Палітычная камісія для перагляду расейска-беларускага слоўніка і новых правілаў правапісу беларускай мовы

«Палітычная камісія для перагляду руска-беларускага слоўніка й новых правілаў правапісу беларускае мовы» — адмысловая палітычная структура, створаная ЦК КП(б)Б 5 траўня 1933 году^[1]. Галоўнай мэтай камісіі была перапрацоўка акадэмічнага праекту рэформы беларускага правапісу 1933 году, які, на думку бальшавіцкага партыйнага кіраўніцтва, недастаткова збліжаў беларускую мову з расейскай^[2].

Вынікі дзейнасьці Палітычнае камісіі зацьвердзіў Саўнаркам БССР у загадным парадку без грамадзкага й навуковага абмеркаваньня^[3].

Склад

Паказальна, што ў камісію не патрапіў ніводны лінгвіст, пераважная большасьць ейных сяброў — палітыкі:

• Мікалай Галадзед — старшыня СНК БССР;
• Аляксандар Чарвякоў — сябар ЦВК БССР;
• Васіль Шаранговіч — 2-гі сакратар ЦК КП(б)Б;
• Аляксандар Чарнушэвіч — народны камісар асьветы БССР;
• Тамаш Домбаль — віцэ-прэзыдэнт БАН, эканаміст, з паходжаньня — галіцкі паляк;
• Андрэй Александровіч — дзіцячы пісьменьнік, крытык, сябар ЦВК БССР.

Дзейнасьць Чарвякова й Чарнушэвіча напярэдадні іхняга запрашэньня ў камісію рэзка крытыкавалася на партыйным роўні, з чаго можна зрабіць выснову пра палітычны ціск на гэтых асобаў^[4].

Дзейнасьць

Асноўны артыкул: Рэформа беларускага правапісу 1933 году

Як мяркуецца, праца камісіі працягвалася да 21 ліпеня 1933 году, у гэты дзень Бюро ЦК КП(б)Б пастанавіла: «Згадзіцца з прапановай т. Чарнушэвіча аб перасылцы проэктаў новага беларускага правапісу на разгляд культпропа ЦК УсеКП(б)»^[5]. 26 жніўня 1933 году дакумэнт быў зацьверджаны пастановай Саўнаркаму БССР, а 27 жніўня — пастановай беларускага ЦК.

Найбольш істотныя зьмены, унесеныя Палітычнай камісіяй у пачатковы акадэмічны праект:

1. Перадача складоў [л’а], [л’о], [л’у]) празь цьвёрдае «л». (напрыклад: маналог замест маналёг).
2. Зьмякчэньне зычных [з], [с], [б], [п], [в], [ф], [м], [н] перад галосным [е] (напрыклад: кааперацыя, фанетыка замест каапэрацыя, фанэтыка).
3. Замена спалучэньняў -тар, -дар на -тр, -др на канцы словаў (напрыклад: літр, цэнтр замест літар, цэнтар).
4. Скасаваньне напісаньня мяккага знаку паміж падоўжанымі зычнымі [з], [с], [ц], [н], [л] (напрыклад: насенне, галлё, ззяе, рыззё, калоссе, суддзя, жыццё замест насеньне, гальлё, зьзяе, рызьзё, калосьсе, судзьдзя, жыцьцё) — акадэмічны праект прапаноўваў сьцягненьне падвоеных зычных на манер заходнебеларускіх гаворак (напрыклад: насене, галё, зяе, рызё, калосе, судзя, жыцё).
5. Увядзеньне нязьменнага напісаньня часьціцы й прыназоўніка «не» (напрыклад: без нас, не руш замест бяз нас, ня руш).

Глядзіце таксама

• Наркамаўка