Білял Сулееў

Білял (Білал) Сулееў (1893, ур. Сагабуен  (руск.), Капальскі павет  (руск.) — 1937) — казахстанскі грамадскі дзеяч, паэт , педагог, журналіст, драматург .

Білял Сулееў
Дата нараджэння	1893
Месца нараджэння	Сагабуен[d], Капальскі павет[d], Сямірэчанская вобласць, Сцяпное генерал-губернатарства, Расійская імперыя
Дата смерці	1937
Жонка	Фаціма Габітава
Дзеці	Азат Сулееў[d]
Род дзейнасці	паэт
Партыя	Alash Party[d][1] Камуністычная партыя Казахстана[d][1]

Біяграфія

Першую адукацыю атрымаў ад бацькі Сулея Майлюлі. У 1911 годзе скончыў адкрытую ў родным краі школу «Маманія». Адзін з арганізатараў гэтай навучальнай установы Эсенгюл Маманулы  (каз.) за свае сродкі адправіў кемлівага хлопчыка вучыцца ў медрэсэ «Галія». У 1913—1916 гадах скончыў настаўніцкую семінарыю ў Арэнбургу. У 1916 годзе накіраваўся ў Мінск у якасці кіраўніка тысячы казахаў, завербаваных на тылавыя працы. У 1916—1918 гадах працаваў загадчыкам адукацыі татарскай школы ў Капале. У 1918—1927 гадах займаўся ліквідацыяй масавай непісьменнасці насельніцтва, быў ініцыятарам адкрыцця двухгадовых пачатковых школ у казахскіх сёлах Сямірэчанскай вобласці, сямігадовых сярэдніх школ у павятовых цэнтрах і дзевяцігадовых школ у вобласці. У гэтых школах некаторыя прадметы выкладаліся па-руску. Гэтая практыка, уведзеная Білялам Сулеевым, дазволіла казахскай моладзі Сямірэчча паступаць у вышэйшыя навучальныя ўстановы ўсіх гарадоў Савецкага Саюза. У 1928—1929 гадах быў загадчыкам навучальнага аддзела Акцюбінскай вобласці, у 1930 годзе стаў першым рэктарам Сяміпалацінскага педагагічнага інстытута  (руск.). На апошняй пасадзе быў бязвінна арыштаваны і вызвалены 5 верасня 1932 года. У 1932—1934 гадах працаваў на ніве культуры і асветы ў маскоўскіх вытворчых установах. У 1934—1937 гадах — упаўнаважаны народнай асветы Каракалпакскай АССР. У канцы 1937 года быў другі раз арыштаваны і стаў ахвярай палітычнага пераследу.

Рэабілітаваны ў 1958 годзе.

Творчасць

Падчас вучобы ў семінарыі займаўся напісаннем вершаў і апавяданняў. Сулееў працаваў у арэнбургскай газеце «Казах», апублікаваў некалькі вершаў і артыкулаў пад псеўданімамі «Матай» і «Қаптағай». У 3-м нумары татарскага часопіса «Шура» за 1916 год ён апублікаваў навуковы артыкул супраць татарскіх нацыяналістаў пад назвай «Аб артыкуле Нашырвана Эфендзі». Артыкулы і вершы Б. Сулеева часта друкаваліся ў гэтым часопісе і ў татарскамоўнай газеце «Час» («Уақыт»). Сулееў быў прызнаны ў свеце літаратуры як паэт-сатырык, гарачы прамоўца і таленавіты драматург. У сваіх вершах і артыкулах ён бязлітасна выкрывае негатыўныя бакі жыцця грамадства, крытыкуе іх вострым языком. Камедыя «Літара, напісаная на карце» паводле вострага жарту неаднаразова ставілася ў Алматы ў 1921 годзе. Першаму зямельнаму падзелу ў Сямірэччы прысвечана вялікая сатыра 1922 года пад назвай «Кабанбай і Сазанбай». Сатырычныя паэмы «Қыз бен жігіттің айтысы», «Қазақтың 24 басалқа дыбысы», «Қайтсең де көсем боларсың» (1922), «Нақысбек» (1922), «Жұт жеті ағайынды», «Қазақ мұғаліміне» (1923) друкаваліся ў газетах і часопісах^[2][3].

Сям’я

• Жонка — Фаціма Габітава Зайнулінаўна (татарка па нацыянальнасці) (1903—1961). Паміж двумя арыштамі Біляла Сулеева сужэнцы развяліся. Пазней Фаціма стала жонкай Ільяса Джансугірава, які ўсынавіў дваіх дзяцей ад шлюбу Фацімы Габітавай з Білялам Сулеевым:
  • дачка — Фарыда Сулеева (каля 1920—1930) — памерла ў дзяцінстве
  • сын — Жанібек Сулееў (1923—1943) — загінуў пад Смаленскам у гады Вялікай Айчыннай вайны
  • сын — Азат Сулееў  (ВД) (1930—1997) — цюрколаг, перакладчык з казахскай на рускую