Царква Сьвятога Спаса (Смаляны)

Царква Сьвятога Спаса^[a] — помнік архітэктуры XVIII стагодзьдзя ў Смалянах. Знаходзіцца ў паўночна-ўсходняй частцы гістарычнага мястэчка, на Спаскай вуліцы. Пры пабудове была ў юрысдыкцыі Сьвятога Пасаду, цяпер — у валоданьні Маскоўскага патрыярхату, мае прыпісную царкву Сьвятога Аляксея. Твор традыцыйнай беларускай драўлянай архітэктуры. Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Беларусі.

Помнік сакральнай архітэктуры
Царква Сьвятога Спаса
Спаская царква
Краіна	Беларусь
Вёска	Смаляны
Каардынаты	54°35′58.57″ пн. ш. 30°03′26.21″ у. д.
Канфэсія	Беларускі экзархат
Эпархія	Віцебская і Аршанская япархія[d]
Архітэктурны стыль	барока
Дата заснаваньня	XVIII ст.
Статус	Дзяржаўны сьпіс гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь
Царква Сьвятога Спаса на мапе Беларусі Царква Сьвятога Спаса
Царква Сьвятога Спаса на Вікісховішчы

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Спаскую царкву ў Смалянах збудавалі ў другой палове XVIII ст.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Па першым падзеле Рэчы Паспалітай (1772 год), калі Смаляны апынуліся ў складзе Расейскай імпэрыі, царква працягвала дзеяць як уніяцкая. Аднак па гвалтоўнай ліквідацыі Грэцка-Каталіцкай (Уніяцкай) царквы ў 1839 годзе расейскія ўлады адабралі будынак царквы ў Сьвятога Пасаду і перадалі ў валоданьне Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі (Маскоўскай царквы)^[1].

Найноўшы час

У канцы 1930-х гадоў савецкія ўлады зачынілі царкву. У будынку разьмясьцілі сьпіртзавод^[2].

Архітэктура

Помнік традыцыйнай беларускай драўлянай архітэктуры з рысамі стылю барока. Гэта манумэнтальны крыжова-купальны будынак 3-яруснай аб’ёмна-прасторавай кампазыцыі. Першы ярус — абхадная галерэя-гульбішча пад 1-схільным дахам. Другі ярус мае выгляд 4-граннага аб’ёму, завершанага на гранях трыкутнымі франтонамі. Трэці ярус — 8-гранны сьветлавы барабан, накрыты звонападобным гранёным купалам. З франтальнага фасада ўзвышаюцца дзьве 2-ярусныя (васьмярык на чацьверыку) шатровыя вежы. Вэртыкальна ашаляваныя фасады падзяляюцца прастакутнымі адзінарнымі і здвоенымі аконнымі праёмамі, паўкруглымі люкарнамі.

У інтэр’еры акаймаваны балюстрадай сьветлавы барабан з купальным перакрыцьцем падтрымліваецца аркай і 2 слупамі. Апсыда вылучаецца ярусным разным іканастасам, пры ўваходзе разьмяшчаюцца хоры. Купальны пляфон і грані барабана аздабляе размалёўка «Дванаццаць апосталаў» (XVII ст.). Абразы «Жанчыны-міраносіцы» (канец XVIII ст.), «Каранаваньне Маці Божай» (XVIII ст.), «Укрыжаваньне» (XIX ст.), «Сьвяты Мікалай» (1851), «Таемная вячэра» (першая палова XIX ст.). У царкве захоўваецца напрастольны крыж першай паловы XIX ст.

Галерэя

Гістарычныя здымкі

• Старыя здымкі
• 
  1946 г.
• 
  па 1944 г.
• 
  З боку Дзярноўкі, па 1944 г.

Сучасныя здымкі

• Сучасны стан
• 
  У панараме мястэчка
• 
  Галоўны фасад
• 
  Бакавы фасад

Заўвагі

1. Назва помніка архітэктуры прыводзіцца паводле беларускай гістарычнай традыцыі. Афіцыйны тытул Маскоўскага патрыярхату: «Царква Праабражэньня Гасподняга» або «Спаса-Праабражэнская царква» (рас. Церковь Преображения Господнего, Спасо-Преображенская церковь); таксама Спаская царква