Лыскаўскі замак

Лы́скаўскі за́мак — помнік гісторыі і архітэктуры XV—XVII стагодзьдзяў ў Лыскаве. Знаходзіцца за 0,5 км на захад ад колішняга мястэчка, ва ўрочышчы Гарадзішчы, на правым беразе ракі Мухі (Шчыбы). Захаваліся рэшткі былых умацаваньняў. Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Беларусі.

Помнік абарончай архітэктуры
Лыскаўскі замак
Лыскаўскі замак, заходні вал
Краіна	Беларусь
вёска	Лыскаў
Каардынаты	52°51′31.55″ пн. ш. 24°38′20.36″ у. д.
Тып будынка	замак
Статус	ахоўваецца дзяржавай
Стан	рэшткі валоў
Лыскаўскі замак на мапе Беларусі Лыскаўскі замак
Лыскаўскі замак на Вікісховішчы

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

У XVI ст. Лыскаў быў вялікакняскім сталовым уладаньнем і ўваходзіў у Ваўкавыскі павет Наваградзкага ваяводзтва. Мяркуюць, што замак у той час мог належаць каралеве і вялікай княгіні Боне Сфорцы^[1].

Паводле некаторых меркаваньняў, менавіта ў замку стварылі выдатны помнік летапісаньня «Хроніку Быхаўца»^[1].

Замак амаль цалкам зруйнавалі ў Вялікую Паўночную вайну 1700—1721 рокаў.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У XIX ст. фальклярыст Міхал Федароўскі запісаў мясцовую легенду, паводле якой замкам валодала пані Бэня (Бона). Падчас вайны між войскамі Рэчы Паспалітай і Маскоўскай дзяржавы палац разбурылі, а Бэня, ледзьве ўратаваўшыся, пракляла тых, хто ваяваў, і месца, на якім стаяў палац, што прынёс ёй гора. З тае пары, паводле мясцовых жыхароў, уночы на палацавых валах было чуваць енкі і плач, а часам і агонь, які згасаў з набліжэньнем чалавека^[1]. У 1706 року каля замку вяліся баявыя дзеяньні, пра што таксама захавалася мясцовае паданьне, запісанае М. Федароўскім. Па бойцы, калі мясцовыя жыхары хавалі забітых, двое зь іх заўважылі на трупе аднаго з жаўнераў дарагі пярсьцёнак і захацелі яго ўзяць. Ня здолеўшы зьняць пярсьцёнак з рукі, папросту адсеклі палец. Доўгі час па гэтым у вёску прыходзіў прывід бяспалага ваяра і трывожыў людзей, пакуль тыя не паклалі косткі ягонага пальца ў магілу^[1].

Адным зь першых дасьледаваў замак у XIX стагодзьдзі вядомы расейскі археоляг Фёдар Пакроўскі(lt).

Найноўшы час

У 1970-х роках замак дасьледаваў Міхась Ткачоў. Падчас раскопак выявілі культурны пласт таўшчынёй 40 см, у якім знайлі дробныя фрагмэнты паліванай кафлі, кераміка XV—XVII стагодзьдзяў, кавалкі баразьнянае цэглы з вапнай і глінянай абмазкай, іншыя прадметы. Матэрыялы раскопак захоўваюцца ў Інстытуце гісторыі АН Беларусі.

Паводле праграмы «Замкі Беларусі» ў 2012 року плянавалася ўпарадкаваньне замку, на гэтыя мэты выдзелілі 15 мільёнаў рублёў^[2].

Архітэктура

Турыстычны знак

Квадратнае ў пляне Замчышча мае памеры 68 на 68 мэтраў. Яго пэрымэтрам разьмяшчаюцца насыпныя валы. Заходні вал захаваўся параўнальна няблага да нашага часу, мае шырыню 10 м, на вяршыні — пляцоўка шырынёй каля 2 м. Пасярэдзіне яе разьмяшчаўся праезд у замак. Захаваўся таксама паўднёвы вал і фрагмэнты ўсходняга. На кутах замчышча стаялі вежы-«круглікі» дыямэтрам 8 м (не захаваліся)^[3].

Вакол замку праходзіў роў, за якім быў наступны вал вышынёй 1—1,5 м і шырынёй да 4 м (захаваліся з заходняга і паўднёвага бакоў). На адлегласьці 90 мэтраў ад замчышча разьмяшчаўся трэці, дугападобны вал і роў, што атачалі замак з поўначы, захаду і поўдня. Унутры валу месьціўся праезд, ля якога захавалася вежавае ўзвышэньне. На ўсходзе ўмацаваньне замыкалася забалочанымі берагамі ракі.