Гасьціны двор (Менск)

Гасьці́ны дво́р — помнік архітэктуры XVIII — пачатку XX ст. у Менску. Знаходзіцца ў цэнтры гістарычнага Высокага Рынку^[a]. Твор архітэктуры клясыцызму і мадэрну. Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Беларусі^[1]. Утвараў адзіны ансамбль з комплексам Малога гасьцінага двара.

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Гасьціны двор (неадназначнасьць).

Помнік грамадзянскай архітэктуры
Гасьціны двор
Краіна	Беларусь
Горад	Менск
Каардынаты	53°54′15.04″ пн. ш. 27°33′20.42″ у. д.
Архітэктурны стыль	клясыцызм, мадэрн
Аўтар праекту	Ф. Крамер
Дата заснаваньня	XVIII ст.
Статус	ахоўваецца дзяржавай
Гасьціны двор на мапе Беларусі Гасьціны двор
Гасьціны двор на Вікісховішчы

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Гасьціны двор, абмеры 1800 г.

Па моцным пажары 1547 году ў Менску пачаліся вялікія будаўнічыя пераўтварэньні. У цэнтры новай забудовы апынуўся пляц Высокі Рынак, дамінантамі якога сталі ратуша і Гасьціны двор^[2]. Упершыню Гасьціны двор упамінаецца ў пацьверджаньні прывілею на Магдэбурскае права 1569 году, дзе быў дадзены дазвол «… мещаном Менским в месте тамошнем Менском двор гостиный на местцу слушном для тоянья купцов збудовати»^[2].

Комплекс Гасьцінага двара, які захаваўся да нашага часу, збудавалі ў XVIII ст., магчыма, з улучэньнем часткі больш раньніх пабудоваў. Першапачаткова ён меў С-падобную форму і складаўся зь некалькіх 2—3-павярховых будынкаў^[2][3].

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Па другім падзеле Рэчы Паспалітай (1793 год), калі Менск апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, пачалося будаваньне паўночна-ўсходняй часткі комплексу. Праект гэтага будынку ў стылі клясыцызму (аўтар — губэрнскі архітэктар Ф. Крамер) зьмяшчаецца ў «Атлясе Менскай губэрні 1800 году»^[4].

Па рэканструкцыі 1909 году над паўднёва-заходняй часткай надбудавалі трэці паверх, фасады дэкаравалі ў стылі мадэрну, зьмяніўся плян будынка^[3]. У пачатку XX ст. у будынку месьціўся аддзел Азова-Данскога камэрцыйнага банку, крамы і купецкі клюб, дзе ў 1914 годзе выступаў Уладзімер Маякоўскі.

Найноўшы час

У 1917 годзе ў Гасьціным двары праходзілі 1-я і 2-я Паўночна-Заходнія абласныя канфэрэнцыя РСДРП(б), месьціўся Абласны выканаўчы камітэт Саветаў рабочых, салдацкіх і сялянскіх дэпутатаў Заходняй вобласьці і фронту^[3].

У час Другой сусьветнай вайны паўднёва-ўсходняя частка будынка пацярпела ад простага трапленьня авіябомбы. Астатнія ацалелыя будынкі занялі ўстановы Трэцяга Райху. У іх знаходзілася СД-абвэр, контрвыведка. 15 лютага 1944 году гітлераўцы прысудзілі тут да сьмяротнага пакараньня антыфашыста Фрыца Шменкеля.

Па вайне ўвесь комплекс на некаторы час займаў НКВД^[5]. У 1946 годзе тут знаходзілася заля боксу спартовага таварыства «Дынама».

Архітэктура

Комплекс будынкаў мае замкнёную кампазыцыю з двума ўнутранымі дворыкамі^[1].

• № 2 — 2-павярховы складаны ў пляне будынак, накрыты вальмавым дахам. Пад дахам праходзіць шматслойны карніз. Сьцены атынкаваныя і афарбаваныя. Куты будынка акцэнтуюцца роўнымі лапаткамі. Прастакутныя аконныя праёмы на другім паверсе дэкаруюцца абрамленьнямі з простымі сандрыкамі^[1].
• № 4 — 3-павярховы складаны Г-падобны ў пляне будынак з рызалітамі ў дваровай частцы. Галоўны фасад будынка мае сымэтрычную кампазыцыю. Цэнтральная яго частка вылучаецца кілепадобным шчытом з трыма вузкімі паўцыркульнымі аконнымі праёмамі. Бакавыя часткі фасаду завяршаюцца простымі атыкамі. Фасады рытмічна падзяляюцца прастакутнымі аконнымі праёмамі і лапаткамі. Плястыку фасадаў узбагачаюць ляпныя элемэнты, філёнгі^[1]. Будынак мае калідорны плян. У інтэр’еры сходы з каванай агароджай, печы, абліцаваныя кафляй^[3].
• № 10 — 2-павярховы, шчыльна прымыкае да дамоў № 2 і № 4. Галоўны фасад мае сымэтрычную кампазыцыю. Цэнтральная частка будынка вылучаецца 4-калённым дарычным портыкам, завершаным масіўным антаблемэнтам і трыкутным франтонам. У тымпане франтона паўкруглая люкарна. Над галоўным уваходам навісае балькон з балюстраднай агароджай. Бакавыя часткі фасаду акцэнтуюцца неглыбокімі роўнымі рызалітамі. Дзьвярныя праёмы ў рызалітах дэкаруюцца трыкутнымі сандрыкамі. Гарызантальна фасад падзяляецца міжпаверхавай цягай і завяршаецца карнізам. Прастакутныя аконныя праёмы на першым паверсе аздабляюцца простымі ліштвамі з замковым каменем^[1].

Галерэя

Гістарычная графіка

• Старая графіка
• 
  Рысунак з атлясу 1800 году
• 
  Праект на рэканструкцыю, 1896 г.
• 
  Плян, 1900 г.
• 
  Праект на рэканструкцыю, 1903 г.

Гістарычныя здымкі

• Старыя здымкі
• 
  1865 г.
• 
  1910 г.
• 
  1911 г.
• 
  да 1918 г.

• 
  9 красавіка 1917 г.
• 
  9 красавіка 1917 г.
• 
  1917 г.
• 
  красавік 1918 г.

• 
  1918 г.
• 
  1918 г.
• 
  8 жніўня 1919 г.
• 
  1926 г.

• 
  1 траўня 1930 г.
• 
  11 ліпеня 1930 г.
• 
  1932 г.
• 
  1941—43 гг.

Сучасныя здымкі

• Сучасны стан
• 
  Агульны выгляд
• 
  Дом №2
• 
  Дом №4
• 
  Дом №10

Глядзіце таксама

• Малы гасьціны двор

Заўвагі

1. Цяперашні афіцыйны адрас — плошча Свабоды