Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы (Менск)

Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы, таксама Касьцёл Сьвятога Роха — помнік архітэктуры XIX стагодзьдзя ў Менску. Знаходзіцца на Залатой Горцы^[a], колішняя кампазыцыйная дамінанта прадмесьця. Дзее. Твор архітэктуры рэтраспэктыўна-гатычнага стылю. Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Беларусі.

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы.

Помнік сакральнай архітэктуры
Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы
Касьцёл Сьвятога Роха
Краіна	Беларусь
Места	Менск
Каардынаты	53°54′40″ пн. ш. 27°34′48″ у. д.
Канфэсія	каталіцтва
Эпархія	Менска-Магілёўская архідыяцэзія
Архітэктурны стыль	нэаготыка
Дата заснаваньня	1864
Будаваньне	1861—1864 гады
Асноўныя даты: 1864 — кансэкрацыя касьцёла 1983 — рэстаўрацыя і рэнавацыя касьцёла 1991 — аднаўленьне парафіі 2006 — вяртаньне касьцёла вернікам
Статус	Ахоўная зона
Стан	дзее
Сайт	roch.by
Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы на мапе Беларусі Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы
Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы на Вікісховішчы

Утвараў адзіны архітэктурны комплекс з капліцай і брамай, зьнішчанымі савецкімі ўладамі.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

У XIV ст. вялікі князь Ягайла заснаваў у Менску першую каталіцкую парафію пад тытулам Найсьвяцейшай Тройцы. У гэты час на Траецкай Гары збудавалі першы драўляны Фарны касьцёл.

У 1790 годзе на месцы сучаснага касьцёла ўзьніклі могілкі, якія атрымалі назву Залатагорскіх — ад мясцовасьці Залатой Горкі.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Залатагорскія могілкі і капліца. Малюнак Ч. Манюшкі, 1849 г.

У 1796 годзе на Залатагорскіх могілках збудавалі драўляную капліцу Ўсіх Сьвятых. 19 ліпеня 1832 году ксёндз Матэвуш Ліпіц перанёс набажэнствы з Фарнага касьцёла ў капліцу. У 1842 годзе капліца стала парафіяльным касьцёлам.

6 ліпеня 1861 году біскуп Адам Вайткевіч атрымаў дазвол на пабудову новага мураванага касьцёла. 1 лістапада 1864^[1] году касьцёл кансэкравалі пад падвойным тытулам Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Марыі Панны і Сьвятога Роха. У правым алтары новага касьцёла паставілі фігуру Сьвятога Роха, перанесеную з старой капліцы. Гэтая фігура назвычай шанавалася: на сьвята Сьвятога Роха 16 жніўня на Залатой Горцы зьбіраліся тысячы пілігрымаў. У кастрычніку 1871 году пры касьцёле пачала працаваць школа арганістаў. У 1893 годзе вакол цьвінтару каля касьцёла збудавалі драўляную агароджу з мураванай брамаю.

У 1900—1901 гадох у касьцёле усталявалі паўстажковы арган на дзьве клявіятуры з пэдалямі на 18 галасоў і 7 рэгістраў. У 1902—1905 гадох у касьцёле адрамантавалі званіцу, уваход і закрысьціі, замянілі аконныя рамы, рэстаўравалі некаторыя абразы, пазалочаны і пасрэбраны алтары, жырандоль ды іншае. У 1905 годзе перарабілі арган на вінклевую сыстэму.

У 1910 годзе архітэктар Юзэф Дзяконскі распрацаваў праект новага будынка касьцёла, які аднак не рэалізавалі.

Найноўшы час

Плябанія, 1927 г.

3 траўня 1922 году савецкія ўлады канфіскавалі ў касьцёла срэбра вагой 1 пуд 54 залатнікі, золата — 45 долей, з капліцы побач з касьцёлам — срэбра 13 фунтаў 60 залатнікоў. У 1930 годзе яны зачынілі касьцёл, адабралі алтары, арганы, касьцельныя каштоўнасьці славутую фігуру Сьвятога Роха. За часамі Другой сусьветнай вайны ў 1942 годзе ў касьцёле часова аднавіліся набажэнствы.

Па вайне будынак касьцёла прыстасавалі пад кнігасховішча Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі, а разьмешчаныя вакол Залатагорскія могілкі — зьнішчылі. Суседнія вуліцы забудавалі жылымі дамамі, па чым захілены імі касьцёл апынуўся ўнутры квартала.

У 1983 годзе праводзілася рэстаўрацыя касьцёла, па якой у ім разьмясьцілася канцэртавая заля Беларускай дзяржаўнай філярмоніі. У 1984 годзе ў касьцёле ўсталявалі электрычны арган.

У 1991 годзе аднавілася парафія Найсьвяцейшай Тройцы і набажэнствы. 16 жніўня 1998 году мэталічную фігуру Сьвятога Роха працы скульптара Валер’яна Янушкевіча разьмясьцілі ў правым алтары касьцёла. Прызначэньне першымм пробашчам адроджанай парафіі атрымаў Міхал Сапель^[2].

5 ліпеня 2006 году будынак касьцёла цалкам вярнулі каталікам. 17 лютага 2018 году ў касьцёле ўрачыста перапахавалі парэшткі Магдалены Радзівіл. Урну з прахам зьмясьцілі ў левай сьцяне будынка. На пахаваньне прыехалі Мацей і Мікалай Радзівілы, праўнукі Марылена і Адам Замойскія. Нашчадкі Магдалены Радзівіл выконвалі яе апошнюю волю — быць пахаванай у Менску^[3].

Архітэктура

Помнік архітэктуры рэтраспэктыўна-гатычнага стылю. Гэта 1-нэфавава 1-вежававая базыліка пад 2-схільным дахам зь 5-граннай апсыдай. Мае сымэтрычную аб’ёмна-прасторавую кампазыцыю. Галоўны фасад завяршаецца 2-яруснай прастакутнай у пляне вежай пад 4-схільным шатром. Абапал франтону — дэкаратыўныя вежачкі. Фасады будынка падзяляюцца стылізаванымі 3-прыступкавымі контрфорсамі і стральчатымі нішамі з аконнымі праёмамі. Пэрымэтрам сьценаў ідуць завершаныя разьвітым карнізы. Уваход вылучаецца высокім сьпічастым парталам.

Інтэр’ер мае сымэтрычную кампазыцыю. Цэнтральны нэф і апсыда перакрываюцца цыліндрычнымі скляпеньнямі з распалубкамі. У нартэксе — крыжовае скляпеньне. Унутраная паверхня сьценаў дэкаруецца пілястрамі, завершанымі карнізамі. Вокны аздабляюцца арнамэнтальным вітражом.

Галерэя

Гістарычная графіка

• Старая графіка
• 
  Э. Гараздоўскі, 1868 г.
• 
  Праект рэканструкцыі касьцёла, 1910 г.
• 
  Г. Нікаля, 1942 г.
• 
  1942 г.

Гістарычныя здымкі

• Старыя здымкі
• 
  Ю. Курачынскі, 1870-я гг.
• 
  1900 г.
• 
  1901 г.
• 
  1902 г.

• 
  С. Някрасаў, 1903 г.
• 
  1900—1904 гг.
• 
  А. Паўловіч, 1904—1909 гг.
• 
  1904—1909 гг.

• 
  1907 г.
• 
  1908 г.
• 
  А. Нядзьведзкі, 1909 г.
• 
  Э. Вассэр, 1911 г.

• 
  1912 г.
• 
  1914 г.
• 
  1916 г.
• 
  да 1918 г.

• 
  да 1918 г.
• 
  да 1918 г.
• 
  да 1918 г.
• 
  да 1918 г.

• 
  1918 г.
• 
  1920-я гг.
• 
  1941 г.
• 
  1941—1943 гг.

• 
  1942—1943 гг.
• 
  сьнежань 1942 г.
• 
  15 сакавіка 1941 г.
• 
  травень 1944 г.

Сучасныя здымкі

• Сучасны стан
• 
  Бакавы фасад
• 
  З боку апсыды
• 
  Уваходны партал
• 
  Інтэр'ер

• 
  Інтэр'ер
• 
  Агульны выгляд былых могілак

У мастацкай літаратуры

Менская капліца Сьвятога Роха згадваецца ў рамане Ўладзімера Караткевіча «Каласы пад сярпом тваім». Паводле тэксту рамана, у жніўні 1855 году пэрсанаж Кастуся Каліноўскага пісаў у лісьце Алесю Загорскаму наступнае^[4]:

	Вось я і еду. У Менску зрабіў прыпынак на чатыры дні і адсюль пішу. Горад вялікі і даволі-такі гразны. Толькі вельмі ўпадабаў Залатую Горку з капліцай старога Роха. Дрэвы вакол, і так прыгожа блішчыць наводдаль Сьвіслач, і дамы за ёй і цэрквы. Добра сядзець і марыць.

Заўвагі

1. Цяперашні афіцыйны адрас — праспэкт Незалежнасьці, 44а