Люцын

Лю́цын (лат. Ludza) — места ў Латвіі, на возеры Лужы. Адміністрацыйны цэнтар Люцынскага краю. Насельніцтва на 2016 год — 8718 чалавек. Знаходзіцца за 269 км на ўсход ад Рыгі, чыгуначная станцыя на лініі Рэжыца — Вялікія Лукі.

Люцын лац. Lucyn
лат. Ludza
У цэнтры места
Герб Люцыну Сьцяг Люцыну
Першыя згадкі:	1173
Горад з:	1777
Краіна:	Латвія
Рэгіён:	Латгалія
Край:	Люцынскі
Плошча:	11 км²
Насельніцтва (2016)
колькасьць:	8718 чал.[1]
шчыльнасьць:	792,55 чал./км²
Часавы пас:	UTC+2
летні час:	UTC+3
Тэлефонны код:	+371
Паштовы індэкс:	5701, 5702
Геаграфічныя каардынаты:	56°32′38″ пн. ш. 27°43′16″ у. д.
Люцын на мапе Латвіі Люцын
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
http://www.ludzaspils.lv/

Люцын — даўняе мястэчка гістарычных Інфлянтаў (Латгаліі), побач зь якім праходзіць паўночная мяжа этнічнай тэрыторыі беларусаў^[2]. Да нашага часу тут захаваліся замак, капліца Сьвятога Тадэвуша і саборная царква Прачыстай Багародзіцы, помнікі архітэктуры XIV—XIX стагодзьдзяў.

Назва

Беларускі гісторык Вацлаў Пануцэвіч зьвязваў назву Люцын зь зьвязам заходнеславянскіх плямёнаў люцічамі^[3][4].

Гісторыя

Мескі герб з Пагоняй, 1843 г.

Раньнія часы

Першы пісьмовы ўпамін пра Люцын датуецца 1173 альбо 1177 годам. Да 1399 году тут збудавалі замак, які стаў фарпостам Лівонскага ордэна на ўсходзе.

У 1481 годзе войскі Маскоўскай дзяржавы захапілі і зруйнавалі замак (адноўлены толькі ў 1525 годзе). У 1552 годзе замак зноў зруйнавалі маскоўскія захопнікі.

Паміж Вялікім Княствам Літоўскім і Каралеўствам Польскім

30 жніўня 1559 году Лівонскі ордэн перайшоў пад пратэктарат Вялікага Княства Літоўскага. У 1566 годзе Люцын увайшоў ва ўтворанае Задзьвінскае княства. За часамі Інфлянцкай вайны (1558—1582) мястэчка наведаў кароль і вялікі князь Стэфан Баторы, на загад якога замак умацавалі і разьмясьцілі ў ім тысячную залогу. З XVI ст. тут існаваў драўляны касьцёл (упамінаецца ў 1599 годзе).

У 1677 годзе Люцын увайшоў у склад Інфлянцкага ваяводзтва. У 1687 годзе ў мястэчку збудавалі новы драўляны касьцёл (згарэў у 1736 годзе, адбудаваны ў 1738 годзе).

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку першага падзелу Рэчы Паспалітай (1772 год) Люцын апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, дзе стаў цэнтрам павету Віцебскай губэрні^[5]. У 1777 годзе ён атрымаў статус места. 21 верасьня 1781 году афіцыйна зацьвердзілі мескі герб Люцына з Пагоняй^[6]. На 1881 год у месьце было 754 будынкі, дзеялі касьцёл, лютэранская кірха, царква, сынагога і 4 юдэйскія малітоўныя дамы.

У Першую сусьветную вайну 22 лютага 1918 году Люцын занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

• Старая графіка Люцына
• 
  Агульны выгляд, 1797 г.
• 
  Замак, 1797 г.
• 
  Замак. Н. Орда, 1875—1876 гг.
• 
  Замак паводле Н. Орды, 1876 г.

Найноўшы час

1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі Люцын увайшоў у склад Беларускай ССР^[7]. У 1920 годзе бальшавікі перадалі места Латвіі.

У 1940 годзе Люцын апынуўся ў складзе Латвійскай ССР. У Другую сусьветную вайну з 3 ліпеня 1941 да 23 ліпеня 1944 году места знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Райху. У 2009 годзе Люцын стаў цэнтрам краю.

• Места на старых здымках
• 
  Замак, 1903 г.
• 
  Саборная царква, 1913 г.
• 
  Саборная вуліца, да 1918 г.
• 
  Беларуская школа, 1932 г.

Насельніцтва

Дэмаграфія

• XIX стагодзьдзе: 1864 год — 3530 чал., зь іх 1200 каталікоў, 416 праваслаўных, 54 раскольнікі, 37 пратэстантаў і 1778 юдэяў^[8]; 1880 год — 5258 чал.; 1897 год — 5140 чал., зь іх 1151 беларусаў, 678 расейцаў, 237 латышоў, 228 палякаў, 22 украінцы, 11 немцаў і 2801 юдэй
• XX стагодзьдзе: 1989 год — 11 853 чал., зь іх 46,29% латышоў, 45,73% расейцаў, 2,79% беларусаў, 1,75% украінцаў, 1,27% палякаў, 0,62% летувісаў і 1,55% іншых
• XXI стагодзьдзе: 2016 год — 8718 чал.

Турыстычная інфармацыя

Інфраструктура

Дзее Люцынскі краязнаўчы музэй.

Славутасьці

• Замак (XIV ст.)
• Капліца Сьвятога Тадэвуша (1738)
• Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі (1938—1993)
• Лютэранская кірха (1872)
• Малельня стараверская (1923)
• Сынагога (XIX ст.)
• Царква саборная Прачыстай Багародзіцы (1843—1845)

Галерэя

• Славутасьці Люцына
• 
  Замак
• 
  Капліца Сьвятога Тадэвуша
• 
  Саборная царква
• 
  Лютэранская кірха

• 
  Былая сынагога
• 
  Стараверская малельня
• 
  Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі
• 
  Вятрак у краязнаўчым музэі

Асобы

• Караль Багдановіч (1864—1947) — геоляг і падарожнік, акадэмік Польскай Акадэміі навук
• Мікола Панькоў (1911—1995) — беларускі грамадзкі дзяяч