Су-30

Су-30 (па кадыфікацыі НАТА: Flanker-C — «Фланкер-Ц») — савецкі/расійскі двухмесны шматмэтавы знішчальнік заваявання панавання ў паветры пакалення 4+ .

Су-30
Тып	Шматмэтавы знішчальнік[1]
Распрацоўшчык	→ ДКБ Сухога
Вытворца	КнААЗ[2] «Іркут»[3]
Першы палёт	31 снежня 1989 года
Пачатак эксплуатацыі	1992 год
Статус	эксплуатуецца, вырабляецца
Эксплуатанты	Беларусь Расія Кітай Індыя Алжыр Арменія гл. на узбраенні
Гады вытворчасці	з 1992 года
Адзінак выраблена	больш за 630 (на пачатак 2018 года)[4][5][6]
Кошт адзінкі	$83 млн (Су-30МКІ індыйскай зборкі, 2012 год) $50 млн (Су-30СМ для ВПС Беларусі, 2019 год)[7]
Базавая мадэль	Су-27
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Су-30 прызначаны для знішчэння паветраных цэляў днём і ноччу, у простых і складаных метэаралагічных умовах, а таксама на фоне зямлі пры ўжыванні актыўных і пасіўных перашкод, кантролю паветранай прасторы, блакіраванні аэрадромаў праціўніка на вялікай глыбіні і дзеянняў па наземным і марскім аб'ектам. Су-30 таксама магчыма выкарыстоўваць для кіравання групавымі баявымі дзеяннямі пры заваёўванні панавання ў паветры, знішчэнні дэсанту праціўніка ў паветры, а таксама для вядзення паветранай разведкі і знішчэння наземных мэтаў у простых і складаных метэаралагічных умовах.^[8][9]

Гісторыя стварэння

Досвед эксплуатацыі аднамесных знішчальнікаў паказаў, што ў сучасным паветраным баю занадта высокія нагрузкі на лётчыка, выкліканыя неабходнасцю манеўравання і адначасовага кіравання комплексам сучаснага ўзбраення. Гэта ў поўнай меры адносілася і да новага тады Су-27С, таму было вырашана ўвесці ў экіпаж лётчыка-аператара, які мог бы вырашаць тактычныя і навігацыйныя задачы, ажыццяўляць кіраўніцтва групай самалётаў, а пры неабходнасці і браць кіраванне самалётам на сябе, разгружаючы лётчыка пры працяглых палётах. Акрамя таго, другі член экіпажа несумненна дабратворна ўплываў у псіхалагічным плане. Таму яшчэ ў сярэдзіне 80-х гадоў у КБ Сухога пачаліся першыя прапрацоўкі канцэпцыі баявога двухмеснага знішчальніка. Кіраўніком тэмы быў прызначаны І. В. Емяльянаў.^[10]

Базавай машынай для распрацоўкі новага праекта стаў двухмесны навучальна-баявы знішчальнік Су-27УБ. У якасці прататыпу быў абраны самалёт-лабараторыя пад шыфрам Т-10Ля-2, аснашчаны штангай дазапраўкі ў паветры.

У 1988 годзе на Іркуцкім авіязаводзе былі пераабсталяваны першыя два Су-27УБ, якія атрымалі ў КБ шыфр Т-10ПУ-5 і Т-10ПУ-6, а на заводзе - выраб «10-4ПУ» і бартавыя нумары 05 і 06. Самалёты абсталявалі сістэмай дазапраўкі ў паветры, новай сістэмай навігацыі, мадэрнізаванымі сістэмай дыстанцыйнага кіравання палётам і сістэмай кіравання ўзбраеннем. Першая машына выйшла на выпрабаванні ўжо восенню 1988 года, пілатавалі завадскія лётчыкі-выпрабавальнікі Г. Е. Буланаў, В. Б. Максіменка, С. В. Макараў і Н. Н. Іваноў, затым выпрабаванні былі працягнутыя ў ЛІІ ім. М. М. Громава..

У серыі новы самалёт атрымаў назву Су-30. Вытворчасць новага самалёта, праз вялікую пераемнасць з навучальна-баявой мадыфікацыяй, было вырашано арганізаваць у Іркуцку.

Асноўныя адрозненні ад самалёта Су-27УБ:

• ўсталяваная сістэма дазапраўкі палівам у палёце праз штангу;
• ўстаноўленая спецыяльная апаратура сувязі і навядзення, на прыборнай дошцы задняй кабіны змантаваны шырокафарматны тэлевізійны індыкатар тактычнай абстаноўкі;
• зменена сістэма кандыцыянавання

Апроч сваёй асноўнай функцыі — заваявання панавання ў паветры, новы самалёт мог весці працяглае патруляванне ці суправаджэнне больш цяжкіх ударных машын, а таксама выкарыстоўвацца у якасці паветранага пункта кіравання групы знішчальнікаў. Захавалася магчымасць выкарыстання самалёта ў якасцітрэніравальнага. Самалёт прызначаўся у першую чаргу для патрэбаў войск СПА СССР.

Першыя два пабудаваных самалёта за № 79371010101 і № 79371010102 паступілі ў ЛІІ на выпрабаванні, пасля завяршэння перададзеныя пілатажнай групе А. Н. Квочура. Яны былі перафарбаваныя ў чырвона-сіне-белыя колеры і атрымалі бартавыя нумары 596 і 597. Першае публічнае выступленне пілатажнай групы і паказ Су-30 адбыліся ў працэсе авіяцыйнай выставы ў 1992 годзе. Менавіта з гэтага моманту ў Расіі аднавілі паказальныя палёты і ўдзел у розных міжнародных выставах ваеннай авіяцыйнай тэхнікі

Аднак, у сувязі з развалам СССР і цяжкай эканамічнай сітуацыяй, вытворчасць Су-30 вялася вельмі павольна. .

Удзел самалётаў у выставах зацікавіў замежных патэнцыйных пакупнікоў. Так, як Расіі было не да закупак баявых самалётаў, то было вырашана пастаўляць Су-30 замежным пакупнікам, што дазволіла б падтрымаць авіяцыйную прамысловасць. У выніку на базе Су-30 пачаліся працы па экспартных мадыфікацыям.

Першым замоўцам Су-30 стала Індыя. Індыйская мадыфікацыя Су-30К («камерцыйны») нязначна адрозніваецца ад базавай мадэлі складам абсталявання. Усяго было пабудавана 18 машын.

У далейшым самалёт неаднаразова мадэрнізаваўся па запытах розных замежных пакупнікоў і пастаўляўся за мяжу. У XXI стагоддзі на базе адной з апошніх мадыфікацый для Індыі - Су-30МКІ была распрацавана мадыфікацыя для Расеі - Су-30СМ. 21 верасня 2012 года самалёт ўпершыню падняўся ў неба і ўжо да канца года два першыя серыйныя самалёта былі перададзеныя ў ВПС.

Канструкцыя

РЛС і сістэмы кіравання узбраеннем

Адным з асноўных рашэнняў, укаранёных на Су-30МКІ, стала адкрытая архітэктура бартавога радыёэлектроннага абсталявання (БРЭА).

Су-30 абсталяваны РЛС Н011M Барс, якая забяспечвае агляд прасторы, аўтаматычнае выяўленне і суправаджэнне мэтаў, у тым ліку ва ўмовах блізкага манеўранага паветранага бою, навядзенне на іх авіяцыйных кіруемых ракет тыпаў Р-77, Р-73, Р-27, Х-31, РВВ-АЕ і іншых, а таксама аўтаматычнае радыёлакацыйнае картаграфаванне мясцовасці.^[11]

Тыпавая далечыня выяўлення цэляў:^[12]

• «знішчальнік тыпа МіГ-29»: у зоне агляду 300 кв. град:
  • на сустрэчных курсах — да 140 км;
  • на ўздагонных курсах — да 60 км;
• «чыгуначны мост»: — 80 — 120 км;
• «група танкаў»: — 40-50 км;
• «эсмінец»: — 80—120 км;
• «авіяносец»: — 250 км.

Акрамя гэтага Су-30 абсталяваны аптычнымі станцыямі выяўлення цэляў, кіраванне сістэмамі навядзення ўзбраення ўбудаванае у шолам пілота, што дазваляе пераключаць сістэмы пошуку мэт літаральна паваротам галавы.^[13]

Сродкі РЭБ

Знішчальнік Су-30, як і бамбардзіроўшчык Су-34, у сваёй канцэпцыі не з'яўляюцца самалётамі, арыентаванымі на скрытнасць, бо актыўна шукаюць паветраныя і наземныя мэты з дапамогай уласных магутных радараў і таму могуць быць лёгка выяўленыя па іх выпраменьванню. Гэтае вылучае Су-30 ад знішчальнікаў пятага пакалення (F-35 і F-22), якія атакуюць цэлі з выключаными радарамі, працуя у групе з самалётам ДРЛВ, якія «падсвечваюць» мэты^[14]. Характэрнай асаблівасцю самалётаў пакалення 4++ (Су-30 і Су-34) з'яўляецца магчымасць самастойнага пошуку мэты без дапамогі самалёта ДРЛВ, які з'яўляецца слабым месцам звяна знішчальнікаў пятага пакалення, бо можа быць знішчаны ракетамі далёкага баявога радыўсу, спецыяльна прызначаных для знішчэння самалётаў ДРЛВ, такі як 40Н6Е для С-400, на далечыні 350—400 км^[15]. Су-30 і Су-34 больш арыянтаваныя не на скрытнасць, а на ўжыванне магутных сродкаў РЭБ у выпадку выяўлення праціўнікам. Для Су-30 і Су-34 гэтыя модулі РЭБ Л-175В і Л005-С^[16], баявы досвед ужывання якіх паказаў магчымасць нейтралізацыі не толькі радараў знішчальнікаў, з параўнальна невялікім радыўсам дзеяння, але і цэлых комплексаў СПА (такіх як «Кальчуга») пад кіраваннем інтэгрыраваных сістэм.^[17]

ЭДСК

Як і на ўсіх самалётах пакалення 4++, у Су-30 выкарыстоўваецца ЭДСК, бо самалёт мае дынамічную няўстойлівасць і кіруецца пасродкам камп'ютара, што дае каманды рулям. ЭДСК на Су-30 дазваляе яму выконваць у аўтаматычным рэжыме «Кобру Пугачова»^[18], што дазваляе скідваць захоп Су-30 як мэты з «доплераўскіх радараў».

Рухавік

Су-30СМ абсталяваны двума двухконтурными фарсіраванымі турбарэактыўнымі рухавікамі з кіруемым вектарам цягі (КВЦ) АЛ-31ФП, што позволяет знішчальніку быць звышманеўраным.

Супастаўленне с замежнымі адпаведнікамі

• 2005 год: Су-30МКІ ВПС Індыі паказаў перавагу над F-16 і F-15 C/D Eagle ВПС ЗША ў навучальных баях у небе над Індыяй^[19][20], а таксама перспектыўным знішчальнікам Eurofighter Typhoon ВПС Вялікабрытаніі.
• 2015 год: у Вялікабрытаніі, у рамках міжнародных вучэнняў Індрахануш («Вясёлка»), былі праведзеныя навучальныя баі між знішчальнікамі Eurofighter Typhoon Каралеўскіх ВПС Вялікабрытаніі і Су-30МКІ ВПС Індыі. Індыйскія ВПС перамаглі ВПС Вялікабрытаніі з рахункам 12:0^[21], да чаго брытанскія прадстаўнікі аднесліся крытычна^[22].

На ўзбраенні

Эксплуатанты Су-30

•  Алжыр
  • ВПС Алжыра — 44 адз. Су-30МКА па стане на 2019 год^[23][24][25].
•  Арменія
  • ВПС Арменіі — 4 адз. Су-30СМ на 2019 год. Чакаецца пастаўка яшчэ 8 адз. Су-30СМ
•  Ангола
  • ВВС Анголы — 2 адз. Су-30К на 2018 год^[26], агулам па кантракту было замоўлена 18 самалётаў Су-30К з ВПС Індыі.^[27].
•  Беларусь
  • ВПС Беларусі — 4 адз. Су-30СМ на 2020 год, агулам замоўлена 12 адзінак.
•  Венесуэла
  • ВПС Венесуэлы — 23 адз. Су-30МКВ па стане на 2019 год^[28].
•  В’етнам
  • ВПС В'етнама — 35 адз. Су-30МК2 па стане на 2019 год^[29].
•  Індыя
  • ВПС Індыі — 242 адз. Су-30МКІ на 2019 год^[30].
•  Інданезія
  • ВПС Інданэзіі — 2 адз. Су-30МК і 9 адз. Су-30МК2 па стане на 2019 год^[31].
•  Казахстан
  • ВПС Казахстана — 12 адз. Су-30СМ на 2018 год^[32][33][34]. Агулам замоўлены 31 самолёт^{[35][36][37][38]}.
•  Кітай
  • ВПС Кітая — 73 адз. Су-30МКК і 24 адз. Су-30МК2, па стане на 2019 год^[39].
•  Малайзія
  • ВПС Малайзіі — 18 адз. Су-30МКМ па стане на 2019 год^[40].
•  Расія 
  • ВПС Расіі — 91 адз. Су-30СМ і 20 адз. Су-30М2 на 2020 год^[41].
  • Авіяцыя ВМС РФ — 22 адз. Сухі-30СМ на 2020 год.^[42]
•  Уганда 
  • ВВС Уганды — 6 адз. Су-30МК2 на 2017 год.

Галерэя

Су-30 на авіясалоне МАКС-2007:

• 
• 

Су-30МКІ на авіасалоне МАКС-2009:

• 
• 
• 
• 
• 
• 

Лётна-тэхнічныя характарыстыкі[43]

Праекцыі самалёта Су-30

Тэхнічныя характарыстыкі

• Экипаж: 2 чалавека
• Даўжыня: 21,9 м
• Вышыня: 6,36 м
• Размах крыла: 14,7 м
• Плошча крыла: 62 м²
• Маса:
  • пустога: 18 800 кг
  • нармальная ўзлётная: 24 900 кг
  • максімальная ўзлётная: 34 500 кг
  • гранічная ўзлётная: 38 800 кг
  • паліва: 9640 кг
• Рухавік: 2 × ТРДДФ «АЛ-31Ф» (АЛ-31ФП на Су-30СМ)
  • Цяга:
    • максімальная бесфарсажная: 2 × 7770 кгс
    • пры фарсажу: 2 × 12500 кгс
  • вуглы адхілення вектара цягі (для АЛ-31ФП): ±16° у любым накірунку, ±20° у плоскасці
  • скорасць адхілення вектара цягі (для АЛ-31ФП): 60°/с
  • маса: 1520 кг
• Максімальная эксплуатацыйная перагрузка: +9 G

Лётныя характарыстыкі

• Максімальная хуткасць:
  • ля зямлі: 1350 км/г (М=1,13)
  • на вышыні: км/г 2125 (М=2)
• Далёкасць палёту:
  • ля зямлі: 1270 км
  • на вышыні: 3000 км
  • баявы радыус: 1500 км
• Працягласць палёту: 3,5 ч (без дазаправак)
• Практычная столь: 17300 м
• Хуткапад'ёмнасць: 13800 м/мин (230 м/з)
• Даўжыня разбегу: 550 м
• Даўжыня прабегу: 750 м
• Цягаўзброенасць:
  • пры нармальнай узлётнай масе: 1,00
  • пры максімальнай узлётнай масе: 0,84
  • пры гранічнай узлётнай масе: 0,76
• Нагрузка на крыло:
  • пры нармальнай узлётнай масе: 398 кг/м²
  • спрэчкі максімальнай узлётнай масе: 532 кг/м²

Узбраенне

• Пушачнае: 30-мм пушка ГШ-301
• Кропкі падвескі: 12
• Баявая нагрузка: 8000 кг (да 10,4 т па РЛЭ).^[44]
• Узбраенне на падвесе:
  • 6 кіруемых ракет сярэдняй далёкасці Р-77, Р-27Р ці Р-27ЭР, Р-27Т ці Р-27ЭТ з ЦГС і 6 ракет бліжняга бою Р-73 з ЦГС, і Х-35^[45];
  • Бомбы свабоднага падзення масай па 500 кг (да 8 адзінак) ці па 250 кг (28 адзінак);
  • Кантэйнеры КМГ-У (да 7 адзінак) ці блокі НАР С-13 і С-8 (да 4 адзінак);
  • Магчымыя розныя камбінацыі кіруемага і некіруемага ўзбраення рознага класу.

Гл. таксама

• Су-27 ֊ знішчальнік пакалення 4, папярэднік Су-30
• Су-35 — цяжкі шматмэтавы знішчальнік пакалення 4++
• МіГ-35 — лёгкі знішчальнік пакалення 4++
• МіГ-29 — лёгкі знішчальнік пакалення 4, папярэднік МіГ-35

Спасылкі

• Су-30СМ (нявызн.)(недаступная спасылка). Карпарацыя «Іркут». — Старонка на сайце вытворцы. Архівавана з першакрыніцы 29 красавіка 2020. Праверана 30 красавіка 2020.
• Су-30МК (нявызн.)(недаступная спасылка). Карпарацыя «Іркут». — Старонка на сайце вытворцы. Архівавана з першакрыніцы 29 красавіка 2020. Праверана 30 красавіка 2020.
• Су-30МК (нявызн.)(недаступная спасылка). Кампанія «Сухі». — Старонка на сайце вытворцы. Архівавана з першакрыніцы 22 красавіка 2020. Праверана 30 красавіка 2020.
• Су-30МК2 (нявызн.)(недаступная спасылка). КнААЗ ім. Ю. А. Гагарына. — Старонка на сайце вытворцы. Архівавана з першакрыніцы 27 красавіка 2020. Праверана 30 красавіка 2020.
• Су-30 (нявызн.).
• Индийские Су-30МКИ одержали новую победу над американскими истребителями (нявызн.).
• Су-30 над Латинской Америкой (нявызн.). Lenta.ru.
• Обновление боевой и учебно-боевой авиации в 2013 и 2014 годах (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 26 красавіка 2015. Праверана 30 красавіка 2020.
• Аварии и катастрофы самолётов Су-30. Досье (нявызн.). ТАСС.