Карастышаў

Карасты́шаў (па-ўкраінску: Коростишів) — места ў Жытомірскай вобласьці Ўкраіны. Плошча 9,74 км². Насельніцтва на 1 студзеня 2022 году — 24129 чал.

Карастышаў лац. Karastyšaŭ
укр. Коростишів
Герб Карастышава Сьцяг Карастышава
Першыя згадкі:	перад 1481 годам
Места з:	1938
Магдэбурскае права:	1779
Краіна:	Украіна
Вобласьць:	Жытомірская
Раён:	Жытомірскі
Плошча:	9,74 км²
Вышыня:	180 м н. у. м.
Насельніцтва
колькасьць:	24 129 чал. (2022)[1]
шчыльнасьць:	2477,31 чал./км² (2022)
нацыянальны склад:	украінцы – 92.76% расейцы – 5.00% палякі – 1.36% (2001)
Часавы пас:	UTC+2
летні час:	UTC+3
Тэлефонны код:	+380-4130
Паштовы індэкс:	12500—12509
КОАТУУ:	1822510100
Геаграфічныя каардынаты:	50°19′7″ пн. ш. 29°3′33″ у. д.
Карастышаў на мапе Ўкраіны Карастышаў
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
http://korostyshiv.osp-ua.info/

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Зьвестка пра Карастышаў да татарскага наезду 1481 г.

Двор Кастэшаў у Апісаньні места Жытоміра канца XV ст.

У рэвізіі Жытомірскага замку 1545 году паведамляецца, што яшчэ за часоў караля Казімера (†1492), перад зруйнаваньнем места і навакольляў чамбуламі хана Мэнглі Гірэя ў 1481 годзе^[2], жыхары сяла Карастышаў, сярод іншых, дапамагалі мяшчанам ў адпраўцы стацыяў і падводаў да Чуднава і Зьвягеля, як і да Кіева. Пасьля навалы кароль вызваліў іх ад гэтых павіннасьцяў^[3]. У недатаваным^[a] «Апісаньні места Жытоміра» названы гаспадарскі двор Кастэшаў з ворыўнымі землямі. Ягоныя насельнікі выконвалі розныя замкавыя павіннасьці, сярод якіх ужо не было падводаў і стацыяў^[5].

Герб Харугва роду Кмітаў

26-м сакавіка 1499 году датаваны «Привилеi панȣ Кмите Александровичȣ на село Коростешово а на данники ȣ Житомирскомъ повете»^[6][b]:

Самъ Александръ, бож(е)ю м(и)л(о)стью._Билъ намъ чолом пан Кмита Александровичъ и просил в насъ села ȣ Житомирскомъ повете на имѧ Коростешова и данниковъ наших Гȣрина а Василѧ и их товаришовъ. И поведил перед нами, што ж тыи даньники дают намъ дани тол(ь)ко пол третѧ ведра медȣ а ωсмъ ведеръ полюдьѩ._Ино мы тое село Коростешово и тых даньниковъ Гȣрина а Василѩ и их товаришов емȣ дали со всими ихъ землѧми и зъ данью и со всимъ с тым, што здавна к томȣ селу Коростешову слȣшало._П(и)сан ȣ Вил(ь)ни, мар(та) 26 день. Индиктъ 2._Ѩнȣшко писар.

Карастышаў у 1545 г.

Асабістыя прыбыткі важней, чым замкавая служба.

Згодна з рэвізіяй Жытомірскага замку 1545 году, пан Крыштаф Кмітыч, трымаючы добра Карастышаў з 8 падданымі — выслугу ягонага бацькі, мусіў, роўна як і іншыя паны-шляхта, «мѣти и ωправовати» замкавую гародню. Сказана яшчэ, што гэты ўладальнік раздаў усе ўгодзьдзі даньнікам дзеля ўласнага прыбытку, пасьля чаго колішнія абавязкі — паслугі, дачкі, старожа гарадавая — 18 путных слуг на карысьць замку цалкам перасталі выконвацца^[3].

Напярэдадні падпісаньня акту Люблінскай уніі ўказам караля Жыгімонта Аўгуста ад 6 чэрвеня 1569 году Кіеўскае ваяводзтва (і Карастышаў з прылегласьцямі) было далучана да Кароны Польскай^[7].

Карона Каралеўства Польскага

Паводле тарыфу падымнага падатку Кіеўскага ваяводзтва 1628 году, з 40 дымоў (×6 — каля 240 асобаў) osiadłych і з 10 (каля 60 асобаў) агароднікаў Старога і Новага Карастышава пана Людвіка Алізара Валчкевіча выбіралася адпаведна па 6 злотых і па 2 зл. 12 грошаў польскіх; з 2 колаў млыновых па 9 зл. 18 гр., з 3 рудніцкіх колаў па 24 зл., з 2 папоў па 12 зл.^[8].

Карастышаў на мапе Боплана. 1648 г.

Урывак з прывілею на кірмашы ў Карастышаве 1771 г.

Згодна з тарыфам падымнага падатку Кіеўскага ваяводзтва, у 1683 годзе з 30 дымоў (каля 180 жыхароў) часткі места Карастышаў пана Яна Аляксандра Алізара, падсудка кіеўскага, выбіралася 9 злотых; тая сума і з 30 дымоў што да часткі Карастышава пані Сачковай^[9].

Паводле тарыфу 1754 года, з 190 двароў^[c] (каля 1140 жыхароў) места Карастышава вяльможных Алізараў «do grodu» (Жытомірскага замку) выбіралася 29 злотых і 21 грош, «do skarbu» — 118 злотых, 24 грошы^[10].

Габрэйскі перапіс 1765 году засьведчыў, што ў цэлым Карастышаўскім кагале налічвалася 620 плацельшчыкаў пагалоўшчыны, зь іх у самым месьце – 316 чалавек. У 1775 годзе колькасьць głow у кагале павялічылася да 842, у Карастышаве – 123 дамы, 509 głow. У 1778 годзе адпаведна – 1188 głow, 176 і 625. У 1784 годзе – 1127, 142 і 499. У 1787 годзе – 1081, 159 і 590. У 1789 годзе ў Карастышаўскім кагале (парафіі) налічвалася 1029 душ, у месьце – 533 душы, зь якіх 265 мужчынскага і 268 жаночага полу. Сярод іх: шынкароў або карчмароў – 144 мужчыны, 150 жанчын, дзяцей – 104; гандляроў – 21 мужчына, 27 жанчын, 17 дзяцей; рамесьнікаў – 25 мужчын, 27 жанчын, 12 дзяцей; служак – 4 мужчыны, 2 дзяўчынкі. На 30 траўня 1791 году ў месьце Карастышаў было 163 габрэйскія дамы з 615 душамі, з іх 234 мужчыны, 249 жанчын з 63 сынамі і 69 дачкамі^[11].

30 жніўня 1771 году^[d] кароль Станіслаў Аўгуст пацьвердзіў панам Юзафу, падкамораму надворнаму, і Філіпу, падчашаму ВКЛ, Алізарам права на 6 кірмашоў у мястэчку Карастышаў і дазволіў праводзіць яшчэ 2 новыя кірмашы^[12]. У 1779 годзе манарх надаў месту Карастышаў паноў Алізараў Магдэбурскае права^[13].

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Пасьля другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793) Карастышаў апынуўся ў Расейскай імпэрыі.

Найноўшы час

• 1938: атрымаў статус места.

Насельніцтва

Колькасьць

Насельніцтва (чал.)^[14]

1897	1959	1970	1979	1989	2001	2018
7863	16 690	21 153	24 420	28 046	26 068	25 445

Мова

Насельніцтва па роднай мове (2001)^[15]

украінская мова	расейская
94.42%	5.27%

Асобы

• Сяргей Возьняк — беларускі палітык

Заўвагі

1. Павіннасьці Кастэшава і іншых паселішчаў, яшчэ не раздадзеных зямянам, але без стацыяў і падводаў (часова вызваленыя пасьля татарскіх наездаў?), меркавана ўказваюць на канец XV ст., да 1498 г. уключна. Супрацоўнікі Кіеўскай археаграфічнай камісіі лягічна назвалі дакумэнт «Люстрацыяй Кіеўскай зямлі» і прывязалі яго да часу ўтварэньня Кіеўскага ваяводзтва ў 1471 г. («каля 1471 г.»)^[4]. Незразумела толькі, чаму ў кнізе 3 Мэтрыкі ВКЛ ён зьмешчаны сярод матэрыялаў 1490-х гг.
2. Расейскія аўтары найноўшага выданьня кнігі 6 Мэтрыкі ВКЛ у 2012 г. абралі старое імпэрскае найменьне для краю — «Западная Россия». Такое рэальнае стаўленьне да суседзяў нават у асяродзьдзі навукоўцаў.
3. Усяго налічвалася «puł dyma», «szesnastka», «puł szesnastki» а 1 дым тады — 320 двароў.
4. У польскіх аўтараў М. Балінскага, Т. Ліпінскага, а ў сьлед за імі і Эд. Рулікоўскага (спасылкі на працы ёсьць на старонцы), памылкова пададзены 1777 г.