Гісторыя Іўя

Іўе — даўняе мястэчка гістарычнай Ашмяншчыны (частка Віленшчыны), колішняя сталіца графства. Да нашага часу тут захаваліся касьцёл Сьвятых апосталаў Пятра і Паўла пры кляштары бэрнардынаў, драўляны татарскі мячэт, мураваныя сынагогі і традыцыйная местачковая забудова. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаўся кальвінскі збор, зруйнаваны расейскімі ўладамі, і барокавая памятная каплічка на Віленскім гасьцінцы, зьнішчаная савецкімі ўладамі.

Вялікае Княства Літоўскае

Кляштар бэрнардынаў, зь піктаграфічнай мапы XVIII ст.

Упершыню Іўе ўпамінаецца ў XV ст. як вялікакняскі двор. У 1444 вялікі князь Казімер перадаў паселішча маршалку земскаму П. Мантыгердавічу, які заснаваў тут касьцёл Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла. З 1-й паловы XVІ ст. мясьціна знаходзілася ў валоданьні Забярэзінскіх, у 1558—1654 — Кішкаў.

У сярэдзіне XVІ ст. у Іўі было 4 вуліцы — Віленская, Наваградзкая, Крывая і Новая^[1]. Паводле інвэнтару (1563), тут было 123 ўладальнікі дамоў, 23 чалавекі займаліся рамяством^[1]. Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай (1565—1566) паселішча ўвайшло ў склад Ашмянскага павету.

У 2-й пал. XVІ ст. Іўе стала адным з цэнтраў арыянства ў Вялікім Княстве Літоўскім, тут існавала арыянская школа. У 1585—1593 рэктарам школы быў мысьляр-гуманіст і пэдагог Ян Ліцыні Намыслоўскі. На 1598 у паселішчы працавалі 2 карчмы; было 129 сядзібных пляцаў, а таксама 19 пляцаў, адведзеных татарам за межамі паселішча.

З 1610 у Іўі працавала выдавецтва Троцкага брацтва. У 1631 кашталян троцкі і ваявода амсьціслаўскі Мікалай Кішка заснаваў кляштар ордэна бэрнардынаў, якому перадаў Петрапаўлаўскі касьцёл. Пры кляштары дзейнічалі школа, шпіталь і бібліятэка. У гэты ж час у Іўі збудавалі драўляны фарны касьцёл. На 1634 у паселішчы было 180 двароў, 3 вуліцы і Рынак. На 1685 у Іўі было 79 уласьнікаў дамоў і сядзібаў, зь якіх 49 чалавек валодалі ворнымі землямі^[1]. У 2-й пал. XVІІ — 1-й пал. XІХ стагодзьдзяў мясьціна знаходзілася ў валоданьні Слушкаў, Глябовічаў, Жыжэмскіх, Агінскіх, Сапегаў, Тызэнгаўзаў. У 1742 Іўе атрымала статус мястэчка^[1].

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795) Іўе апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, дзе стала цэнтрам воласьці Ашмянскага павету. Зь сяр. XІХ ст. мястэчка знаходзілася ў валоданьні графаў Замойскіх. У 1861 у Іўі адбылося сялянскае паўстаньне, якое жорстка здушылі расейскія войскі. У 1882 коштам графіні Замойскай у мястэчку збудавалі мячэт, які дзейнічае дагэтуль. Паводле перапісу (1897) у Іўі было 387 двароў, касьцёл, капліца, сынагога, 3 юдэйскія малітоўныя дамы, мячэт, народная вучэльня, аптэка, млын, 17 крамаў, 4 карчмы; штогод праводзілася 5 кірмашоў.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 згодна з Трэцяй Устаўной граматай Іўе абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 у адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яно ўвайшло ў склад Беларускай ССР^[2]. Паводле Рыскай мірнай дамовы (1921) мястэчка апынулася ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе стала цэнтрам гміны Валожынскага павету Наваградзкага ваяводзтва.

У 1939 Іўе ўвайшло ў БССР, дзе ў 1940 атрымала афіцыйны статус гарадзкога пасёлку і стала цэнтрам раёну. У Другую сусьветную вайну з 29 чэрвеня 1941 да 8 ліпеня 1944 мястэчка знаходзілася пад нямецкай акупацыяй.

12 студзеня 2000 Іўе атрымала статус места^[3].

Галерэя

Касьцёл і кляштар бэрнардынаў

• Касьцёл Сьвятых апосталаў Пятра і Паўла і кляштар бэрнардынаў
• 
  каля 1900
• 
  З боку Іўянкі, 1916
• 
  1916
• 
  1918
• 
  1930-я

Вуліца Касьцельная

• Вуліца Касьцельная
• 
  1898
• 
  1898
• 
  1916
• 
  1916

• 
  1916
• 
  да 1939
• 
  да 1939
• 
  да 1939

Вуліца Віленская

• Вуліца Віленская
• 
  1916
• 
  1917
• 
  да 1939
• 
  Каплічка на Віленскім гасьцінцы
• 
  Каплічка

Рынак

• Рынак
• 
  1916
• 
  1916
• 
  1917
• 
  1917

• 
  1918
• 
  да 1939
• 
  да 1939
• 
  1930-я

• 
  Камяніца на Рынку
• 
  Камяніца на Рынку
• 
  Камяніца на Рынку
• 
  Рог Рынку і Віленскай

Вуліца Наваградзкая

• Мячэт
• 
  1898
• 
  1916
• 
  да 1939

Іншае

• Іншае
• 
  Сынагога
• 
  Сынагогальны двор, 1916
• 
  Млын на Іўянцы, 1916
• 
  Вуліца Конская

• 
  Вуліца, 1915
• 
  Ускраіна мястэчка, 1916
• 
  Рамонт вуліцы, 1917
• 
  Местачкоўцы, 1927