Ф-16

Ф-16 «Баявы сокал»^[1][2] (анг. F-16 Fighting Falcon) — шматфункцыянальны лёгкі зьнішчальнік, распрацаваны кампаніяй General Dynamics у ЗША.

Ф-16
Тып самалёта:	зьнішчальнік
Павозка (экіпаж), чал.:	1
Краіна-вытворца:	ЗША
Гісторыя:
Час эксплюатацыі:	з 1975 году
Войны і канфлікты:	Лібанская вайна Вайна ў Пэрсыдзкай затоцы Вайна АПАД супраць Югаславіі Другая Лібанская вайна Басьнійская вайна Вайна ў Аўганістане (2001) Вайна ў Іраку (2003)
Гісторыя вытворчасьці:
Першы палёт:	2 лютага 1974
Вытворца:	General Dynamics (да 1993 году) Lockheed Martin (з 1993 году)
Усяго выраблена:	4400 (2009 год)
Памеры:
даўжыня, м:	15,03
Размах крылаў, м:	9,45
Вышыня, м:	5,09
Плошча крылаў, м²:	27,87
Маса:
Пусты, кг:	8 910 (з рухавіком F100) 9 017 (з рухавіком F110)
Нармалёвая, кг:	12 723 (з рухавіком F100) 12 852 (з рухавіком F110)
Максымальная, кг:	21 772
Рухавікі:
Рухавікі:	1 × Pratt & Whitney F100-PW-229 ці 1 × General Electric F110-GE-129
Цяга, кгс:	1 × 129,4 кН (F100) 1 × 131,6 кН (F100)
Характарыстыкі:
Практычная столь, м:	15 240
Узбраеньне:
Бомбавае:	Mark 82, [Mark 83, Mark 84
Абарончае:	1 × 20 мм шасьцістволавая гармата M61A1 з 511 сн
Ракетнае:	AIM-7, AIM-9, AIM-120, AIM-132, Python 3, Python 4, Derby, Sky Flash, Magic 2, AGM-45, AGM-65, AGM-84, AGM-88, AGM-154, AGM-158 , Penguin Mk3
Выявы ў:	Вікісховішчы

У 1993 General Dynamics прадала свой авіябудаўнічы бізнэс кампаніі Lockheed Corporation (у цяперашні час — Lockheed Martin). Дзякуючы сваёй унівэрсальнасьці і адносна невысокаму кошту, F-16 карыстаюцца посьпехам на міжнародным рынку ўзбраеньняў, знаходзяцца на ўзбраеньні 24 краін. F-16 зьяўляецца самым масавым зьнішчальнікам чацьвёртага пакаленьня — на 2009 год пабудавана больш за 4400 машын. Хоць F-16 больш не будуецца для ВПС ЗША, ён усё яшчэ вырабляецца на экспарт.

Эксплюатацыя ў ВПС ЗША

Прататып пад азначэньнем YF-16 (№ 72-01567) упершыню падняўся ў паветра 21 студзеня 1974 году, калі падчас праверкі на аэрадроме пілёт быў змушаны ўзьляцець, каб пазьбегнуць аварыйнай сытуацыі. Першы палёт па праграме выпрабаваньняў адбыўся 2 лютага таго ж году. У наступным годзе зьявіўся F-16A, а ў 1977 г. — двухмесны F-16B. У адпаведнасьці з сэрыяй «Блёк 15» (праграма паступовай мадэрнізацыі), самалёты гэтых варыянтаў абсталяваныя стабілізатарам павялічанай плошчы. Праграма ўдасканаленьня Ф-16 прынятая гэтак жа Бэльгіяй, Даніяй, Нідэрляндамі, Нарвэгіяй і ЗША. Паводле стандарту «Блёк 15», былі палепшаныя ўсё раней выпушчаныя машыны, на якіх усталяваныя новая радыёлякацыйная станцыя (РЛС) AGP-66 (V2A) і індыкатар на лабавым шкле. З кастрычніка 1986 г. ВПС ЗША прыступілі да мадэрнізацыі 270 F-16A/B па праграме ADF (па-ангельску: Air Defense Fighter^[3]; змагар супрацьпаветранай абароны) для пераабсталяваньня самалётаў у зьнішчальнікі-перахопнікі СПА. Гэтыя машыны атрымалі ўдасканаленую РЛС, здольную адсочваць дробныя мэты, і пускавыя ўстаноўкі для ракет AIM-7 «Sparrow», здольных зьнішчаць аб’екты за межамі поля бачнасьці. F-16 СПА могуць несьці 6 КР AIM-120, AIM-7 або AIM-9 клясы «паветра-паветра».

Пэрспэктыўныя праграмы

Праграмы наступнага ўдасканаленьня Ф-16 уключаюць CCV (па-ангельску: Control Configured Vehicle^[4]; самалёты з канфігурацыяй, вызначанай сыстэмай кіраваньня) і AFTI (па-ангельску: Advanced Fighter Technology Integration^[5]) — экспэрымэнтальная машына з патройнай лічбавай сыстэмай кіраваньня палётам і вялікімі падфюзэляжнымі грабянямі. F-16XL бясхваставой схемы, мог мець магутнае ўзбраеньне, вялікую далёкасьць палёту і лепшую манэўранасьць у параўнаньні з зыходным F-16. Першы палёт новага самалёта адбыўся 3 ліпеня 1982 г.^[6], аднак лётныя выпрабаваньні па гэтай праграме былі згорнутыя ў канцы 1980-х гг. па ініцыятыве ВПС ЗША, а два пабудаваных самалёта былі перададзеныя NASA для дасьледчых мэт.

Гарматныя адтуліны на F-16A

Пілёт катапультуецца з F-16 падчас інцыдэнту ў верасьні 2003 году

Авіяпарк па краінах

• Бахрэйн — 20 (на 2023 год)^[7]
• Бэльгія — 53
• Вэнэсуэла — 18
• Грэцыя — 154
• Данія — 43 (на 2023 год)^[8]
• Эгіпет — 206
• Ізраіль — 196
• Інданэзія — 33
• Ірак — 34
• Ярданія — 47 (на 2010 год)
• Італія — 34
• Марока — 23
• Нідэрлянды — 42
• Нарвэгія — 74
• Аб'яднаныя Арабскія Эміраты — 78
• Аман — 23
• Пакістан — 75
• Польшча — 48
• Партугалія — 45
• Паўднёвая Карэя — 164 (на 2010 год) купляюцца ў ЗША і вырабляюцца па ліцэнзіі
• Сынгапур — 60
• Тайлянд — 50 (на 2010 год)
• Тайвань — 140
• Турэччына — 213 (на 2010 год) вырабляюцца па ліцэнзіі
• Чылі — 46
• Марока 24 (на 2010 год)
• ЗША 1211 (на 2010 год)

Баявое ўжываньне

Першы выпадак баявога ўжываньня F-16 зафіксаваны 26 красавіка 1981 году ў Лібане.

Афіцыйная статыстыка паветраных перамог і параз

Паводле афіцыйнай інфармацыі ВПС ЗША і Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы, Ф-16 ВПС ЗША і краін Паўночнаатлянтычнага зьвязу атрымалі ў агульнай складанасьці 8 паветраных перамог. Усе перамогі былі здабытыя ў Іраку і на Балканах.

Акрамя таго, паводле афіцыйнай інфармацыі ВПС Ізраілю, ізраільскімі F-16 было здабыта каля 40 паветраных перамог над самалётамі ВПС Сырыі.

Такім чынам агульны лік паветраных перамог Ф-16 пад кіраваньнем пілётаў з ЗША, Ізраілю і краін Паўночнаатлянтычнага зьвязу складае каля 50 самалётаў.

Баявыя страты

• Па вэрсіі СССР, падчас Лібанскай вайны 1982 году, сырыйскім бокам было зьбіта 6 самалётаў Ф-16. Але ізраільскі бок абвяргае гэтую інфармацыю^[9].
• 29 красавіка 1987 году на аўгана-пакістанскай мяжы адзін з Ф-16 быў страчаны пры нявысьветленых абставінах (прыводзіліся чатыры вэрсіі: альбо зьнішчальнік, які заходзіў зьнізу патрапіў пад бомбы, скінутыя зь МіГ-23, альбо быў зьбіты авіяпушкай МіГ-23, альбо перавысіў дапушчальную перагрузку і разваліўся ў паветры, альбо быў зьбіты ракетай кіраванага самалёта).
• Да 7 самалётаў Ф-16 страцілі ВПС ЗША падчас вайны ў Пэрсыдзкай затоцы ў 1991 годзе.
• 2 чэрвеня 1995 году, падчас апэрацыяў у Босьніі, быў страчаны адзін Ф-16 ВПС ЗША. Ён быў зьбіты зь зямлі, пілёт катапультаваўся.
• 8 кастрычніка 1996 году, падчас інцыдэнту на грэка-турэцкай мяжы, грэцкім зьнішчальнікам Міраж 2000 быў зьбіты турэцкі Ф-16, адзін з чальцоў павозкі якога загінуў.
• 2 траўня 1999 году падчас апэрацыі NATO супраць Югаславіі, зэнітна-ракэтным комплексам С-125 быў зьбіты самалёт Ф-16, пілёт катапультаваўся (сэрбскія і расейскія крыніцы называюць лічбу да 7 зьбітых Ф-16).

Нарвэскі F-16A ў небе над Балканамі

Небаявыя страты

• У 1991 годзе падчас правядзеньня апэрацыі ў Пэрсыдзкай затоцы, з-за тых ці іншых выключна тэхнічных прычын, пацярпелі крушэньне 7 самалётаў Ф-16.
• 1 красавіка 2006 году адразу пасьля ўзьлёту з авіябазы Luke (Арызона) разьбіўся самалёт Ф-16 (пілёт катапультаваўся)^[10].
• 5 красавіка 2006 году адразу пасьля ўзьлёту ўпаў самалёт Ф-16 (пілёт катапультаваўся)^[11].
• У красавіку 2006 году падчас трэніравальнага палёту зьнішчальнік Ф-16 ВПС Паўднёвай Карэі рухнуў у Жоўтае мора (раён правінцыі Чхунчхон-Намдо).
• 8 ліпеня падчас трэніровачнага палёту разьбіўся Ф-16 ВПС Грэцыі (пілёт пасьпеў катапультавацца)^[12].
• 14 верасьня 2006 году падчас трэніровачнага палёту разьбіўся Ф-16 ВПС Ярданіі^[13].
• 10 сакавіка 2009 году ля берагоў штата Паўднёвая Караліна, пацярпеў крушэньне Ф-16 ВПС ЗША^[14].
• 16 сьнежня 2009 году падчас вучэньняў у Тайляндзе «Залатая кобра», па тэхнічных прычынах пацярпеў крушэньне зьнішчальнік Ф-16, пілёт катапультаваўся^[15].

Тактыка-тэхнічныя характарыстыкі

F-16C запускае ракету AGM-65 Maverick

Зьнішчальнік F-16 з ракетамі AIM-120 AMRAAM (верхняя), AIM-9 Sidewinder (сярэдзіна) ды AGM-88 HARM

Прыведзеныя характарыстыкі адпавядаюць мадыфікацыі F-16C Block 50/52:

• павозка — 1 пілёт
• даўжыня — 15,03 м
• размах крылаў — 9,45 м
  • з ракетамі на канцах крыла: — 10,0 м
• вышыня — 5,09 м
• плошча крылаў — 27,87 м²
• Каэфіцыент падаўжэньня крыла:- 3,2
• Стрэлавіднасьць — 40°
• База шасьсі — 4,0 м
• Каляіна шасі — 2,36 м
• маса пустога

Вопытная 6-ці стволавая гармата-кулямёт M61A1

• • з рухавіком F100: 8910 / 9358 кг (без/з канформнымі бакамі)
  • з рухавіком F110: 9017 / 9466 кг (без/з канформнымі бакамі)
• маса падрыхтаванага
• нармалёвая ўзьлётная маса (з двума ракетамі «паветра-паветра», без ПТБ)
  • з рухавіком F100: 12723 / 14548 кг (без/з канформнымі бакамі)
  • з рухавіком F110: 12852 / 14661 кг (без/з канформнымі бакамі)
• максымальная узьлётная маса — 21772 кг
• Маса вонкавай нагрузкі: (з поўнай запраўкай унутраных бакаў)
  • з рухавіком F100: 8855 / 9635 кг (без/з канформнымі бакамі)
  • з рухавіком F110: 8742 / 9190 кг (без/з канформнымі бакамі)
• маса паліва — 3228 кг
• Аб’ём паліўных бакаў — 3986 л
  • Падвясныя паліўныя бакі — 1 на 1136 л і 2 па 1402 л
• рухавік — 1 × General Electric F110-GE-129 (Block 50) (турба-рэактыўны з фарсажнай камэрай)
• фарсажная цяга — 131,6 кн
• максымальная хуткасьць — 2,0М на 12200 м
• баявы радыюс (Block 50):
  • з канформнымі бакамі, 3940 л у ПТБ, 2×907 кг бомбы, па профілі вялікая-малая-малая-вялікая вышыня — 1361 км
  • з канформнымі бакамі, 5542 л у ПТБ, 2×907 кг бомбы, па профілі вялікая-малая-малая-вялікая вышыня — 1565 км
  • без канформных бакаў, 3940 л у ПТБ, 2×AIM-120, 2×AIM-9, паветраны патруль — 1759 км
• перегоначная адлегласьць =(Block 50)
  • з канформнымі бакамі, 3940 л у ПТБ — 3981 км
  • без канформных бакаў, 5542 л у ПТБ — 4472 км
• практычная столь — 15240 м
• Хуткапад'емнасьць ~275 м/з
• нагрузка — 781,2 кг/м² (пры максымальнай узьлётнай масе)
• цягаўзброеннасьць — 1,03 (без падвесак і канформных бакаў)
• Максымальная эксплюатацыйная перагрузка: +9 g

Узбраеньне:

• Гарматы — 1 × 20 мм шасьціствольная гармата M61A1 з 511 сн.
• кропкі падвескі — 9
• баявая нагрузка (пры +5,5 g):
  • пад фюзэляжам — 1000 кг
  • унутраныя — 2 × 2041 кг
  • цэнтральныя — 2 × 1&587 кг
  • вонкавыя — 2 × 318 кг
  • на заканцоўках: 2 × 193 кг
  • дадатковыя кропкі для падвеснага абсталяваньня па баках паветразаборніка: 2 × 408 кг

Бомбы:

• • карэктуемыя — GBU-10, GBU-12, GBU-15, GBU-22, GBU-24, GBU-27, GBU-31 JDAM
  • карэктуемыя касэтныя — CBU-103, CBU-104, CBU-105,
  • свабоднападальныя: Mark 82, Mark 83, Mark 84
• Кіравальныя ракеты:
  • ракеты «паветра-паветра»: AIM-7, AIM-9, AIM-120, AIM-132, Python 3, Python 4, Derby, Sky Flash, Magic 2
  • ракеты «паветра-паверхня»: AGM-65A/B/D/G, AGM-45, AGM-84, AGM-88, AGM-154 JSOW, AGM-158 JASSM, Penguin Mk.3

Дадаткова:

• Гарматныя кантэйнэры: 1 × GPU-5/A з 30 мм гарматай

Глядзіце таксама

• Harrier II