Вуліца Герцэна (Мінск)

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Вуліца Герцэна.

Вуліца Герцэна (ранейшыя назвы — (Малая) Бернардзінская, пасля 1866 года Мала-Манастырская^[1], Стара-Манастырская)  — вуліца ў Цэнтральным раёне Мінска. Размешчана ў гістарычным раёне Верхні Горад.

Герцэна Мінск
Агульная інфармацыя
Краіна	Беларусь
Горад	Мінск
Раён	Цэнтральны
Гістарычны раён	Верхні Горад
Працягласць	150 м
Найбліжэйшыя станцыі метро	Няміга, Купалаўская, Кастрычніцкая
Ранейшыя назвы	Малая Бернардзінская, Мала-Манастырская
Медыяфайлы на Вікісховішчы

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Бернардзінская вуліца.

Гісторыя

Забудова вуліцы пачалася з XIV—XV стст^[1]. Трасіроўка сучаснай вуліцы Герцэна канчаткова сфарміравалася ў XVI стагоддзі. У канцы XVI — пачатку XVII стагоддзяў яна пачыналася ад плошчы Новага Рынку (плошча Свабоды), потым перасякала вуліцу Зыбіцкую і даходзіла да Лаўскага моста, які злучаў Верхні горад з Траецкай гарой^[2]. У XVII стагоддзі яна атрымала назву Бернардзінскай, таму што праходзіла побач з кляштарам бернардзінцаў, заснаваным ў 1624 годзе. Комплекс кляштара бернардзінцаў сфарміраваўся ў XVII—XVIII стагоддзях^[2].

Першапачаткова з боку Бернардзінскай вуліцы тэрыторыя кляштара была абмежавана высокай мураванай сцяной, якая праходзіла ад Рыначнай плошчы да перакрыжавання з Зыбіцкай вуліцай. Толькі ў тым месцы, дзе сцяна падыходзіла да гандлёвых радоў, існавала вялікая мураваная брама з драўлянымі варотамі. У канцы XIX — пачатку XX стагоддзя, калі большая частка тэрыторыі былога кляштара выкарыстоўвалася пад пажарнае дэпо, частка старажытнай мураванай сцяны кляштара была разабрана, а на яе месцы ўзведзены мураваны аднапавярховы жылы дом і некалькі гаспадарчых пабудоў^[2].

У пісьмовых крыніцах захаваліся звесткі аб тым, што ў XVII-XVIII стагоддзях вуліца Бернардзінская была забрукавана, і яе старажытны брук захаваўся да 2-й паловы XX стагоддзя^[2].

Першыя звесткі аб існаванні мураванай забудовы на паўднёва-ўсходнім баку вуліцы Бернардзінскай сустракаюцца ў архіўных дакументах, пачынаючы з XVIII стагоддзя^[2].

Пасля 1865 года гэта вуліца атрымала назву Малая Манастырская, а ў дакументах канца XIX — пачатку XX ст. яна згадваецца як Мала-Манастырскі завулак^[2].

Размяшчэнне

Вуліца Герцэна размешчана паміж вуліцай Кірыла і Мяфодзія і Музычным завулкам. Пачынаецца ад плошчы Свабоды, з паўднёвага ўсходу прымыкае вуліца Энгельса, з усходу — Музычны завулак, завяршаецца скрыжаваннем з вуліцай Зыбіцкай. Да скрыжавання з Музычным завулкам арыентавана з паўднёвага захаду на паўночны ўсход, далей цягнецца на поўнач. Працягласць больш за 150 м^[3].

Забудова

У аздобе жылых дамоў па вуліцы Герцэна праявіліся рысы класіцызму і эклектызму^[3].

Няцотны бок

Вуліца Герцэна з гандлёвымі радамі (злева)

• № 1 — Гандлёвыя рады. Пабудаваны па наўночна-ўсходнім баку Высокага рынку паміж 1810—1817 гг. (архіт. М. Чахоўскі). У 1-й палове XIX ст. вядомы як «Бернардзінскія крамы», у 2-й палове XIX — пачатку XX ст. як «Віленчукі»^[3].
• Комплекс будынкаў былога кляштара бернардзінцаў: касцёл, жылы корпус, флігель (XVII — XIX стагоддзі) —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 712Г000081шыфр 712Г000081

Цотны бок

Дом на рагу вуліцы Герцэна і Музычнага завулка

Дом № 2

• № 2 — Дом Шадхана. Складае адзіны комплекс з домам № 1 (ліцер Б2/К, В2/К) па Музычным завулку і домам № 2а 1-й паловы 19 ст. па вул. Герцэна. Пабудаваны па рубяжы 19—20 стагоддзяў з цэглы. Высокі трохпавярховы чатырохвугольны ў плане будынак пакрыты пакатым двухсхільным вальмавым дахам. Плоскасць сцяны чляпёна па гарызанталі карнізнымі паясамі, лучковымі аконнымі праёмамі, дэкарыраванымі ліштвамі з замковым каменем. На 2-м паверсе, у прасценках паміж вокнамі, плоскасці руставаны. Пад дахам праходзіць масіўны шматслойны карніз. Будынак — прыклад так званай «цаглянай» бесстылявой архітэктуры^[3].  —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 711Е000001шыфр 711Е000001

Дом № 4

• № 4 — Дом мяшчанкі Эцінген. Двухпавярховы чатырохвугольны ў плане цагляны будынак накрыты двухсхільным дахам, пабудаваны ў канцы 18 ст. Агульная сіметрычная кампазіцыя галоўнага фасада парушаецца арачным праездам, які ссунуты ад вертыкальнай восі сіметрыі. Цэнтральная частка будынка вылучана трохвугольным франтонам, у тымпане якога прарэзана маленькае квадратнае акно. Пад дахам на перыметры праходзіць развіты шматслойны карніз. Прамавугольныя вокны размешчаны ў неглыбокіх дэкаратыўных нішах паўцыркульнага абрысу. У цэнтры галоўнага фасада на 2-м паверсе навісае балкон з ажурнай агароджай (чыгуннае ліццё). Будынак — помнік архітэктуры класіцызму^[3].  —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 711Е000001шыфр 711Е000001

Дом № 6

• № 6 — Дом Рапапорта. Аднапавярховы прамавугольны ў плане драўляны будынак на высокім бутавым цокалі пакрыты двухсхільным дахам. Пабудаваны ў 19 ст.. Сцены ашаляваны гарызантальна. Пад радам прамавугольных акон праходзіць пояс вертыкальнай шалёўкі, што надае фасадам дэкаратыўнасць. Дом — прыклад драўлянай жылой забудовы^[3]. —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 711Е000001шыфр 711Е000001

Дом № 8

• № 8 — аднапавярховы прамавугольны ў плане цагляны будынак накрыты чатырохсхільным вальмавым дахам. Пабудаваны ў 19 ст. Пад дахам праходзіць шматслойны карніз. У плоскасці сцен прарэзаны прамавугольныя аконныя праёмы. Будынак — прыклад грамадзянскай мураванай архітэктуры^[3]. —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 711Е000001шыфр 711Е000001

Дом № 10

• № 10 — двухпавярховы аб’ём з высокім цокалем, які павялічаны з-за крутога схілу вуліцы па вышыні ў паўночна-ўсходняй частцы. Пабудаваны ў 19 ст. з цэглы. Будынак прамавугольны ў плане з рызалітам у дваровай частцы пакрыты вальмавым дахам, пад якім праходзіць развіты шматслойны карніз. Плоскасць сцен прарэзана прамавугольнымі вокнамі. Дом — помнік мураванай архітэктуры. Цяпер тут размешчана грамадская ўстанова^[3]. —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 711Е000001шыфр 711Е000001

Дом № 12

• № 12 — На рагу вуліц Герцэна і Зыбіцкай, завяршае ансамбль вул. Герцэна. Пабудаваны ў 19 ст. з цэглы. Двухпавярховы будынак несіметрычнай аб’ёмна-прасторавай кампазіцыі і складанага плана. 1-ы і 2-і паверхі з боку вулічных фасадаў падзелены развітым карнізным поясам. Галоўны фасад завершаны плоскім трохвугольным шчытом, прарэзаны шырокімі прамавугольнымі вокнамі. Над уваходам навісае казырок, які апіраецца на 2 калонкі круглага сячэння. Будынак — прыклад грамадзянскай мураванай архітэктуры^[3]. —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 711Е000001шыфр 711Е000001

Зноскі

1. Іван Сацукевіч. Тапанімія вуліц і плошчаў Менска ў XIX — пачатку XX ст. Архівавана 24 лістапада 2016.
2. ЗАБУДОВА КВАРТАЛА ВУЛІЦЫ ГЕРЦЭНА І МУЗЫЧНАГА ЗАВУЛКА (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 11 студзеня 2019. Праверана 17 лістапада 2018.
3. Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі / АН БССР. Ін-т мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору; Рэд. кал.: С. В. Марцэлеў (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ, 1988. — Мінск. — 333 с.: іл. — ISBN 5-85700-006-8.