Генеральны штаб Узброеных сіл СССР

Генеральны штаб Узброеных Сіл СССР (ГШ УС СССР) — фарміраванне, адзін з органаў ваеннага кіравання ўзброенымі сіламі СССР.

Генеральны штаб Узброеных Сіл СССР
Будынак ГШ УС СССР (Дом Апраксіных).
Гады існавання	1918—1992
Краіна	СССР→ СНД
Падпарадкаванне	Міністэрства абароны СССР
Уваходзіць у	Узброеныя сілы СССР
Тып	генеральны штаб

Гісторыя

8 мая 1918 года створаны Усерагалоўштаб, адзін з двух галоўных штабоў Чырвонай арміі (РСЧА) падчас грамадзянскай вайны ў Расіі. Орган увайшоў у склад Народнага камісарыята па ваенных і марскіх справах. Ён замяніў сабою Усерасійскую калегію па фарміраванні Чырвонай Арміі, Галоўнае ўпраўленне генеральнага штаба, Галоўны штаб, галоўны камісарыят ваенна-навучальных устаноў і Упраўленне па рамантаванні арміі. На чале стаялі начальнік і два ваенных камісара (Савет Усерагалоўштаба)^[1].

Органам аператыўнага кіраўніцтва 6 верасня 1918 года стаў штаб Рэўваенсавета Рэспублікі, а з 8 лістапада — Палявы штаб РВС Рэспублікі.

10 лютага 1921 Усерагалоўштаб быў аб’яднаны з Палявых штабам РВС Рэспублікі і атрымаў назву Штаба РСЧА. Ён стаў адзіным органам кіравання ўзброенымі сіламі РСФСР і з’яўляўся выканаўчым органам РВС Рэспублікі^[2].

У 1924 пры рэарганізацыі цэнтральнага ўпраўлення НКВМ з функцый штаба РСЧА былі вылучаныя выканаўчыя функцыі, прычым штатныя пытанні, задачы фарміравання, уладкавання і службы войскаў былі перададзены ўпраўленню РСЧА, перайменаванага ў снежні ў Галоўнае ўпраўленне РСЧА^[1].

22 верасня 1935 года пастановай СНК СССР Штаб РСЧА ператвораны ў Генеральны штаб. Арганізацыйна ўвайшоў у склад Наркамата абароны СССР^[3].

З пачаткам Вялікай Айчыннай вайны і стварэннем 23 чэрвеня 1941 года стаўкі Галоўнага камандавання Генеральны штаб Чырвонай Арміі падпарадкоўваўся вярхоўнаму галоўнакамандуючаму і з’яўляўся рабочым органам стаўкі^[3].

У лютым 1946 года Генеральны штаб РСЧА перайменаваны ў Генеральны штаб Узброеных Сіл СССР^[3].

25 лютага 1950 года ў сувязі з установай самастойнага ваенна-марскога міністэрства Генеральны штаб Узброеных Сіл СССР ператвораны ў Генеральны штаб Савецкай Арміі (у складзе ваеннага міністэрства СССР). У верасні 1955 года Генеральны штаб Савецкай Арміі зноў ператвораны ў Генеральны штаб Узброеных Сіл СССР^[3].

7 мая 1992 года ў адпаведнасці з Указам Прэзідэнта Расійскай Федэрацыі на базе Генеральнага штаба Узброеных Сіл СССР створаны Генеральны штаб Узброеных Сіл Расійскай Федэрацыі^[4].

Структура

Усерагалоўштаб меў задачай фарміраванне, уладкаванне і навучанне РСЧА і распрацоўку пытанняў, звязаных з падрыхтоўкай Савецкай Расіі да вайны, і складаўся з наступных упраўленняў^[1]:

• арганізацыйнага;
• мабілізацыйнага (па сакавік 1920);
• па камандным складзе;
• ваенна-тапаграфічнага;
• Галоўнага ўпраўлення ваенна-навучальных устаноў;
• Галоўнага ўпраўлення ўсеагульнага ваеннага навучання (з жніўня 1919) і фарміравання чырвоных рэзервовых часцей па рамантаванні арміі;
• упраўлення Цэнтральнага ваеннага склада прыбораў і дапамог;
• Акадэміі Генеральнага штаба, пазней пераназванай у Ваенную акадэмію.

Загадам НКВМ ад 12 ліпеня 1926 года Штаб РСЧА быў зацверджаны ў складзе чатырох упраўленняў і аднаго аддзела:

• Першае (I Упраўленне) — аператыўнае;
• Другое (II Упраўленне — з ліпеня 1924 года) — арганізацыйна-мабілізацыйная;
• Трэцяе (III Упраўленне) — ваенных паведамленняў;
• Чацвёртае (IV Упраўленне) — інфармацыйна-статыстычнае (разведвальнае);
• Навукова-статутны аддзел.

Ва ўмовах рэзкага ўзмацнення небяспекі вайны і з улікам вопыту лакальных ваенных канфліктаў у 1939 годзе праведзена рэарганізацыя Генеральнага штаба: ён падвергнуўся маштабнай структурнай перабудове і значна ўзмоцнена яго роля ў кіраванні войскамі^[5].

Пасля вайны ў складзе Генштаба меліся наступныя галоўныя ўпраўленні:

• Галоўнае аператыўнае ўпраўленне (1-е ГУ)
• Галоўнае разведвальнае ўпраўленне (2-е ГУ)
• Галоўнае арганізацыйна-мабілізацыйнае ўпраўленне
• Галоўнае ўпраўленне АСК і РЭБ (расфарміравана ў 1989 годзе)
• 10-е Галоўнае упраўленне,

а таксама шэраг упраўленняў і напрамкаў прамога падпарадкавання, напрыклад:

• 9-ы напрамак (кантроль за «ядзерным чамаданчыкам»^[6]).

Кіраўніцтва

З 1918 па 1991 гг. Генеральны штаб узначальвалі^[7]:

• Мікалай Мікалаевіч Стогаў (май — жнівень 1918)
• Аляксандр Андрэевіч Свечын (жнівень — кастрычнік 1918)
• Мікалай Іосіфавіч Ратэль (кастрычнік 1918 — люты 1921)
• Павел Паўлавіч Лебедзеў (люты 1921 — красавік 1924)
• Міхаіл Васільевіч Фрунзэ (красавік 1924 — студзень 1925)
• Сяргей Сяргеевіч Каменеў (люты — лістапад 1925)
• Міхаіл Мікалаевіч Тухачэўскі (лістапад 1925 — май 1928)
• Барыс Міхайлавіч Шапашнікаў (май 1928 — чэрвень 1931)
• Аляксандр Ільіч Ягораў (чэрвень 1931 — май 1937)
• Барыс Міхайлавіч Шапашнікаў (май 1937 — жнівень 1940)
• Кірыл Апанасавіч Мерэцкоў (жнівень 1940 г. — студзень 1941)
• Георгій Канстанцінавіч Жукаў (студзень — ліпень 1941)
• Барыс Міхайлавіч Шапашнікаў (ліпень 1941 — май 1942)
• Аляксандр Міхайлавіч Васілеўскі (май 1942 — люты 1945),
• Аляксей Інакенцьевіч Антонаў (люты 1945 — сакавік 1946)
• Аляксандр Міхайлавіч Васілеўскі (сакавік 1946 — лістапад 1948)
• Сяргей Мацвеевіч Штэменка (лістапад 1948 — чэрвень 1952)
• Васіль Данілавіч Сакалоўскі (чэрвень 1952 — красавік 1960),
• Мацвей Васілевіч Захараў (красавік 1960 — сакавік 1963)
• Сяргей Сямёнавіч Бірузова (сакавік 1963 — кастрычнік 1964)
• Мацвей Васілевіч Захараў (лістапад 1964 — верасня 1971)
• Віктар Георгіевіч Кулікоў (верасень 1971 — студзень 1977)
• Мікалай Васільевіч Агаркаў (студзень 1977 — верасень 1984)
• Сяргей Фёдаравіч Ахрамееў (верасень 1984 — снежань 1988)
• Міхаіл Аляксеевіч Маісееў (снежань 1988 — жнівень 1991)
• Уладзімір Мікалаевіч Лобаў (жнівень — снежань 1991)
• Віктар Мікалаевіч Самсонаў (снежань 1991)

Штаб-кватэра

Генштаб размяшчаўся ў маскоўскай сядзібе, размешчанай на перасячэнні Знаменкі і Арбацкай плошчы. Будынак пабудаваны ў канцы XVIII стагоддзя па замове генерала Сцяпана Апраксіна.

Гл. таксама

• Генеральны штаб Узброеных Сіл Рэспублікі Беларусь

Зноскі

1. Главный штаб // Большая советская энциклопедия : в 66 т. (65 т. и 1 доп.) / гл. ред. О. Ю. Шмидт. — М. : Советская энциклопедия, 1926—1947.
2. Данилов В. Создание Штаба РККА (1921—1924 гг.) // Военно-исторический журнал. — 1977. — № 9. — С.85-89.
3. Изменение наименований Генерального штаба с момента образования в январе 1763-го по 2013 г.
4. Указ Президента РФ от 11 ноября 1998 г. № 1357 «Вопросы Министерства обороны Российской Федерации и Генерального штаба Вооруженных Сил Российской Федерации» (утратил силу). См.: Сборник Законодательства Российской Федерации, 16.11.1998, № 46, ст. 5652
5. Данилов В. Генеральный штаб РККА в предвоенные годы (1936—июнь 1941 гг.) // Военно-исторический журнал. — 1980. — № 3. — С.68-73.
6. Документальный фильм «30 лет без Союза». ТВ-канал «Россия-1», эфир от 05.12.2021
7. Генеральный штаб Вооруженных Сил Российской Федерации