Рэймскае Эвангельле

Рэ́ймскае Эва́нгельле — рукапіснае Эвангельле стараславянскага паходжаньня. Першая частка рукапісу зьмяшчае чытаньні сьвяточных Эвангельляў паводле абраду праваслаўнае царквы і напісаная кірыліцай; другая зьмяшчае Эвангельлі, апостальскія лісты, парэміі на сьвяты паводле рыма-каталіцкага календару і напісаная ў у1395 року харвацкай (вуглаватай) глаголіцай.

Рэймскае Эвангельле, XI стагодзьдзе

пэргамін, рукапіс. 23×17,5 см

меская бібліятэка, Рэймс

Назва рукапісу паходзіць ад месца ягонага цяперашняга захаваньня ў рэймскай мескай бібліятэцы. Даўней на Эвангельлі, якое знаходзілася ў Рэймскім саборы, пры каранаваньні прысягалі францускія каралі.

Мінуўшчына

Час і месца стварэньня старэйшае, кірылічнай часткі дакладна невядомыя. Распаўсюджаная з XIX стагодзьдзя легенда зьвязвае Рэймскае Эвангельле з асобаю Ганны Яраслаўны, дачкі Яраслава Мудрага. Эвангельле нібыта было захоўвалася ў князевай бібліятэцы(uk) і трапіла ў Францыю ў пасагу Ганны, якая каля 1048 выйшла замужа за францускага караля Генрыха I^[1].

У XIV стагодзьдзі сьвяты рымскі імпэратар Карл IV, прыдбаўшы рукапіс «недзе ў Вугрыі» (Вугоршчыне), ахвяраваў яго ў Эмаўскі кляштар, заснаваны ў 1347 року. Поўны кодэкс, імаверна, быў вывезены з Прагі^[a] падчас Гусіцкіх войнаў.

Праз пэўны час^[2] ён зьявіўся ў Канстантынопалі, дзе яго набыў кардынал Карл Лятарынскі. З 1574 рукапіс захоўваўся ў Рэймскай катэдры; на ім прысягалі пры каранацыі францускія каралі^[3].

У часе Вялікай Францускай рэвалюцыі рукапіс зьнік, пакуль у 1830-я ня быў выяўлены ў Рэймскай бібліятэцы. Каштоўныя камяні, якімі быў аздоблены пераплёт, былі раскрадзеныя^[3].

Цяпер Эвангельле захоўваецца ў рэймскай мескай бібліятэцы.

Апісаньне

Фармат Эвангельля (23 × 17,5 см) амаль адпавядае памерам Тураўскага Эвангельля^[1].

Рэймскае Эвангельле складаецца з 47 двухбаковых аркушаў:

• кірылічных эвангельскіх чытаньняў^[3][4] (16 аркушаў, 19 пачатковых аркушаў адсутнічаюць)
• харвацка-глаголічнае часткі (31 аркуш)^[3][4]

Рукапіс мае багата ілюстрацыяў і прыгожыя арнамэнтальныя букавіцы ў глаголічнай частцы. Кніга першапачаткова была багата дэкараваная золатам, каштоўнымі камянямі і рэліквіямі, сярод якіх была й частка Жыватворнага Крыжа^[4]. Каштоўныя рэліквіі былі выдаленыя з вокладкі, імаверна, за часам Вялікай Францускай рэвалюцыі.

Пэўныя дэталі літараў і стылістыкі ўдаюць падабенства з Тураўскім Эвангельлем^[5] і Чудаўскай псалтырай^[1].

Зьмест

Кірылічная частка зьмяшчае чытаньні з 27 кастрычніка да 1 сакавіка ў адпаведнасьці з праваслаўным канонам (у эвангельлях-апракосах гэтыя чытаньні зьмяшчаюць у канцы, пасьля тыднёвых).

Глаголічная частка ўтрымлівае эвангельскія й апосталавыя чытаньні й парэміі ў Рымска-Каталіцкай традыцыі зь Вербнай нядзелі да Дабравешчаньня (25 сакавіка)^[4]; сьпісаная з харвацкага арыгіналу 1395 року чарняцом Эмаўскага кляштару для каталіцка-славянскага набажэнства.

Дасьледаваньне

Першае факсымільнае выданьне Эвангельля выйшла пасьля ягонага выяўленьня ў Рэймскай бібліятэцы. Яго дэталёва аналізаваў польскі палеограф Корвін Ян Ястржэмбскі. Устазад Сыльвэстар дэ Сасі зрабіў літаграфічную копію рукапісу, якую перадаў расейскаму цару Мікалаю I^[3]. Пасьля гэтага Мікалай фундаваў стварэньне яшчэ аднае копіі мэтадам глыбокага друку (1843) і дазволіў славацкаму лінгвісту Ернэю Копітару на падставе яго дасьледаваньня выказаць меркаваньне, што ўвесь рукапіс датаваны XIV стагодзьдзем^[3].

У 1846 чэскі філёляг Вацлаў Ганка выдаў агульнадаступнае выданьне Рэймскага Эвангельля, за што быў узнагароджаны ордэнам сьвятой Ганны ад расейскага цара і брыльянтавым пярсьцёнкам ад аўстрыйскага імпэратара Фэрдынанда I^[3].

Заўвагі

1. Эмаўскі кляштар быў спалены ў 1421.