Адам Рыгор Каменскі Длужык

Адам Рыгор Каменскі Длужык (польск. Adam Kamieński-Dłużyk) — вайсковец Рэчы Паспалітай.

Адам Рыгор Каменскі Длужык лац. Adam Ryhor Kamienski Dłužyk
1635 — 1676
Месца нараджэньня	мерк. Ворша, Аршанскі павет, Віцебскае ваяводзтва, Вялікае Княства Літоўскае

Біяграфія

Зьвесткі пра даты і месца нараджэньня і сьмерці не захаваліся, як і прыналежнасьць да канкрэтнага шляхецкага гербу. Таварышам (латнікам) абараняў Вялікае Княства Літоўскае ад маскоўскага ўварваньня 1654—1667 гадоў, як мяркуецца, пад харугвай кароннага гетмана Стэфана Чарнецкага. Браў удзел у бітве на Басе, дзе ў кастрычніку 1660 году трапіў у маскоўскі палон. Відаць, на падставе таго, што бітва адбылася ў Аршанскім павеце, традыцыйна залічваецца да аршанскай шляхты. Праз Магілёў быў прывезены ў Маскву.

У Сібірскім прыказе ў Маскве яго скіравалі служыць на Лену ў Якуцкі астрог, куды, разам зь іншымі, везьлі праз Волагду, Тоцьму, Табольск, Цюмень, Енісейск, Ілімск, рэкамі Суханай, Вычагдай, Об'ю, Енісеем, празь землі зыранаў, вагулаў, асьцякаў, тунгусаў і якутаў.

16 жніўня 1662 году быў дастаўлены ў Якуцкі астрог. З канца 1664 году служыў ў Якуцку нагляднікам (дворскім) у вязьніцы, з 1666 году галоўным нагляднікам.

Па Андрусаўскім замірэньні 1667 году быў адпраўлены ў Маскву, дзе намаганьнямі кіраўніка пасольства Рэчы Паспалітай у Маскве Яна Гнінскага быў перапраўлены на Радзіму. Мяркуецца што на просьбу Гнінскага ён напісаў «Дыярыуш», дзе апісаў свой шлях ў Якуцкі астрог (і зварот), месты і народы, празь якія яго везьлі, а таксама выправы якуцкіх казакоў на Амур і на Поўнач, пра якія ён чуў у Якуцку.

Толькі ў 1874 годзе ў Познані сьвятар Аляксандар Мацей Марыянскі зьмясьціў у зборніку «Warta. Książka zbiorowa ofiarowana księdzu Franciszkowi Bożyńskiemu, proboszczowi przy kościele św. Wojciecha w Poznaniu na Jubileusz 50-letniego kapłaństwa w dniu 23 kwietnia 1874 оd jego przyjaciól i wielbicieli [Poznań]» у сваёй апрацоўцы «Dyaryusz więzienia moskiewskiego miast i miejsc spisany przez Adama Kamieńskiego» [s. 378—388], няякасную копію якога, зробленую ў XVIII ст. для капаніцкага старасты Панінскага (дыплямата), ён адшукаў у рукапіснай кнізе «Silva Rerum» у бібліятэцы парафіі Сьвятога Апостала і Эвангеліста Мацея ў Гэмбіцах, калі гасьцяваў у сьвятара Пётры Кушынскага. У прадмове да публікацыі ксёндз Марыянскі пісаў: «Шкада, што копія, зь якой узнаўляецца цяперашняе выданьне поўная памылак ды скажэньняў, так што часам цяжкая для разуменьня. І усё ж няма сумневу, што гэтая рэч, нават такая якая ёсьць, займее чытача». Праўда за памылкі Марыянскі прымаў і словы расейскага («сібірскага») тапанімічнага і адміністрацыйнага кшталту, якія былі яму незразумелымі.

Такім парадкам, «Дыярыюш» Адама Рыгора Каменскага Длужыка зрабіўся адной зь першых наратыўных крыніцаў на польскай мове, прысьвечанай апісаньню Сібіры.

Летувіская мова

Асноўны артыкул: Летувіская мова

У сваім дзёньніку зазначаў, што мова пярмі-зыранаў (заходнія суседзі самаедаў) мае падабенства з жамойцкай^[a][2], чым засьведчыў, што ліцьвіны называлі летувіскую мову жамойцкай^[3].

Бібліяграфія

• Dyaryusz więzienia moskiewskiego miast i miejsc spisany przez Adama Kamieńskiego // Warta. Książka zbiorowa ofiarowana księdzu Franciszkowi Bаżyńskiemu proboszczowi przy kościele św. Wojciecha w Poznaniu na Jubileusz 50-letniego kapłaństwa w dniu 23. kwietnia 1874. оd jego przyjaciól i wielbicieli (S popiersiem Jubilara). W Poznaniu. 1874. S. 378—388.
• Каменскі Длужык А. Дыярыуш маскоўскага палону з апісаннем гарадоў і мясцовасцей [пераклаў на беларускую мову А. Ф. Коршунаў] // Беларуская літаратура і літаратуразнаўства. Міжвузаўскі зборнік. Вып. 2. Мінск. 1974. С. 186—207.
• Каменский-Длужик А.-Г. Сибирская реляция. [Пер. Барковский А.] // Полярная звезда. № 1, 1997. Якутск. С. 80—87.
• Kamieński Dłużyk A. Diariusz więzienia moskiewskiego, miast i miejsc spisany przez… Z pierwodruku wydali oraz prypisami i komentarzami opatrzyli Antoni Kuczyński, Borys Polewoj, Zbigniew J. Wójcik // Dwa polskie pamiętniki z Syberii XVII i XVIII wiek. Wrocław. 1997. S. 13—39.

Заўвагі

1. польск. «I stąd się poczyna Permia, a Moskwa zowie ją Zyrany, którzy są ludzie dziwnego języka; mają wiarę ruską; powiadają, że ich chrzcił ś[w.] Stephan. Ludzie przemyślni, mianowicie w lasach, na wodzie, strzelcy z łuków. Język poszedł trochę na żmudzki»^[1]