Кальцый

Ка́льцый (лац.: Calcium) Ca — хімічны элемент II групы перыядычнай сістэмы; атамны нумар 20. Серабрыста-белы лёгкі метал.

20 Калій ← Кальцый → Скандый Перыядычная сістэма элементаў 20Ca
Вонкавы від простага рэчыва
Узор кальцыю ў атмасферы аргону
Уласцівасці атама
Імя, сімвал, нумар	Ка́льцый / Calcium (Ca), 20
Група, перыяд, блок	2 (састар. 2), 4, s-элемент
Атамная маса (малярная маса)	40,078(4)[1] а. а. м. (г/моль)
Электронная канфігурацыя	[Ar] 4s2 1s22s22p63s23p64s2
Радыус атама	197 пм
Хімічныя ўласцівасці
Кавалентны радыус	174 пм
Радыус іона	(+2e) 99 пм
Электраадмоўнасць	1,00 (шкала Полінга)
Электродны патэнцыял	−2,76 В
Ступені акіслення	0, +2
Энергія іанізацыі (першы электрон)	589,4 (6,11) кДж/моль (эв)
Тэрмадынамічныя ўласцівасці простага рэчыва
Шчыльнасць (пры з. у.)	1,55 г/см³
Тэмпература плаўлення	1112 К; 838,85 °C
Тэмпература кіпення	1757 К; 1483,85 °C
Цеплыня плаўлення	9,20 кДж/моль
Цеплыня выпарэння	153,6 кДж/моль
Малярная цеплаёмістасць	25,9[2] Дж/(K·моль)
Малярны аб'ём	29,9 см³/моль
Крышталічная рашотка простага рэчыва
Структура рашоткі	Кубічная гранецэнтраваная
Параметры рашоткі	5,580 Å
Тэмпература Дэбая	230 K
Іншыя характарыстыкі
Цеплаправоднасць	(300 K) (201) Вт/(м·К)

Прыродныя крыніцы

Утрыманне ў зямной кары — 2,96% па масе: 5-е месца сярод элементаў пасля кіслароду, крэмнію, алюмінію і жалеза.

З-за высокай хімічнай актыўнасці сустракаецца толькі ў выглядзе злучэнняў. Найбольш распаўсюджаныя мінералы кальцыю — кальцыт CaCO₃, ангідрыт CaSO₄, гіпс CaSO₄·2H₂O, флюарыт CaF₂.

Радовішчы вапняку — ва Украіне, у Карэліі, на Урале. Мелавыя адклады — у Паволжы, Беларусі (Крычаўскі раён, Касцюковіцкі раён, Ваўкавыскі раён, Чэрыкаўскі раён), Украіне.

Прымяненне

Антыфрыкцыйныя сплавы (кальцыевыя бабіты) для падшыпнікаў.

Актыўны адноўнік для атрымання рэдкіх і тугаплаўкіх металаў — урану, торыю, ванадыю, хрому, цырконію, берылію.

Вапняк (CaCO₃) ідзе на выраб вапны, цэменту, бетону.

У сельскай гаспадарцы прымяняюць нітрат і ортафасфат кальцыю як угнаенні і падкормку для жывёлы.

Зноскі

1. Michael E. Wieser, Norman Holden, Tyler B. Coplen, John K. Böhlke, Michael Berglund, Willi A. Brand, Paul De Bièvre, Manfred Gröning, Robert D. Loss, Juris Meija, Takafumi Hirata, Thomas Prohaska, Ronny Schoenberg, Glenda O’Connor, Thomas Walczyk, Shige Yoneda, Xiang‑Kun Zhu. Atomic weights of the elements 2011 (IUPAC Technical Report)(англ.) // Pure and Applied Chemistry. — 2013. — Т. 85. — № 5. — С. 1047—1078. — ISSN 0033-4545. — DOI:10.1351/PAC-REP-13-03-02 Архівавана з першакрыніцы 5 лютага 2014.
2. Редкол.:Кнунянц И. Л. (гл. ред.). Химическая энциклопедия: в 5 т. — Москва: Советская энциклопедия, 1990. — Т. 2. — С. 293. — 671 с. — 100 000 экз.