Амежнік

Амежнік^[3] (Oenánthe) — род травяністых раслін сямейства Парасонавыя (Umbelliferae). Уключае ў сябе некалькі відаў, якія змяшчаюць моцныя нейратаксіны, а таксама віды, якія выкарыстоўваюцца ў якасці рэзкіх затавак.

Амежнік
Амежнік вадзяны (Oenanthe aquatica)
Навуковая класіфікацыя
прамежныя рангі Дамен:  Эўкарыёты Царства:  Расліны Аддзел:  Кветкавыя Клас:  Двухдольныя Парадак:  Парасонакветныя Сямейства:  Парасонавыя Падсямейства:  Apioideae Трыба:  Oenantheae Род:  Амежнік
Міжнародная навуковая назва
Oenanthe [Tourn. L., 1753[1]
Сінонімы
Actinanthus Ehrenb., 1829 Oenosciadium Pomel, 1874 Phellandrium L., 1753 Stephanorossia Chiov., 1911 Volkensiella H.Wolff, 1912
Тыпавы від
Oenanthe fistulosa L., 1753 [2] — Амежнік дудкаваты
Сістэматыка на Віківідах Выявы на Вікісховішчы ITIS   29561 NCBI   48043 EOL   49118 GRIN   g:8396 IPNI   40295-1 FW   319849

Батанічнае апісанне

Амежнік вадзяны (Oenanthe aquatica). Батанічная ілюстрацыя з кнігі О. В. Тамэ «Flora von Deutschland, Österreich und der Schweiz», 1885

Водныя і балотныя расліны. Сцёблы часта пагружаныя ў ваду, часта са ўздутымі міжвузеллямі. Карані са ўздуццямі або з клубянькамі. Лісце аднойчы — тройчы пальчата-рассечанае, часам недаразвітае, падводнае лісце — больш рассечанае.

Складаныя парасонікі з белымі кветкамі, канчатковыя або пазухавыя. Абгортка можа прысутнічаць. Чашачка з вострых чашалісцікаў, пры плоданашэнні звычайна не ападае.

Плод цыліндрычны, зваротнаканічна-яйкападобны або шарападобны, звужаецца да канцоў або расплюшчаны^[4].

Выкарыстанне

Oenanthe javanica у кухнях народаў Азіі выкарыстоўваецца ў якасці гародніны і прыправы да самых розных страў. Можа выкарыстоўвацца ў свежым і прыгатаваным выглядзе, часам кансервуецца. У старажытным Кітаі расліна лічылася далікатэснай. У Японіі вядома ў культуры з сярэдзіны VIII стагоддзя. З 1975 года вырошчваецца ў штаце Антарыё. Выведзена некалькі сартоў, якія адрозніваюцца формай афарбоўкай лісця і хвосцікаў^[5]. Багаты вітамінам A, кальцыем і жалезам, таксама змяшчае прыкметнае колькасць рыбафлавіну^[6].

Таксама выкарыстоўваецца як фунгіцыдны і бактэрыцыдна сродак.

Таксічнасць

Oenanthe crocata і некаторыя іншыя віды роду ўтрымліваюць моцныя нейратаксіны. Даследаванні паказалі, што гліколь энантатаксін аказваецца больш таксічным для мышэй, чым цыкутатаксин — асноўнае атрутнае рэчыва, якое змяшчаецца ў цыкуце ядавітай (Cicuta virosa). ЛД₅₀ для мышэй — менш за 1 мг/кг. Таксама ў расліне ўтрымліваюцца параўнальна слаба атрутныя спірт энантэтол і кетон энантэтон, у той час як у цыкуце кетонавага яду не выяўлена^[7].

Першы сімптом атручвання — ваніты, затым могуць рушыць услед галюцынацыі, канвульсіі, пачашчэнне дыхання, трызм, цягліцавыя спазмы, пры цяжкіх атручваннях — рабдаміёліз, праз некалькі гадзін магчымы лятальны зыход^[8].

Арэал

Большасць відаў вядома з розных рэгіёнаў Старога Свету (Еўразія, Паўночная Афрыка), Oenanthe sarmentosa расце на паўночным захадзе Паўночнай Амерыкі, Oenanthe pringlei — у Мексіцы^[9].

Віды

Па інфармацыі базы дадзеных The Plant List, род уключае 28 відаў^[10]:

• Oenanthe aquatica (L.) Poir., 1798 — Амежнік вадзяны
• Oenanthe banatica Heuff., 1854
• Oenanthe benghalensis Benth. & Hook.f.
• Oenanthe crocata L., 1753
• Oenanthe fistulosa L., 1753 — Амежнік дудкаваты
• Oenanthe fluviatilis (Bab.) Coleman, 1844
• Oenanthe foucaudii Tess.
• Oenanthe globulosa L., 1753
• Oenanthe hookeri C.B.Clarke
• Oenanthe javanica (Blume) DC.
• Oenanthe lachenalii C.C.Gmel., 1805
• Oenanthe laciniata Zoll.
• Oenanthe linearis Wall. ex DC.
• Oenanthe lisae Moris, 1835
• Oenanthe mildbraedii H.Wolff, 1912
• Oenanthe millefolia Janka, 1872
• Oenanthe montis-khortiati Soldano, 1991
• Oenanthe palustris (Chiov.) C.Norman, 1933
• Oenanthe peucedanifolia Pollich, 1776
• Oenanthe pimpinelloides L., 1753
• Oenanthe procumbens (H.Wolff) C.Norman
• Oenanthe prolifera L., 1753
• Oenanthe pteridifolia Lowe
• Oenanthe sarmentosa C.Presl ex DC., 1830
• Oenanthe silaifolia M.Bieb., 1819
• Oenanthe thomsonii C.B.Clarke, 1879
• Oenanthe uhligii (H.Wolff) C.Norman
• Oenanthe virgata Poir., 1798

Зноскі

1. Sp. pl. 1:254. 1753
2. Звесткі пра род Oenanthe у базе даных Index Nominum Genericorum Міжнароднай асацыяцыі па таксанаміі раслін (IATP). (англ.)
3. Киселевский А. И. Латино-русско-белорусский ботанический словарь. — Мн.: «Наука и техника», 1967. — С. 88. — 160 с. — 2 350 экз.
4. Cook, C.D.K. Water Plants of the World. — The Hague, 1974. — P. 129. — 561 p. — ISBN 90-6193-024-3.
5. Hanelt, P. Mansfeld's Encyclopedia of Agricultural and Horticultural Crops. — Berlin, 2001. — P. 1297—1298. — ISBN 3-540-41017-1.
6. Simoons, F.J. Food in China, a Cultural and Historical Inquiry. — Boca Raton, 1990. — P. 167. — 559 p. — ISBN 0-8493-8804-X.
7. Burrows, G.E.; Tyrl, R.J. Toxic Plants of North America. — 2nd ed.. — Hoboken, 2013. — P. 63. — 1383 p. — ISBN 0-8138-2034-0.
8. Hopkins, P.M.; Ellis, F.R. Hyperthermic and Hypermetabolic Disorders. — Cambridge, New York, 1996. — P. 253. — 286 p. — ISBN 0-521-44381-4.
9. Abrams, L.; Ferris, R.S. An Illustrated Flora of the Pacific States. — 1951. — Vol. III. — P. 238. — 874 p. — ISBN 0-8047-0005-2.
10. Oenanthe (англ.). The Plant List. Version 1.1. (6 жніўня 2013). Праверана 1 кастрычніка 2016.