Армія абароны Нагорна-Карабаскай Рэспублікі

А́рмія абаро́ны Наго́рна-Караба́скае Рэспу́блікі (па-армянску: Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության պաշտպանության բանակ) была афіцыйна створаная 9 траўня 1992 року ў якасьці ўзброеных сілаў непрызнанае Нагорна-Карабаскае Рэспублікі, што аб’яднала атрады самааховы, што ствараліся ў пачатку 1990-х рокаў.^[3] Колькасьць Арміі абароны НКР ацэньваецца ў 18—20 тыс. жаўнераў і афіцэраў^[4], мабілізацыйны рэзэрв — 20—30 тыс.^[5] У яе склад уваходзяць мотапяхотныя, танкавыя, артылерыйскія часткі й падрозьдзелы й сілы СПА. У 2002 годзе вайсковы бюджэт НКР складаў каля 20 % ад СУП^[6].

Армія абароны Нагорна-Карабаскай Рэспублікі
ԼՂՀ պաշտպանության բանակ
Эмблема Арміі абароны НКР
Дата заснаваньня	9 траўня 1992
Дата роспуску	20 верасьня 2023
Штаб-кватэра	Ханкендзі
Камандаваньне
Прэзыдэнт	Бако Саакян
Міністар абароны	Лявон Мнацакаян
Вайсковыя сілы
Прызыўны ўзрост	18 гадоў
Занятыя ў войску	18—20 тысячаў[1]
Запас	80—100 тысячаў[2]
Фінансавыя зьвесткі
Бюджэт	50 млн дал. ЗША[2]
Прамысловасьць
Замежныя пастаўшчыкі	Армэнія
Дататковыя зьвесткі
Гісторыя	Карабаская вайна

У 2007 годзе, на 1000 чалавек, што пражывалі ў НКР прыходзілася 65 вайскоўцаў, што перавышае аналяґічныя паказчыкі ўсіх краінах Каўказу. Узброеныя сілы ў непрызнанай рэспубліцы разглядаюцца як інстытут, што забясьпечвае стабільную працу, і шматлікія сем’і залежаць ад атрыманай за яе аплаты^[7].

Асноўныя бітвы

Асноўны артыкул: Карабаская вайна

• Штурм Шушы (8—9 траўня 1992)
• Адкрыцьцё Лячынскага калідора між Рэспублікаю Армэнія й Нагорным Карабахам (1992)^[8]
• Абарона Мартакэртскага фронту (1992—94)

Гісторыя

Стваральнікамі Арміі аховы НКР сталі Самвэл Бабаян («Іжо», камандуючы арміяю НКР да 1999 р.), ґенэрал Хрыстафар Іванян і шэраг іншых савецкіх афіцэраў — палкоўнік Анатоль Зіневіч, палкоўнік Аркадзь Тэр-Тадэвасян, маёр Сэйран Аганян, а таксама Сэрж Саргсян (в. а. міністра абароны Нагорна-Карабаскае Рэспублікі з 1992 па жнівень 1993^[9]), Вазгэн Саргсян (міністар абароны Армэніі ў 1992—93, дзяржаўны міністар, в. а. міністра абароны ў 1993—95, прэм’ер-міністар Армэніі ў 1998—99), Мантэ Мелканян («Аво», кіраўнік абароны ў Мартунінскім раёне). Кіраўніком вайсковага атрада, у жніўні 1992 року які стаў старшынём дзяржаўнага камітэту абароны быў Робэрт Качаран^[10].

Мэмарыял танку з Аскэране.

Сярод арґанізатараў першых апалчэнскіх атрадаў былі Разьмік Пэтрасян, Мурад Пэтрасян, Аркадзь Карапэцян, Самвэл Ахаян і інш.

Да сярэдзіны 1990-х Карабаская армія самааховы складалася ў асноўным з карабахскіх або азэрбайджанскіх армянаў, а таксама добраахвотнікаў з Армэніі. Тады высокі адсотак ўзбраеньня арміі НКР складала ўзбраеньне, захопленае ў азэрбайджанскіх, альбо рэшткі ад савецкіх войскаў. Значная колькасьць зброі й матэрыяльна-тэхнічнага забесьпячэньня паступілі з Армэніі, часта за кошт рэґулярнае арміі. Да 1994 карабахская армія самааховы стварыла інфраструктуру, якая ўключае казармы, трэніравальныя цэнтры, рамонтныя базы. Паразы, якія армяне нанесьлі Азэрбайджану ў 1993 годзе, былі аднесеныя экспертамі ў асноўным на кошт сілаў самааховы, хаця рэґулярныя армянскія войскі таксама ўдзельнічалі^[11].

У войску Нагорнага Карабаха служаць усе мужчыны рэспублікі. Для таго, каб стаць чыноўнікам неабходна адслужыць два ркоу ў шэрагах узброеных сілаў НКР^[12].

З 2015 р. кіраўніком Міністэрства абароны НКР зьяўляецца ґенэрал-лейтэнант Лявон Мнацаканян.^[13] У 2007—2015 гэтую пасаду займаў Моўсэс Акапян^[14]

Тэхніка і ўзбраеньне

Армія аховы НКР цесна зьвязаная з Узброенымі сіламі Армэніі, якія дапамагаюць узбраеньнем і вайсковым рыштункам. Афіцэры з Армэніі ўдзельнічаюць у падрыхтоўцы вайскоўцаў Арміі НКР, хаця кіраўніцтва Армэніі заяўляе аб тым, што ў Нагорным Карабахе і вакол яго няма ніводнага прадстаўніка ўзброеных сілаў Армэніі^[15]. Па наяўных адзнаках, больш за палову асабістага складу Арміі аховы НКР — жыхары Армэніі^[16]. На тэрыторыі Нагорнага Карабаху разьмешчаная вайсковая частка № 33651 Арміі Армэніі.^[17]

Маюцца наступныя адзнакі тэхнікі Арміі аховы НКР (некаторае ўзбраеньне, пералічанае ніжэй, можа належыць да ЎС Армэніі^[4]):

Тып	Выява	Вытворчасьць	Прызначэньне	Колькасьць	Нататкі
Танкі
Т-72[4][18][19]		СССР	Асноўны баявы танк	200-300[4]	Па другіх дадзеных 371[20]
Т-55[18][19]		СССР	Сярэдні танк
БМП, БВМ і БТР
БМП-1[4][18]		СССР	Баявая машына пяхоты	80[18]
БМП-2[4][18]		СССР	Баявая машына пяхоты	153[18]	Ад 256 да 324[5][16][21][22]
БРМ-1К		СССР	Баявая выведчая машына	5[18]
БРДМ-2		СССР	Баявая выведчая машына
БТР-70		СССР	Бронетранспартэр	9[18]
БТР-80		СССР	Бронетранспартэр
БТС-4[19]		СССР	Браняваны цягач
РСЗА
WM-80[4]		Кітай	273-мм РСЗА
БМ-21 «Град»[4][19]		СССР	122-мм РСЗА	44[21]
Артылерыйскія сыстэмы
2С1 «Гвазьдзік»[4][18][19]		СССР	122 мм САУ	12[18]
2С3 «Акацыя»		СССР	152 мм САУ	12[18]
2А36 «Гіяцынт-Б»		СССР	152 мм САУ	~50 ад.[18]	Па другіх дадзеных 99[21]
Д-20[4]		СССР	152 мм гармата-гаўбіца	~50 ед.[18]
Д-30[4]		СССР	122 мм гармата-гаўбіца	да 100 ад.[18]	Па другіх дадзеных 102[21]
МЛ-20		СССР	152 мм гармата-гаўбіца	53[21]
М-120		СССР	120-мм палкавы мінамёт
М74/75[4]		СФРЮ	лёгкі мінамёт
Супрацьтанкавае ўзбраеньне
СПГ-9[4]		СССР	Супрацьтанкавы ґранатамёт (станковы)
РСГ-7[23]		СССР	Ручны супрацьтанкавы гранатамёт
«Штурм-С»[4]		СССР	СТРК	ня менш за 6[18]
«Конкурс»[4]		СССР	СТРК	ня менш за 6[18]
Тактычныя ракетныя комплексы
9К72 «Эльбрус»[4][19]		СССР	Апэратыўна-тактычны ракетный комплекс
Кропка — У[19]		СССР	Апэратыўна-тактычны ракетный комплекс
Сыстэмы СПА
С-300[24]		Расея	ЗРК далёкага дзеяньня
С-125/125М[4][18]		СССР	ЗРК малага дзеяньня
Кола[4][18]		СССР	ЗРК сярэдняе далёкасьці	15-18[18]
Куб[4]		СССР	ЗРК малой далёкасьці	адзін дывізіён[18]
С-75[4][18]		СССР	ЗРК малой далёкасьці
Аса		СССР	ЗРК бліжняга дзеяньня	ня менш за 6[18]
Страла-10[18]		СССР	ЗРК бліжгяга дзеяньня
ЗСУ-23-4[4]		СССР	Зэнітная самаходная ўсталёўка	ня менш за 6[18]
ЗУ-23-2[4][23]/		СССР	Зэнітная ўсталёўка
Іголка−1[4]		СССР	Пераносны зэнітны ракетны комплекс
Іголка[4]		СССР	Пераносны зэнітны ракетны комплекс
Авіяцыя
Мі-24[18]		СССР	Ударны гелікоптэр	5[4]
Мі-8МТ[18]		СССР	Шматмэтавы гелікоптэр	5[4][18]

Глядзіце таксама

• Карабаская вайна
• Армянскія ўзброеныя атрады пэрыюду Карабаскай вайны