Свята-Міхайлаўская царква (Гомель)

Свята-Міхайлаўская царква — праваслаўны храм у горадзе Гомелі, перавезены з вёскі Вылева Добрушскага раёна. Дзейнічае як храм-помнік ахвярам Чарнобыльскай катастрофы^[1]. Адзіная ў Беларусі царква, перавезеная з Чарнобыльскай зоны адчужэння^[2].

Праваслаўны храм
Свята-Міхайлаўская царква
52°24′30″ пн. ш. 30°56′26″ у. д.HGЯO
Краіна	Беларусь
Горад	Гомель
Канфесія	Праваслаўе
Епархія	Гомельская і Жлобінская
Благачынне	Гомельскае гарадское
Тып будынка	царква
Архітэктурны стыль	народнае дойлідства з рысамі псеўдарускага стылю
Першае згадванне	1763
Будаўніцтва	1904—1909 гады
Статус	Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 313Г000002шыфр 313Г000002
Стан	дзейнічае
Медыяфайлы на Вікісховішчы

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Царква Святога Міхаіла.

Гісторыя

Вылеўская царква

Першая царква вядома з 1763 года як уніяцкая. Паводле звестак рэвізскай сказкі за 1788 год, вёска адносілася да Гомельскай парафіі, святаром быў Сямён Міхайлаў, дзякам — Парфен Агееў^[3].

Выгляд збоку.

Складзенае ў 1838 годзе апісанне царквы паведамляла, што будынак знаходзіўся ў дрэнным стане:

Архангельская, што ў сяле Вылева, царква драўляная ў сценах і дахах трухлявая і вельмі цесная, у даўжыню 6 сажаняў і 2 аршыны, у шырыню 2 сажані і 2 аршыны, мае званіцу... такую ж трухлявую. Іканастас простай работы і ў ім абразы пасрэдныя. Ракою Іпуць, якая ў 1797 годзе перамяніла сваё цячэнне, бераг, на якім стаіць гэтая царква, штогод падмываецца на аршын, і як ад ракі да царквы знаходзіцца прастора з васьмі сажаняў, то царква праз некалькі год падвяргаецца небяспецы, таму замест таго, каб гэтую трухлявую і цесную царкву папраўляць, патрэбна выбудаваць новую, на новым бяспечным месцы, што і прапанаваць памешчыкам, сяляне якіх складаюць гэты прыход князя Варшаўскага графа Паскевіча Эрыванскага і гвардыі паручыка Герарда[4].

У 1839 годзе былі атрыманы сродкі на ўзвядзенне новай царквы, падрыхтаваны праект і асвечана месца пад будаўніцтва. Яно было вылучана падчас генеральнага межавання 1784 года і налічвала 36 дзесяцін, з якіх 3 дзесяціны складала сядзібная зямля, 3 дзесяціны — сенажатная і 30 дзесяцін — ворная зямля.

Па інфармацыі 1844 года, не быў накрыты дах і купалы над асноўным аб’ёмам і званіцай, таксама згадваецца, што будоўля праводзілася з адхіленнем ад праекта. Узвядзенне скончылася ў 1846 годзе, пасля чаго пачаліся ўнутраныя работы. У 1847 годзе адбылося асвячэнне храма^[5].

Храм, пабудаваны ў 1848 годзе на сродкі князя Паскевіча Эрыванскага, драўляны, але крэпкі, вонкавы і ўнутраны выгляд храма даволі прыстойны. Руплівасцю прыхаджан храм не раз быў рамантаваны, адноўлены і ўпрыгожаны, толькі малаўмяшчальны. Начынне пасрэднае, рызніца па колькасці дастатковая, а па якасці бедная, бібліятэка пры храме прыстойная. епіскап Місаіл, «Могилёвские епархиальные ведомости», 1897

Выгляд з боку апсіды.

У 1846 годзе адкрылася царкоўна-прыходскае вучылішча. Дзейнічалі тры царкоўныя школы ў вёсках прыхода. Станам на 1899 год, вылеўская царква мела 2764 прыхаджан і звыш 43 дзесяцін зямлі. Яе настаяцелем з’яўляўся Іаан Шабека, які пражываў у Ветцы^[3]. Царкоўна-прыходскае папячыцельства было заснавана ў 1883 годзе.

Вонкавыя выявы
	Царква ў 1960 годзе, фасадная частка.
	Царква ў 1960 годзе, выгляд збоку.
	Святар Васіль Канцавы ў царкве, 1960 год.
	Царква ў 1987 годзе, выгляд з боку апсіды.

З часам храм струхлеў і 28 ліпеня 1904 года сінод задаволіў хадатайства магілёўскага епіскапа пра водпуск сродкаў на будаўніцтва драўлянай царквы і зацвердзіў яе праект. 10000 рублёў на ўзвядзенне выдаткаваў сінод, 4677 рублёў ахвяравалі прыхаджане. 27 снежня 1909 года новы храмавы будынак быў асвечаны.

На ахвяраванні памешчыка М. М. Герарда  (руск.) ў 1910 годзе з разабраных падмуркаў былой царквы і набытай цэглы была выкладзена агароджа. У тым жа годзе царкоўная маёмасць, якая складалася з драўляных царквы, плябаніі, свірана, хлява, дома псаломшчыка і вартоўні была застрахавана^[6].

Першапачатковы іканастас быў двух’ярусным, у 1912 годзе на сродкі вернікаў ён быў дабудаваны да чатырохяруснага. Царква ў 1915 годзе валодала сядзібнай зямлёю ў 2 дзесяціны 800 квадратных сажаняў, ворнай зямлёю ў 33 дзесяціны 520 квадратных сажаняў, сенажатнай зямлёю ў 10 дзесяцін, двума плябаніямі і бібліятэкай.

Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі царква дзейнічала да 1930-х гадоў. Потым была закрыта, у час нямецкай акупацыі зноў адкрыта, і з таго часу больш не зачынялася^[7].

Падмуркі царквы ў вёсцы Вылева.

У міжваенны перыяд настаяцелем прыхода быў Іаан Кашуба, пасломшчыкам — Васіль Кузьмінскі. У 1930—31 гадах яны былі рэпрэсаваны як антысавецкія агітатары, аднак пасля вайны вярнуліся на ранейшыя пасады. З 1961 года і да адсялення вёскі ў храме служыў протаіерэй Васіль Канцавы.

Гомельская царква (з 2001 года)

У выніку аварыі на Чарнобыльскай АЭС 26 красавіка 1986 года вёска Вылева апынулася радыелагічна забруджанай, жыхары былі выселены і царква апынулася закінутай.

Спачатку планавалася перанесці будынак у гарадскі пасёлак Церахоўку. Але ў 2000 годзе быў распрацаваны план правядзення мерапрыемстваў па пераносе храма ў Гомель. 6 чэрвеня 2000 года выйшла пастанова Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь аб пераносе царквы з вёскі Вылева ў Гомель^[8]. Прыход храма быў заснаваны яшчэ ў 1997 годзе^[9].

Брама.

13 снежня 2001 года быў закладзены і асвечаны падмурак царквы. У канцы ліпеня 2002 года зруб быў перавезены і падрыхтаваны да зборкі. Да канца 2005 года вонкавыя працы былі завершаны, пачалася ўнутраная аздоба царквы. Царква была адрэстаўравана архітэктарам Уладзімірам Мелехам^[10].

Храм быў асвечаны мітрапалітам мінскім і слуцкім Філарэтам 26 красавіка 2006 года, у дваццатую гадавіну Чарнобыльскай аварыі^[11][12]. У 2007 годзе занесены ў Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь як аб’ект гісторыка-кльтурнай спадчыны рэгіянальнага значэння. З 2014 года настаяцелем у царкве служыць протаіерэй Ігар Альшанаў. Тады ж царква — адзіная ў Гомельскай епархіі — атрымала статус вайсковай^[1].

Архітэктура

Помнік народнага дойлідства з рысамі псеўдарускага стылю. Крыжова-купальны храм з пяціграннай апсідай. Над сяродкрыжжам асноўнага аб’ёму ўзвышаецца вялікі шлемападобны купал на светлавым васьмерыку. Дамінантай кампазіцыі з’яўляецца двух’ярусная званіца над бабінцам, увянчаная шатровым дахам. Галоўныя і бакавыя ўваходы вылучаны ганкамі з казыркамі. Сцены гарызантальна ашаляваны, прарэзаны высокімі прамавугольнымі аконнымі праёмамі з ліштвамі, сандрыкамі і дэкаратыўнымі рашоткамі^[13].

Перакрыцце аб’ёмаў бэлечнае плоскае. Дах бляшаны двухсхільны, пакаты над трансептамі і бабінцам і вальмавы над апсідай. Істотных зменаў у архітэктурным абліччы будынка не было. Як сведчыць выяўлены на сцяне званіцы запіс, царкву афарбавалі «Дзяніс і Яфім П. Я. 15 верасня 1909 года»^[14].

Захавалася апісанне царквы ў страхавым лісце 1910 года:

… драўляная, але на цагляным цокале, унутры абчасана, а звонку абшыта дошкамі і пафарбавана звонку і ўнутры алейнай фарбай, пакрыта жалезам, выфарбаваным алейнай фарбай. Даўжыня царквы, улічваючы і званіцу, 12 сажаняў, найбольшая шырыня 8 сажаняў, вышыня да верху карніза 3 сажані. На царкве маецца адна вялікая галоўка і адна меншая (над алтаром), вялікіх вокнаў 22 штукі, дзвярэй вонкавых, створкавых, абшытых жалезам 5 штук і адна аднастворкавая, унутры 5 штук. Іканастас даўжынёй 12 аршын, вышынёй 9 аршын. Званіца ў тры ярусы, агульнай вышынёю да верху карніза 17 аршынаў^[15].