Жодзіна

Жо́дзіна^[3] (афіц. транс.: Žodzina) — горад абласнога падпарадкавання ў Мінскай вобласці Беларусі. Насельніцтва — 64 303 чал. (2017)^[4].

Горад Жодзіна БелАЗ Сцяг Герб Краіна Беларусь Вобласць Мінская Каардынаты 54°06′ пн. ш. 28°21′ у. д.HGЯO Кіраўнік Дзмітрый Васільевіч Заблоцкі[1] Заснаваны 1643 Першая згадка 1643 Горад з 1963 Плошча 25,81 км² Вышыня цэнтра 250 ± 1 м Насельніцтва ▼63 354 чал. (1 студзеня 2025)[2] Шчыльнасць 2 840 чал./км² Нацыянальны склад беларусы — 87,73 %, рускія — 8,05 %, украінцы — 1,2 %, іншыя — 3,02 % Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 1775 Паштовы індэкс 22160-222169 Аўтамабільны код 5 СААТА 6413000000 Афіцыйны сайт zhodino.minsk-region.by  (бел.) Жодзіна на карце Беларусі ±

Жодзіна на Вікісховішчы

Назва

Ранейшая назва Жодзіна — «Жодзін».

Паходзіць ад назвы рэчкі, на сутоку якой з Плісай паселішча ўзнікла. Рачная назва зафіксаваная ў выглядзе «Паджодзінка»^[5], у ёй вылучаецца балцкі гідранімічны корань жод- / жад-^[6].

Балцкія гідранімічныя аналагі — літоўскія рачныя назвы Žadalis, Žadikė, Žad-upys. Корань Žad- звязаны з моўным гняздом, у якім літоўскае žadas «мова, маўленне; прытомнасць», žodis «слова»^[7].

Значэнне мусіла прасунуцца ад «мовіць» да «цячы», так жа сама як стараіндыйскае nadī «рака, водная плынь» пайшло ад *nad- «гучаць, шумець, раўсці, цурчэць»^[8].

Значэнне рачной назвы (Пад)жодзінка звязанае з цячэннем вады, «Цякучая (рака)».

Геаграфія

Знаходзіцца за 44 км ад Мінска; чыгуначная станцыя на лініі Мінск—Орша, на аўтадарозе Мінск—Масква. Горад размешчаны на Цэнтральнабярэзінскай раўніне Верхнебярэзінскай нізіны. Каля 70 % усёй тэрыторыі знаходзіцца на вышыні 180—220 м над узроўнем мора, на р. Плісе.

Плошча тэрыторыі горада: больш за 23 км²

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Упершыню згадваецца каля 1688 г. як в. Жодзіна Слабада ў Менскім ваяводстве на рацэ Паджодзінцы, належала Радзівілам.

Пад уладай Расійскай імперыі

З 1793 г. — у складзе Расійскай імперыі, Мінскай губерні. З завяршэннем будаўніцтва чыгункі Масква — Брэст (1871) — чыгуначная станцыя.

Найноўшы час

У Першую сусветную вайну ў лютым — снежні 1918 года была пад акупацыяй войскаў кайзераўскай Германіі.

25 сакавіка 1918 года згодна з Трэцяй Устаўной граматай вёска абвешчана часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. З 1 студзеня 1919 года ў адпаведнасці з пастановай І з’езда КП(б) Беларусі вёска ўвайшла ў склад БССР.

У жніўні 1919 — ліпені 1920 вёска знаходзілася пад польскай уладай.

Падчас Другой сусветнай вайны з чэрвеня 1941 г. да ліпеня 1944 г. акупіравана нямецкімі войскамі.

З 1924 г. стала цэнтрам сельсавета Смалявіцкага раёна. 21 студзеня 1958 года вёска Жодзіна пераўтворана ў пасёлак гарадскога тыпу з уключэннем у яго склад пасёлкаў Смалявіцкай ДРЭС (з 1979 года Жодзінская ЦЭЦ), завода дарожных і меліярацыйных машын і вёсак Зарэчча і Крушынкі^[9]. У 1958 г. быў пабудаваны Беларускі аўтамабільны завод (БелАЗ).

З 1963 года — горад абласнога падпарадкавання.

У 1964 годзе да Жодзіна былі далучаны вёскі Судабоўка і Дымкаўка.^[10]

Насельніцтва

• XVIII стагоддзе: 1781 год — 230 чал.; 1796 год — 374 чал.^[11]
• XIX стагоддзе: 1897 год — 697 чал.^[12]
• XX стагоддзе: 1970 год — 22 тыс. чал.^[13] (22,1 тыс. чал.^[12]); 1991 год — 56 тыс. чал.^[14]; 1995 год — 59,1 тыс. чал.^[12]
• XXI стагоддзе: 2005 год — 61,2 тыс. чал.; 2006 год — 61,2 тыс. чал.; 2009 год — 61 577 чал.^[15]; 2010 год — 61 822 чал.^[15]; 2011 год — 62 075 чал.^[15]; 2012 год — 62 432 чал.^[16]; 2013 год — 62 696 чал.^[17]; 2014 год — 63 157 чал.^[18]; 2015 год — 62 560 чал.^[19]; 2016 год — 63 888 чал.^[20]; 2017 год — 64 303 чал.^[4]

Рэлігія

• Царква ў гонар абраза Божай Маці «Збавіцельніца»
• Свята-Міхайлаўская царква
• Петра-Паўлаўская царква
• Касцёл Маці Божай Фацімскай
• Баптысты сёмага дня
• Дом малітвы евангельскіх хрысціян-баптыстаў

• Рэлігія
• 
  Царква
• 
  Касцёл Маці Божай Фацімскай
• 
  Капліца
• 
  Капліца Святога Міхаіла Арханёла
• 
  Петра-Паўлаўская царква
• 
  Свята-Міхайлаўская царква
• 
  Царква адвентыстаў сёмага дня
• 
  Дом малітвы евангельскіх хрысціян-баптыстаў

Эканоміка

Прадпрыемствы электраэнергетыкі, машынабудавання (БелАЗ) і металаапрацоўкі, харчовай, лёгкай, дрэваапрацоўчай прамысловасці, вытворчасці будаўнічых матэрыялаў. Гасцініцы «Дружба», «Раніца». Жодзінская ГЭС, Жодзінская ЦЭЦ.

• ААТ «Жодзінскі вопытна-эксперыментальны завод „Рэміз“»

• 
  Станцыя Жодзіна
• 
  Прыпыначны пункт "Жодзіна-Паўднёвае"
• 
  Будынак. РУП “Навукова-практычны цэнтр НАН Беларусі па земляробству”
• 
  Пошта
• 
  Галоўны ўваход БелАЗа
• 
  Філіял «Жодзінскі хлебазавод» ААТ «Барысаўхлебпрам»

Сацыяльная сфера

Адукацыя

Жодзінская школа вядзе сваё летазлічэнне з 1864 г., калі пастановай Барысаўскай павятовай камісіі па народнай адукацыі ў сяле Жодзіна адкрылася народная вучэльня. Да 1901 г. вучэльня месцілася ў драўлянай хаце пры царкве. У горадзе працуе:

• 14 установы дашкольнай адукацыі^[21],
• 7 школ,
• 2 гімназіі, з якіх адна жаночая,
• Прафесійны ліцэй,
• Жодзінскі дзяржаўны політэхнічны каледж.

• Сацыяльная сфера
• 
  Дзіцячы сад
• 
  Сярэдняя школа № 4
• 
  Сярэдняя школа № 5
• 
  Сярэдняя школа № 6
• 
  Жодзінскі дзяржаўны політэхнічны каледж
• 
  Паліклініка
• 
  Лазня
• 
  Асілак

Культура і грамадства

Цэнтральная гарадская бібліятэка — інфармацыйны і грамадска-культурны цэнтр горада Жодзіна.

Сродкі масавай інфармацыі

Мясцовая прэса прадстаўлена гарадскою грамадска-палітычнай газетай «Жодзінскія навіны  (англ.)»^[22]. Выдаецца са студзеня 1991 г.

• Жодзінскія навіны
• 
• 

Славутасці

• Манумент у гонар савецкай маці-патрыёткі
• Жодзінскі дом-музей А. Ф. Купрыянавай, у экспазіцыі музея прадстаўленыя асабістыя рэчы сям’і Купрыянавых, прадметы побыту даваеннага і ваеннага часу
• Касцёл Маці Божай Фацімскай (1990-я)
• Цэрквы Багародзіцкая і Міхайлаўская (1990-я)
• Памятны знак у гонар вызвалення горада Жодзіна 2 ліпеня 1944 года сіламі 3-яй танкавай брыгады 5-га танкавага войска. Быў усталяваны Ў 2010 годзе ў гарадскім скверы^[23]
• Помнік Пятру Іванавічу Купрыянаву
• Фігура Божай Маці (2021)

Страчаная спадчына

• Царква Св. Міхала Архангела (1864).

Спорт

• Футбольны клуб «Тарпеда-БелАЗ»
• Стадыён «Тарпеда»

• 
  Фігура Божай Маці
• 
  Помнік маці Купрыянава і пяці яе загінуўшым сынам
• 
  Помнік маці Купрыянава і пяці яе загінуўшым сынам (валун)
• 
  помнік Купрыянаву
• 
  помнік Купрыянаву
• 
• 
• 
• 
  Памятны знак у гонар вызвалення горада Жодзіна
• 
• 
  Станцыя Жодзіна. Памятная таблічка
• 
  Дом культуры
• 
  Кінатэатр «ЮНАЦТВА»
• 
  Дом-музей А.Ф. Купрыянавай
• 
  Помнік ушанавання памяці загінулых ураджэнцаў у Другой сусветнай вайне
• 

Вядомыя асобы

Асноўны артыкул: Вядомыя асобы Жодзіна

• Алесь Аркуш (нар. 1960) — беларускі паэт, эсэіст, выдавец.
• Мікалай Астапковіч (нар. 1954) — шматразовы чэмпіён свету па веславанню на байдарках і каноэ.
• Раман Аляксандравіч Галоўчанка (нар. 1973) — беларускі дыпламат і дзяржаўны дзеяч, прэм’ер-міністр Беларусі.
• Сяргей Канстанцінавіч Дзік (нар. 1956) — беларускі вучоны.
• Мікіта Крыўцоў (1992—2020) — беларускі футбольны фанат, загінулы ўдзельнік пратэсту пасля прэзідэнцкіх выбараў 2020 года.
• Пётр Іванавіч Купрыянаў (1926—1944), удзельнік Вялікай Айчыннай вайны, Герой Савецкага Саюза^[24].
• Эдуард Аляксандравіч Пятровіч (нар. 1939) — вучоны-эканаміст, Заслужаны работнік сельскай гаспадаркі БССР.
• Уладзімір Мікалаевіч Сіўчыкаў (нар. 1958) — беларускі пісьменнік, перакладчык, выдавец.
• Марына Новік (нар. 1984) — беларуская лёгкаатлетка, шматразовая чэмпіёнка Беларусі.

Сімволіка горада

Герб і сцяг горада

Асноўны артыкул: Герб Жодзіна

• 
  Герб горада
• 
  Сцяг горада

Гімн горада

Музыка і словы С. Ждановіча.

У Беларусі на Міншчыне,

Над ціхаплыннай Плісой,

Горад, вядомы між іншымі

Волатаў слаўнай сям’ёй.

Прыпеў:

Жыхары горада,

Шчасця, ды сто год вам,

Працы ў божы дзень, моцнай сям’і,

Мірнага неба ўсім,

Сталым і маладым,

Разам ствараем лёс, разам заўжды!

Са старажытнаю назваю

Ды маладою душой,

Жодзіна, зоркаю яснаю

Ззяй на Радзіме сваёй!

Гарады-пабрацімы

Гарады-пабрацімы

• Крывы Рог, Украіна (2018-2022)^[25]

Галерэя

• Галерэя
• 
  ЗАГС

Гл. таксама

• Гарады Мінскай вобласці
• Гарады Беларусі