Таемная дзяржаўная паліцыя
таемная паліцыя Міністэрства ўнутраных справаў Нямецкай дзяржавы From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Таемная дзяржаўная паліцыя (ням. Geheime Staatspolizei, скарот GeStapo — трансьлітэрацыя "Гэстапа") — таемная дзяржаўная паліцыя Трэцяга Райху ў 1933—1945 гадах. Арґанізацыйна ўваходзіла ў склад Міністэрства ўнутраных справаў Нямеччыны.
Remove ads
Гісторыя стварэньня Гэстапа (1933–1936)
Стварэньне Гэстапа
Стварэньне Гэстапа было паэтапным працэсам, які адбываўся адразу пасьля прызначэньня Адольфа Гітлера райхсканцлерам Нямеччыны ў студзені 1933 году.
Арґанізацыя была заснавана ў Бэрліне, Прусія, 26 красавіка 1933 году. Ініцыятарам стварэньня стаўся Ґэрман Ґёрынґ.
Афіцыйна Гэстапа было створанае як дзяржаўная паліцыя з задачай процідзеяньня палітычнаму супраціву, але фактычна яно стала йнструмэнтам палітычнага тэрору, скіраванага супраць камуністаў, сацыял-дэмакратаў і йншых праціўнікаў нацыстаў.
Пераход пад кантроль СС
Хутка Гэстапа стала аб’ектам барацьбы за ўладу паміж рознымі нацысцкімі лідэрамі. Ключавы пераход адбыўся, калі Гэстапа пачало трапляць пад уплыў Гайнрыха Гімлера й ягонай арґанізацыі СС (Schutzstaffel).
У 1934 годзе, Гімлер, які ўжо кантраляваў палітычную паліцыю ў Баварыі, паступова прымае кіраваньне над Гэстапа ў іншых землях, а пасьля і ў Прусіі. Ґёрынг, у абмен на абяцаньне вярхоўнага камандаваньня Люфтвафэ, перадае ўладу.
Фармаваньне агульнаімпэрскае структуры (1936)
Канчатковая кансалідацыя адбылася ў 1936 годзе, калі Гэстапа стала адзінай дзяржаўнай паліцыяй для ўсяго Райху, цалкам падпарадкаванай СС.
17 чэрвеня 1936 году Гімлер прызначаецца Шэфам нямецкай паліцыі (Chef der Deutschen Polizei), што дало яму кантроль над усімі паліцэйскімі сіламі ў краіне, уключна з Гэстапа, Крымінальнай паліцыяй (Крыпа) і Паліцыяй парадку.
Гімлер і Гайдрых аб’ядноўваюць Гэстапа (паліцэйскі апарат) і СД (выведвальны апарат СС) у адзіную магутную структуру.
Remove ads
Гісторыя перад пачаткам Другое Сусьветнае Вайны (1937-1939)
Узмацненьне і Кансалідацыя (1937–1939)
У гэты пэрыяд Гэстапа, якое ўжо было пад кантролем Гайнрыха Гімлера і Райнгарда Гайдрыха, канчаткова замацавала сваю ўладу ўнутры Трэцяга Райху і пачало актыўна ўдзельнічаць у падрыхтоўцы вайны.
Манаполія над ґвалтам
У 1937-1938 гадах Гэстапа атрымала практычна неабмежаваную ўладу, пазбаўляючы арыштаваных права на судовую абарону. Яны сталі галоўнымі кантралёрамі сыстэмы канцэнтрацыйных лягераў, куды накіроўваліся ўсе «ворагі Райху» (палітычныя праціўнікі, «асацыяльныя элемэнты», і ўсё часьцей – габрэі).
Аўстрыя й Судэты
Пасьля аншлюсу Аўстрыі й акупацыі Судэцкай вобласьці Гэстапа неадкладна стварыла ў гэтых рэгіёнах свае аддзяленьні. Іхняя задача заключалася ў неадкладным «ачышчэньні» новых тэрыторыяў ад палітычных праціўнікаў і расізаванага насельніцтва, у першую чаргу габрэяў.
Крыштальня ноч
Крыштальная ноч (ням.Kristallnacht). Пасьля пагрому ў лістападзе 1938 году Гэстапа праводзіла масавыя арышты жыдоўскіх мужчынаў, тысячы зь якіх былі адпраўленыя ў КЛ, што стала прэлюдыяй да Галакосту.
Remove ads
Утварэньне РСХА 1939
Перад самым пачаткам Другое сусьветнае вайны адбылося канчатковае ўпарадкаваньне ўсіх службаў бясьпекі, што замацавала статус Гэстапа.
Дзейнасьць на тэрыторыі Трэцяга Райху
Унутры Трэцяга Райху Гэстапа мела беспрэцэдэнтныя паўнамоцтвы, накіраваныя на поўны кантроль над грамадзянскім жыцьцём і
Ужо да пачатку Другое сусьветнае вайны Гэстапа разграміла ўсе дэмакратычныя партыі, прафсаюзы й камуністычныя ґрупы. Яны арыштоўвалі й накіроўвалі ў лягеры камуністаў, сацыял-дэмакратаў і рэлігійных дысыдэнтаў.
Гэстапа мела права заключаць людзей у турмы й канцэнтрацыйныя лягеры на нявызначаны тэрмін без суду. Гэтая мера выкарыстоўвалася для йзаляцыі ўсіх, каго рэжым лічыў патэнцыйна небясьпечным.
Гэстапа ўдзельнічала ў акцыях супраць унутраных ворагаў Райху, напрыклад, у «Ночы доўгіх нажоў» (1934), дзе была зьнішчаная вярхушка штурмавых атрадаў (СА).
Яны кантралявалі выкананьне Нюрнбэрскіх расавых законаў (1935 г.), перасьледуючы жыдоў, цыганоў, ґомасэксуалістаў і йншыя ґрупы, прызнаныя «расава непаўнавартаснымі».
Remove ads
Дзейнасьць у акупаваных краінах (1939–1945)
Польшча
У Польшчы, акупаванай у 1939 годзе, Гэстапа было галоўным органам палітыкі тэрору.
Гэстапа ўзначаліла «Акцыю АБ» (Außerordentliche Befriedungsaktion), накіраваную на масавае зьнішчэньне польскае йнтэлігенцыі, сьвятароў і настаўнікаў, каб абезгаловіць нацыю.
Яны стварылі лягеры сьмерці (Аўшвіц, Трэблінка, Майданак), куды дэпартаваліся ахвяры з усёй Эўропы, і дзе Гэстапа ажыцьцяўляла кіраўніцтва й кантроль.
Заходняя Эўропа
Гэстапа вяло пастаянную вайну з Maquis (францускім Супрацівам), брытанскімі аґентамі й падпольшчыкамі. Шматлікія падразьдзяленьні, напрыклад, Кляўс Барбі ў Ліёне, атрымалі сумную вядомасьць сваёй жорсткасьцю.
У Заходняй Эўропе Гэстапа арґанізоўвала арышты й дэпартацыі жыдоў у лягеры сьмерці на Ўсходзе.
Remove ads
Дзейнасьць Гэстапа на тэрыторыі Беларусі (1941–1944)
Пад час Нямецка-савецкае вайны на тэрыторыі Савецкае Беларусі, якая ўваходзіла ў Райхскамісарыят Остлянд, функцыі Гэстапа былі максымальна жорсткімі з прычыны таго, што гэты рэгіён лічыўся «землямі для калянізацыі» і зонай актыўных баявых дзеяньняў супраць партызанаў.
Гэстапа было галоўным выканаўцам зьнішчэньня ўсіх гэта, у тым ліку Менскага гета (аднаго з найбуйнейшых у Эўропе). Гэстапаўцы актыўна прыймалі ўдзел у Галокосьце.
Яны арґанізоўвалі расстрэлы ў Малым Трасьцянцы, дзе было забіта дзясяткі тысячаў мясцовых жыдоў і дэпартаваных зь Нямеччыны, Аўстрыі й Чэхаславаччыны.
Супрацоўнікі Гэстапа, сумесна з СД, плянавалі і праводзілі карныя апэрацыі (Bandenbekämpfung — «барацьба з бандамі»). Гэтыя апэрацыі звычайна суправаджаліся спальваньнем вёсак і масавымі забойствамі цывільнага насельніцтва ў адказ на дзеяньні партызанаў (напрыклад, зьнішчэньне Хатыні).
Гэстапа рэгулявала дэпартацыю беларусаў на прымусовыя працы ў Райх. Яны праводзілі аблавы ў местах і вёсках, вышукваючы працоўную сілу.
Тэрарыстычная акты на тэрыторыі Беларусі
Рэпрэсіі ў Баранавічах
У Баранавічах, дзе мясцовая адміністрацыя часта складалася з палякаў, Гэстапам пад уплывам даносаў былі арыштаваныя й расстраляныя шэраг беларускіх нацыянальна сьвядомых дзеячаў, якіх абвінавацілі ў «савецкім актывізьме».
Растрэлы на Лідчыне
Аддзел Гэстапа зь Ліды праводзіў маштабную акцыю ў Іўі. Пад падставай праверкі дакумэнтаў, Гэстапа вылучыла групу жыдоў (каля 2 000 чалавек) і расстраляла йх на мясцовым пагорку. Падобныя «акцыі» былі праведзеныя ў шматлікіх невялікіх местах і мястэчках.
Зьнічэньне Гарадзенскага Гета
Зьнішчэньне жыдоўскага насельніцтва Горадні было адным з найбольш значных злачынстваў, зьдзейсьненых на тэрыторыі Безырку Бялысток, які ўключаў горад. Гэтая апэрацыя, вядомая як Акцыя Райнгардт, была непасрэдна арґанізаваная й выкананая мясцовым апаратам Гэстапа.
Гета было створана ў 1941 годзе. Нямецкая акупацыйная ўлада, уключаючы аддзел Гэстапа, падзяліла Гарадзенскую жыдоўскую грамаду на два асобныя гета для палягчэньня кантролю і далейшага зьнішчэньня.
Зьнішчэньне пачалося пасьля рашэньня пра поўную ліквідацыю жыдоўскага насельніцтва ў 1942-1943 гадах.
Гэстапа паступова зьнішчыла 2 Гарадзенскіх Гета. Іхныя ахвяры накіроўваліся ў лягеры сьмерці на тэрыторыі Беларусі й Польшчы. Уся працэдура суправаджалася ґвалатам і жахамі.
Справа Вінцэнта Гадлеўскага
Вінцэнт Гадлеўскі быў каталіцкім сьвятаром і адным з актыўных дзеячоў беларускага нацыянальнага руху. У пачатку вайны ён спрабаваў арґанізаваць нацыянальна-вызвольны рух і стварыць антынямецкае падпольле.
У сьнежні 1942 году Гадлеўскі быў арыштаваны Гэстапам у Менску й пасьля жорсткіх катаваньняў забіты. Гэстапа разглядала яго як небясьпечнага антынямецкага актывіста, які прапагандуе беларускую нацыянальную йдэю, непрымальную для Райху.
Стаўленьне да беларускае нацыянальнае йдэі
Гэстапа разглядала беларускі нацыянальны рух — асабліва той, які меў ідэю незалежнасьці — як пагрозу сваёй мэце: ператварэньню Беларусі ў калёнію.
Гэстапа ставіла на мэце ліквідацыю тых дзеячоў, якія мелі аўтарытэт і маглі б аб’яднаць беларусаў для стварэньня рэальнага, непадкантрольнага Райху, дзяржаўнага ўтварэньня. Гэта адпавядала агульнай нацысцкай палітыцы зьнішчэньня мясцовых элітаў у акупаваных краінах.
Remove ads
Спадчына й Нюрнбэрскі працэс
Міжнародны ваенны трыбунал у Нюрнбэрґу (1945–1946) прызнаў Гэстапа злачыннай арґанізацыяй. Трыбунал пастанавіў, што чальцы Гэстапа, якія добраахвотна ўступілі ў арґанізацыю або актыўна ўдзельнічалі ў ейных злачынствах, нясуць пэрсанальную адказнасьць.
Дзейнасьць Гэстапа на ўсіх тэрыторыях — ад Парыжу да Менску — сымбалізуе тэрор, які нацысцкі рэжым выкарыстоўваў для падтрыманьня ўлады і рэалізацыі сваёй ідэалёґіі.
Remove ads
Крыніцы
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads