Званні і знакі адрознення войскаў СС

Табліца змяшчае званні і знакі адрознення войскаў СС, а таксама іх супастаўленне з іншымі ўзброенымі часцямі СС і з воінскімі званнямі вермахта часоў Другой сусветнай вайны. Пры супастаўленні неабходна ўлічваць гістарычнае паходжанне і спадкаёмства званняў у Германіі з пачатку лістапада 1939 года да канца Трэцяга Рэйху ў 1945 годзе, а таксама прыналежнасць:

• СС (ням.: Schutzstaffel),
• Войскі СС, інакш вафен-СС (ням.: die Waffen-SS, пры нацыстах звычайна die Waffen-). Спачатку называліся «рэзервовымі войскамі СС». Назва «вафен-СС» (войскі СС) была ўпершыню выкарыстана ўзімку 1939/40 года (Самым раннім з вядомых дакументаў, у якім ужыта паняцце «вафен СС», з’яўляецца загад ад 7 лістапада 1939 года, у якім «вафен СС» выступае ў якасці зборнай назвы для «узброеных падраздзяленняў СС і паліцыі»^[1]). На Нюрнбергскім працэсе войскі СС былі абвінавачаныя ў ваенных злачынствах.
• Агульныя СС (ням.: Allgemeine SS) — адна з двух асноўных частак СС (разам з войскамі СС). У задачы «агульных СС» уваходзіла, галоўным чынам, ажыццяўленне адміністрацыйна-гаспадарчых функцый на тэрыторыі трэцяга Рэйха. Члены «агульных СС» не лічыліся знаходзячыміся на вайсковай службе ў нацысцкай партыі і не атрымлівалі забеспячэння і абмундзіравання, а выконвалі свае партыйныя абавязкі паралельна з асноўнай працай.
• СА, штурмавыя атрады (ням.: Sturmabteilung), штурмавікі; таксама вядомыя як «карычневакашульнікі» (па аналогіі з італьянскімі «чорнакашульнікамі»). З членаў СА фармаваліся часткі СС «Мёртвая галава» (займаліся аховай канцлагераў), а таксама дывізія СС «Хорст Весель» (на яе пятліцах быў намаляваны сімвал СА). Акрамя таго, грамадзянская адміністрацыя на акупаваных тэрыторыях фарміравалася ў асноўным з членаў СА. Атрады СА, моцна скарочаныя колькасна, праіснавалі да 1945 года, да гэтага часу штурмавікі ўжо не адыгрывалі ніякай ролі ў палітыцы. Магчыма, менавіта таму Нюрнбергскі працэс не прызнаў членаў СА (у адрозненне ад членаў СС) злачыннай групай.
• СД (ням.: SD) — служба бяспекі рэйхсфюрэра СС (ням.: Sicherheitsdienst des Reichsführers SS). Супрацоўнікі СД не насілі на пятліцах рун СС, а пагоны вырабляліся па паліцэйскаму ўзору, з зялёным кантам і асаблівым галуном для сяржанцкага складу.

Некаторыя колеры родаў войскаў

У сакавіку 1938 года членам палкоў «Лейбштандарт», «Дойчланд» і «Германія» было дазволена замяніць пагоны СС на агульнавайсковыя; у выніку левая пятліца стала лішняй, так як званне сталі паказваць пагоны. З 10 мая 1940 года для войскаў СС было канчаткова вызначана, што салдаты Лейбштандарта і «рэзервовых дывізій» носяць на правай пятліцы знак з рунаў SS, а на левай выключна знакі званняў; выключэнне складала дывізія «Мёртвая галава», якой было дазволена па-ранейшаму насіць з абодвух бакоў эмблемы ў выглядзе чэрапа. Даваенныя пятліцы, якія адлюстроўвалі руніцкія знакі SS і чарапы з лічбамі, літарамі і сімваламі, былі забароненыя «па меркаваннях сакрэтнасці» загадам па СС ад 10 мая 1940 і замененыя стандартнымі значкамі, вядомымі сёння.

Званне рэйхсфюрара СС у Трэцім рэйху мелі два чалавекі — Генрых Гімлер і Карл Ганке (да 1934 «рэйхсфюрар СС» азначала пасаду, а не званне).

Асаблівыя правілы і выключэнні існавалі для кандыдатаў у афіцэры, унтэр-афіцэраў і юнкераў СС.

Так, напрыклад, у СС званне гаўптшарфюрар прысвойвалася звычайна выконваючаму абавязкі старшыні ў роце СС, камандзіра трэцяга (часам і другога) ўзвода ў роце, ці было званнем, якое выкарыстоўвалася для асабістага складу унтэр-афіцэрскага рангу, які служыў у штабах СС або службах бяспекі (такіх як гестапа і СД). Званне гаўптшарфюрар таксама часта выкарыстоўвалася для персаналу канцэнтрацыйных лагераў і асабістага складу айнзатцгруп. Гаўптшарфюрар СС быў вышэй, чым обершарфюрар СС і ніжэй, чым штурмшарфюрар СС, за выключэннем Агульных СС, дзе гаўптшарфюрар было малодшым званнем, якое ішло адразу пасля унтэрштурмфюрар СС.

Званне штурмшарфюрар было заснавана ў чэрвені 1934 года, пасля Ночы доўгіх нажоў. Пры рэарганізацыі СС званне штурмшарфюрар было створана як вышэйшае званне унтэр-афіцэраў у «Войсках у распараджэнні СС» замест звання гаўпттрупфюрар, ужыты ў СА. У 1941 годзе на аснове «Войскаў у распараджэнні СС» паўстала арганізацыя войскаў СС, якая атрымала ў спадчыну званне штурмшарфюрар ад свайго папярэдніка.

Званне унтэрштурмфюрар у СС адпавядала званню лейтэнанта ў вермахце, яно паўстала ў 1934 годзе з пасады кіраўніка падраздзялення СС — трупе (ням.: SS-Truppe). Трупе ахопліваў гарадскі раён, сельскую акругу, па колькасці складаў каля армейскага ўзвода — ад 18 да 45 чалавек, складаўся з трох аддзяленняў — шароў (ням.: SS-Schar), узначальваўся трупфюрарам (ням.: SS-Truppführer) або унтэрштурмфюрарам (ням.: SS-Untersturmführer), у залежнасці ад колькасці. У войсках СС унтэрштурмфюрар, як правіла, займаў пасаду камандзіра ўзвода.

Знакі адрознення

Знакі адрознення			Званне войскаў СС	Адпаведныя званні ў сухапутных войсках вермахта (ням.: Heer)
Пятліца	Пагон	Маск. касцюм
Генералы і маршалы
			Рэйхсфюрар СС (ням.: Reichsführer SS / бел: «Імперскі кіраўнік ахоўных атрадаў»)	Генерал-фельдмаршал
			Оберстгрупенфюрар СС і Генерал-палкоўнік войскаў СС (ням.: SS-Oberst-Gruppenführer und Generaloberst der Waffen-SS)	Генерал-оберст
			Обергрупенфюрар СС і генерал роду войскаў СС (ням.: SS-Obergruppenführer und General der Waffen-SS)	Генерал роду войскаў
			Групенфюрар СС і генерал-лейтэнант войскаў СС (ням.: SS-Gruppenführer und Generalleutnant der Waffen-SS)	Генерал-лейтэнант
			Брыгадэфюрар СС і генерал-маёр войскаў СС (ням.: SS-Brigadeführer und Generalmajor der Waffen-SS)	Генерал-маёр
Афіцэры
			Оберфюрар (па званні войскаў СС) (ням.: SS-Oberführer)	Адпаведнага няма
			Штандартэнфюрар (ваеннаслужачыя і служачыя паліцыі) (ням.: Standartenführer)	Палкоўнік (ням.: Oberst)
			Оберштурмбанфюрар (ням.: SS-Obersturmbannführer)	Падпалкоўнік (Оберст-лейтэнант) (ням.: Oberstleutnant)
			Штурмбанфюрар (ням.: SS-Sturmbannführer)	Маёр
			Гаўптштурмфюрар (ням.: SS-Hauptsturmführer)	гаўптман/ротмістр
			Оберштурмфюрар (ням.: SS-Obersturmführer)	Обер-лейтэнант
			Унтэрштурмфюрар (ням.: SS-Untersturmführer)	Лейтэнант
унтэр-афіцэры
			Штурмшарфюрар (ням.: SS-Sturmscharführer). У Вафен-СС, у адрозненне ад СА, было ўведзена яшчэ больш высокае званне — штурмшарфюрар СС.	Штабсфельдфебель
			Гаўптшарфюрар (ням.: SS-Hauptscharführer). Званне гаўптшарфюрар стала званнем ў СС пасля рэарганізацыі СС, якая адбылася пасля Ночы доўгіх нажоў. Упершыню гэтае званне было прысвоена ў чэрвені 1934, калі яно змяніла старое званне обертрупфюрар, якое ўжывалася ў СА.У Агульных СС гаўптшарфюрар было малодшым званнем, якое ішло адразу пасля ўнтэрштурмфюрара СС. У войсках СС гаўптшарфюрар было другім па старшынстве пасля штурмшарфюрара званнем унтэр-афіцэраў. Існавала таксама пасада штабсшарфюрар, якая адпавядала па сваім крузе абавязкаў пасадзе ротнага або батальённага старшыні савецкай арміі. У СС званне гаўптшарфюрар прысвойвалася звычайна выконваючаму абавязкі старшыні ў роце СС, камандзіру трэцяга (часам і другога) узвода ў роце, або было званнем, якое выкарыстоўвалася для асабовага складу ўнтэр-афіцэрскага рангу, які служыў у штабах СС або службах бяспекі (такіх як гестапа і СД). Званне гаўптшарфюрар таксама часта выкарыстоўвалася для персаналу канцэнтрацыйных лагераў і асабістага складу айнзатцгруп.	Оберфельдфебель
			Штандартэноберюнкер СС (ням.: SS-Standartenoberjunker)	Оберфенрых
			Обершарфюрар (ням.: SS-Oberscharführer). Пасля Ночы доўгіх нажоў званне обершарфюрар СС падвысілі і яно стала роўнае званню трупфюрар СА. Пятліца для эсэсаўскага звання была зменена, і на ёй стала два серабрыстых квадраты, у адрозненне ад аднаго квадрата са срэбнай стужкай, як у СА. Званне трупфюрар СС было заменена на обершарфюрар СС. У войсках СС обершарфюрары выконвалі абавязкі камандзіраў трэціх (і часам — другіх) узводаў пяхотных, сапёрных і іншых рот, ротных старшынь. У танкавых часцях обершарфюрары часта былі камандзірамі танкаў.	Фельдфебель
			Штандартэнюнкер СС (ням.: SS-Standartenjunker)	Фаненюнкер-Фельдфебель
			Шарфюрар (ням.: SS-Scharführer). У 1934 пры рэарганізацыі структуры званняў СС, якая адбылася пасля Ночы доўгіх нажоў, старое званне шарфюрар СС стала называцца унтэршарфюрар СС, а шарфюрар СС стаў адпавядаць званню обершарфюрар СА. У войсках СС шарфюрар, як правіла, займаў пасаду камандзіра аддзялення (разліку, танка), альбо намесніка камандзіра ўзвода (камандзіра штабнога аддзялення).	Унтэр-фельдфебель
			Оберюнкер СС (ням.: SS-Oberjunker)	Фенрых
			Унтэршарфюрар CC (ням.: SS-Unterscharführer) У войсках СС званне унтэршарфюрар было адным са званняў малодшага каманднага саставу ўзроўню роты і ўзвода. Званне было таксама роўна першаму кандыдацкаму званню ў афіцэры войскаў СС — юнкер СС. Патрабаванні да баявых унтэр-афіцэраў былі вышэй, чым да ўнтэршарфюрараў агульных СС	Унтэр-афіцэр
			Юнкер СС (ням.: SS-Junker) Першапачаткова юнкеры прыраўноўваліся паводле прававога становішча да шарфюрараў СА, затым — да унтэршарфюрараў СС.	Фаненюнкер-Унтэр-афіцэр
Радавыя
Адпаведнага няма				Штабс-яфрэйтар
			Ротэнфюрар (ням.: SS-Rottenführer). У Гітлерюгенд таксама існавала званне ротэнфюрара.</ Small> У Люфтвафэ існавала пасада ротэнфюрара — камандзіра пары (вядучага) у знішчальнай і штурмавой авіяцыі.	Обер-яфрэйтар
			Штурман (ням.: SS-Sturmmann). Званне штурман прысвойвалася пасля службы ў шэрагах СА ад 6 месяцаў да 1 года пры наяўнасці базавых ведаў і здольнасцяў. Штурман з’яўляўся старэйшым над званнем ман, за выключэннем СС, дзе ў 1941 годзе было асобна ўведзена званне Оберман, а ў войсках СС — званне обершутцэ.	Яфрэйтар
			Обершутцэ СС (ням.: SS-Oberschütze).	Обер-салдат
			Ман СС (ням.: SS-Mann). У 1938 годзе, у сувязі з павелічэннем войскаў СС, званне ман было заменена на воінскае званне Шутц (стралок) СС (ням.: SS-Schütze), але ў агульных СС захавалася званне ман.	Салдат, шутцэ, грэнадзёр.
Пятліца анвертэра Агульных СС			Кандыдат (ням.: SS-Anwärter) Кандыдат да ўступлення ў войскі СС да пачатку працэсу трэніроўкі і падрыхтоўкі. З пачаткам трэніроўкі анвертэру аўтаматычна прысвойвалася званне Шутцэ.	Адпаведнага няма
СС-Бевербер прэтэндэнт (ням.: SS-Bewerber)					Валанцёр вермахта

Каляровае кадзіраванне роду войскаў

Колеры родаў войскаў (ням.: Waffenfarben) у нямецкіх узброеных сілах прытрымлівалісь гістарычнай традыцыі. У войсках СС гэтая традыцыя ў асноўным захоўвалася.

У табліцы паказаны колеры знакаў адрознення войскаў СС у 1935—1945 гадах.

Род войскаў	Колер	Прыклад	Заўвага
Генералітэт, таксама штаб і апарат рэйхсфюрара СС	Шэры		Пагон оберстгрупенфюрара і генерал-палкоўніка Вафен-СС
Пяхота, у тым ліку матарызаваная і панцэргрэнадзёры	Белы		Сцяг 40-га палка панцэргрэнадзёрскага
			Пагон оберфюрара (Штандартэнфюрара) вафен-СС
Артылерыя, у тым ліку штурмавая самаходная і зенітная	Пунсовы		Вымпел артылерыі лейбштандарта СС «Адольф Гітлер»
			Пагон оберштурмбанфюрара вафен-СС
Ветэрынарная служба	Кармінавы
Трыбунал і пракуратура	Бардовы
Ваенна-геалагічная служба	Светла-ружовы
Аўтамабільны транспарт	Ружовы (колер ласося)
Бранетанкавыя войскі, у тым ліку знішчальнікі танкаў	Ружовы		Пагон шарфюрара-танкіста войскаў СС
Падраздзяленні сувязі, ваенныя карэспандэнты, роты прапаганды	Цытрынава-жоўты		Пагон обершарфюрара вафен-СС
Кавалерыя; матарызаваныя (1942—1945) і танкавыя разведвальныя падраздзяленні; часці з кавалерыйскім мінулым	Залаты		Пагон оберштурмфюрар вафен-СС
Палявая жандармерыя і спецыяльныя службы	Аранжавы		Пагон унтэршарфюрара вафен-СС
Разведвальныя падраздзялення (1938—1942)	Светла-карычневы		Пагон гаўптштурмфюрара вафен-СС
* Атрады «Мёртвая галава» * Персанал канцлагераў	Бледна-карычневы		Пагон гаўптшарфюрара канцлагераў
Служба бяспекі	Атрутна-зялёны		Пагон штурмшарфюрара СД
Горныя войскі	Зялёны		Пагон унтэрштурмфюрара вафен-СС
Зондэрфюрары і асабісты склад рэзервовых падраздзяленняў	Цёмна-зялёны		Пагон Оберштурмфюрара вафен-СС
Падраздзяленні забеспячэння і перавозак, палявая пошта	Блакітны		Пагон гаўптштурмфюрара вафен-СС
Кіраванне	Сіні		Пагон гаўптштурмфюрара вафен-СС
Санітарная служба	Валошкавы		Пагон штандартэнфюрара вафен-СС
Інжынерныя войскі	Чорны		Пагон штандартэнфюрара вафен-СС

Пятліцы вышэйшага каманднага складу да 1942 года

• 
  Брыгадэфюрар
• 
  Групенфюрар
• 
  Обергрупенфюрар

Шыфроўкі на пагонах[2]

На пагонах салдат і ўнтэр-афіцэраў была шыфроўка з алюмінія, на афіцэрскіх з пазалочанага. Шыфроўкі былі распаўсюджаныя да 1943 года, аднак аднавіліся з 1944 года. Шыфроўкі на пагонах дубліраваліся на нарукаўных нашыўках^[3].

Род войскаў	Тлумачэнні
Генералітэт, таксама штаб і апарат рэйхсфюрара СС	KA — Акадэмія Генеральнага штаба NA — Вярхоўнае камандаванне Вермахта і Генеральны штаб сухапутных сіл
Пяхота, у тым ліку матарызаваная і панцэргрэнадзёры	Арабскія лічбы — нумар пяхотнага палка Рымскія лічбы — штаб арміі Нумар ваеннага акругі рымскімі лічбамі — пяхотныя школы першапачатковага навучання D — штаб пяхотнай дывізіі FI — супрацьпаветраная абарона G + нумар — штаб групы армій G і D — дывізія Вялікая Германія GW — мінамётныя падраздзяленні K + нумар — пяхотныя часткі матацыклетныя KS — афіцэрскае пяхотнае вучылішча L — навучальны пяхотны полк М + нумар — пяхотныя кулямётныя роты S (готыка) — пяхотныя школы SS — вайсковыя спартыўныя школы US + першая літара назвы горада — унтэр-афіцэрскія пяхотныя школы V — картаграфічныя і тапаграфічныя часці W — гарнізонныя батальёны Вены W + нумар — служба ракрутскага набору ваенных акругаў WB — органы ваеннага кіравання
Бранетанкавыя войскі, у тым ліку знішчальнікі танкаў	Арабскія лічбы — нумар танкавай часці Рымскія лічбы — штаб танкавай арміі D + нумар — штаб танкавай дывізіі J — механізаваныя часці K + нумар — матацыклетныя падраздзяленні KS + першая літара назвы горада — афіцэрскае танкавае вучылішча L — навучальныя танкавыя часці MS — школа матарызацыі P + нумар — супрацьтанкавыя падраздзяленні S (готыка) — танкавыя школы
Артылерыя, у тым ліку штурмавая самаходная і зенітная	Арабскія лічбы — нумар артылерыйскай часці B + нумар — артылерыйская назіральная часць BL — навучальныя артылерыйскія назіральныя часці L — навучальны артылерыйскі полк S (готыка) — артылерыйская школа R + нумар — артылерыйская разведка US + першая літара назвы горада — унтэр-афіцэрскія артылерыйскія школы VH або VK — артылерыйскія палігоны ў Хілелебене і Кумерсдорфе
Інжынерныя войскі	Арабскія лічбы — нумар інжынерна-сапёрнага батальёна FP + нумар — крэпасныя сапёрныя батальёны E — чыгуначныя сапёрныя батальёны L і ніжэй I або II — інжынерна-навучальныя батальёны L чорнага колеру з белай сярэдзінай — інжынерныя навучальныя чыгуначныя часці S (готыка) — інжынерныя школы S белага колеру — чыгуначна-інжынерныя школы US + першая літара назвы горада — унтэр-афіцэрскія інжынерныя школы
Кавалерыя і разведвальныя часці	Арабскія лічбы — нумар кавалерыйскай часці Рымскія лічбы — нумар акруговай кавалерыйскай школы A + нумар — разведвальныя часці D + нумар — штаб кавалерыйскай дывізіі R + нумар — матацыклетныя часці RS — кавалерыйскія школы
Горныя войскі	Арабскія лічбы — нумар горна-егерскага палка D + нумар — штаб горна-егерскай дывізіі S (готыка) -горна-егерскія школы
Падраздзяленні забеспячэння і перавозак, палявая пошта	Арабскія лічбы — нумар аўтатранспартнай часці L — вучэбная аўтамабільная часць
Падраздзяленні сувязі	Арабскія лічбы — нумар часці сувязі S — аўтамабільная школа Fp + нумар — крэпасная часць сувязі S (готыка) — школа сувязі US + першая літара назвы горада — унтэр-афіцэрскія школы сувязі
Ветэрынарная служба	A — вайсковая ветэрынарная служба L — ветэрынарныя навучальныя часці і лабараторыі

Зноскі

1. Bundesarchiv: Slg. Schum./v. 432, Bd. 2
2. Знаки различия вермахта (нявызн.). Праверана 3 студзеня 2017.
3. О. П. Курылев. Вооружённые силы Германии 1933-1945. — М.: Астрель Аст, 2007. — С. 26—28. — 555 с.