Ваенна-паветраныя сілы і войскі СПА Рэспублікі Беларусь

Вае́нна-паве́траныя сі́лы і во́йскі су́працьпаветранай абаро́ны Рэспу́блікі Белару́сь — адзін з відаў Узброеных сіл Рэспублікі Беларусь.

Ваенна-паветранныя сілы і войскі супрацьпаветранай абароны Рэспублікі Беларусь
Эмблема ВПС і СПА Рэспублікі Беларусь
Гады існавання	з 1 чэрвеня 1992
Краіна	Беларусь
Падпарадкаванне	Міністэрства абароны Рэспублікі Беларусь
Уваходзіць у	Узброеныя Сілы Рэспублікі Беларусь
Тып	Узброеныя сілы
Колькасць	11 300 (2023—2024 гг.[1][2])
Удзел у	Французска-івуарскі канфлікт, Канфлікт у Ківу
Камандзіры
Дзеючы камандзір	Ігар Голуб[3]

Авіябазы на карце Беларусі

Задачы

Ваенна-паветраныя сілы і войскі супрацьпаветранай абароны як від Узброеных Сіл прызначаны для абароны цэнтраў, раёнаў, аб’ектаў, груповак войск ад удараў праціўніка з паветра, а таксама для паражэння аб’ектаў, ваенна-эканамічнага патэнцыялу і войск праціўніка, агнявой падтрымкі і забеспячэння баявых дзеянняў Сухапутных войск.

Структура

Колеры Сцяга Беларусі ствараюцца пры палёце самалётаў ВПС падчас параду ў гонар 75-ага юбілею Вызвалення Беларусі.

ВПС і войскі СПА Рэспублікі Беларусь маюць у сваім складзе наступныя роды войскаў:

• ВПС,
• супраць-паветраныя войскі,
• радыётэхнічныя войскі  (руск.),
• спецыяльныя войскі і службы.

Гісторыя

Сваю гісторыю войскі супрацьпаветранай абароны Узброеных Сіл Рэспублікі Беларусь пачынаюць з 1941 года, калі ў Куйбышаве была сфарміравана 5-я дывізія СПА  (руск.) на базе часцей Маскоўскага корпуса СПА  (руск.).

5 мая 1942 года на базе ВПС Заходняга фронта  (руск.) была сфармавана 1-я паветраная армія. 10 студзеня 1949 года ўпраўленне 1-й ПА на падставе дырэктывы ГШ УС СССР № ОРГ 120026 перайменавана ва ўпраўленне 26-й ПА^[4].

Пасля некалькіх рэарганізацый 30 чэрвеня 1960 года, згодна з Дырэктывай Галоўнакамандуючага войскамі СПА СССР ад 24 сакавіка 1960 года была створана 2-я асобная армія СПА  (руск.), у склад якой увайшлі 27-ы Рыжскі і 11-ы Баранавіцкі  (руск.) карпусы СПА. Асабоваму складу адным з першых была даверана навейшая зброя: ЗРК С-300 і С-200, самалёты Су-15 і МіГ-25 П.

Дырэктывай ГШ УС СССР 1980 года № 314/1/00170 упраўленне 26-й ПА перафарміравана ва ўпраўленне ВПС Беларускай ваеннай акругі. З 1 мая 1988 года прыказам Міністра абароны СССР 1988 года № 0018 упраўленне ВПС БВА перафарміравана ва ўпраўленне 26-й ПА^[4].

Вясной 1992 года былі створаны ўласныя Узброеныя сілы Рэспублікі Беларусь пасля распаду СССР. 15 чэрвеня 1992 года прыказам Міністра абароны Рэспублікі Беларусь № 05 на базе ўпраўлення 26-й Паветранай арміі ВПС СССР было сфармавана камандаванне ВПС Рэспублікі Беларусь. 1 жніўня 1992 на аснове ўпраўлення СПА Беларускай ваеннай акругі і 2-й асобнай арміі СПА было сфармавана камандаванне Войск СПА Рэспублікі Беларусь^[4].

У 2000 Войскі СПА Узброеных Сіл Рэспублікі Беларусь былі ўзнагароджаны Ганаровай граматай Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь.

8 лістапада 2001 года Указам Прэзідэнта Рэспублікі № 639^[4] зацверджана рашэнне аб’яднаць ВПС і войск СПА Беларусі ў адзін від узброеных сіл^[5].

4 і 10 сакавіка 2005 3 лётчыкі ВПС Рэспублікі Беларусь усталявалі на 2 МіГ-29БМ 15 сусветных авіяцыйных рэкордаў па часе набору вышыні 3000, 6000, 9000 і 12 000 м без нагрузкі і з нагрузкай у 1000 і 2000 кг, а таксама па дасягненні хуткасці палёту па замкнёным маршруце працягласцю 100, 500 і 1000 км без нагрузкі^[6].

Баявы склад

Абазначэнне фарміравання або часці	Узбраенне	Месца дыслакацыі
Камандванне
Камандванне Ваенна-паветраных сіл і войскаў СПА		Мінск
Часці ВПС
61-я знішчальная авіябаза	МіГ-29, Су-30СМ	Баранавічы
50-я змяшаная авіябаза	Іл-76МД, Ан-26, Мі-8, Мі-24	Мачулішчы
116-я штурмавая авіяцыйная база	СУ-25, L-39, Як-130	Ліда
Часці СПА
15-я зенітна-ракетная брыгада	С-300ПС	Фаніпаль
120-я зенітна-ракетная брыгада	ЗРК «Бук»	Баранавічы
1-ы зенітна-ракетны полк	С-300ПС	Гродна
115-ы зенітна-ракетны полк	С-300ПС	Брэст
147‑ы зенітна-ракетны полк	Аса-АКМ	Бабруйск
377-ы гвардзейскі зенітна-ракетны полк	С-300ПС	Полацк
740-ы зенітна-ракетны полк	Аса-АКМ	Барысаў
1146-ы гвардзейскі зенітна-ракетны полк	Тор-М2Э	Варняны (Астравецкі раён)
Базы беспілотных авіяцыйных комплексаў
927-ы цэнтр падрыхтоўкі і ўжывання БАК		Бяроза
Радыётэхнічныя войскі, войскі сувязі і РЭБ
8-я радыётэхнічная брыгада		Баранавічы
49-я радыётэхнічная брыгада		Мачулішчы
56-ы асобны полк сувязі		Мінск
16‑ы асобны полк радыёэлектроннай барацьбы		Бяроза
Іншыя фарміраванні
483-і батальён аховы і абслугоўвання камандвання ВПС і СПА		Мінск
276‑ы асобны батальён аховы і абслугоўвання аэрадрому		Баравуха
83-і асобны інжынерна-аэрадромны полк		Бабруйск
223-і цэнтр авіяцыйнай медыцыны		Мачулішчы
570‑ы цэнтр арганізацыі паветранага руху		аэрапорт Мінск
174‑ы навучальны палігон		Даманава (Івацэвіцкі раён)
210-ы авіяцыйны палігон		Ружаны
3666‑ы авіяцыйна-тэхнічны склад		Слуцк
2631-я авіяцыйная база ракетнага ўзбраення і баепрыпасаў		Гарадок

Узбраенне ВПС і СПА

Тып	Выява	Вытворца	Колькасць	Заўвагі
Самалёты
Баявыя самалёты
МіГ-29 БМ МіГ-29 УБ		Беларусь/ СССР	18[7] 6[7]	Лёгкі франтавы знішчальнік беларускай мадыфікацыі, пакаленне 4+. МіГ-29БМ атрымалі магчымасць дазапраўкі ў паветры, прымянення ракет «паветра-паветра» Р-27ЭР/ЭТ, РВВ-АЕ, ракет «паветра-зямля» Х-29Т/ТД/Л і Х-25МЛ, супрацькарабельных ракет Х-31А/П, кіраваных авіяцыйных бомбаў КАБ-500Кр/Л з лазерным навядзеннем.
Су-30СМ		Расія	4(+4)[7]	Двухмясцовы шматмэтавы знішчальнік заваявання панавання ў паветры пакалення 4+. На ўзбраенні 4 машыны, яшчэ 4 плануецца паставіць да канца 2022 года.
Су-25К Су-25УБК		СССР	22[7]	Штурмавік падтрымкі наземных войскаў. Склад авіяцыйнага ўзбраення: авіяцыйныя бомбы, некіраваныя ракеты С-5/С-8, кіраваныя авіяцыйныя ракеты класа «паветра-зямля» Х-29Т/ТД/Л і Х-25МЛ і «паветра-паветра» Р-27ЭР/ЭТ, РВВ-АЕ, убудаваную гарматную ўстаноўку ГШ-30-2, 4 падвесныя гарматныя кантэйнеры калібра 23 мм, аўтаматы пастаноўкі пасіўных перашкод АСО-2В. Яшчэ каля 20 адзінак знаходзяцца ў рэзерве. На чэрвень 2022 года ёсць паведамленні, што ўсе адзінкі з рэзерву могуць быць перададзены РФ для ўзмацнення групоўкі войскаў РФ на ўсходзе Украіны.
Транспартныя самалёты
Іл-76МД		СССР	2(+9)[7]	2 у войсках, астатнія 9 цывільныя, даступныя для ваенных задач пры патрэбе
Ан-26		СССР	4[7]	Транспартны самалёт
Ту-134А		СССР	1[8][9]	Пасажырскі самалёт
Навучальныя самалёты
Як-130		Расія	12 11[7]	Навучальна-баявы самалёт, можа ўжывацца як лёгкі штурмавіка. Узбраенне Як-130: ракеты класа «паветра-паветра» Р-73, высокадакладныя карэктаваныя авіяцыйныя бомбы KAБ-500Кр з тэлевізійнай сістэмай навядзення; авіяцыйныя бомбы калібра 50, 100, 250, 500 кг; кантэйнеры з некіраванымі авіяцыйнымі ракетамі С-8 і падвесны кантэйнер з гарматай ГШ-23Л.
L-39		ЧССР	10	Ужываецца ў якасці навучальнага, а таксама для паказальных выступаў пілатажнай групы «Белая Русь».
Верталёты
Ударныя верталёты
Мі-24В/П		СССР	12[7]	На ўзбраенні 50 ЗАБ пэўная колькасць у мадыфікацыях «В» і «П».
Мі-35М		Расія	8[10][11]
Транспартныя верталёты
Мі-26		СССР	6[7]	Ужываюцца МНС Рэспублікі Беларусь, могуць выконваць вайсковыя задачы
Мі-8 Мі-8 МТВ-5		СССР Расія	8[7] 12[7]	8 адзінак транспартных Мі-8. 12 адзінак Мі-8 МТВ-5 набыты ў РФ у межах праграмы па ўзбраенні на 2016-2020-я годы. Ужываюцца для дастаўкі дэсанту і яго падтрымкі. Нясуць блокі некіраваных ракет 80 мм, кулямёт 12,7 мм.
Разведвальныя верталёты
СПА
С-400		Расія	невядома
С-300ПС С-300В		СССР	16 дывізіёнаў	Асноўны элемент супраць-паветранай абароны Рэспублікі Беларусь
ЗРК «Бук»		СССР	4 дывізіёна	На ўзбраенні 120-ай зрб.
ЗРК «Аса»		СССР	6 дывізіёнаў	На ўзбраенні 147 і 740 зрп.
ЗРК "Тор-М2Э"		Расія	36 [7]	На ўзбраенні 1146-га гв.зрп (ахова БелАЭС).

Перспектыўная тэхніка

СПА
Назва	Выява	Вытворца	Заўвагі
9А33-Б «Аса»		Беларусь	Беларуская мадыфікацыя комплекса 9А33 Аса з новым радыё-электронным абсталяваннем, шассі МАЗ-6317. Здольны збіваць безпілотнікі.
Бук-МБ3К		Беларусь
ЗРК Трыа		Беларусь	Комплекс складаецца з 4 машын: КШМ, мадэрнізаваная Страла-10 з ракетамі Р-60БМ, мадыфікаваная ЗСУ-23-4 Шылка з новым комплексам оптыка-электроннага абсталявання і робата Берсерк з пушкай ГШГ-7,62.

Катастрофы

Агулам за час існавання беларускія ВПС страцілі ў катастрофах 12 лётчыкаў, 8 самалётаў і 2 верталёты:

• 23 мая 1996 года падчас трэніровачнага палёту разбіўся знішчальнік Су-27. Пілот Уладзімір Карват — загінуў. Лётчыку пасмяротна нададзена званне Герой Беларусі за тое, што адвёў машыну ад населенага пункта;
• 19 мая 1997 года падчас трэніровачнага палёту разбіўся знішчальнік-бамбардзіроўшчык Су-17. Лётчык-выпрабавальнік Сяргей Паграбан загінуў;
• 30 жніўня 2009 года падчас выступу на авіяцыйным шоў у польскім горадзе Радам разбіўся Су-27УБМ. Загінулі намеснік камандуючага Заходнім аператыўна-тактычным камандаваннем ВПС і войскаў СПА палкоўнік Аляксандр Марфіцкі і намеснік камандзіра 61-й знішчальнай авіябазы палкоўнік Аляксандр Жураўлевіч;
• 21 красавіка 2010 года падчас трэніровачнага палёту ў раёне Ружан (Пружанскі раён) сутыкнуліся ў паветры два знішчальнікі МіГ-29. Пілот аднаго з самалётаў здолеў катапультавацца. Другі знішчальнік здолеў прызямліцца на аэрадроме;
• 23 верасня 2010 года ў Ганцавіцкім раёне падчас выканання пілатажу павышанай складанасці на малых вышынях пацярпеў катастрофу МіГ-29. Загінулі падпалкоўнік Сяргей Каваленка і маёр Аляксандр Жыгайла;
• 29 лістапада 2011 года на аэрадроме «Пружаны» пры выканання трэніровачнага палёту пацярпеў катастрофу Мі-24. Ахвярамі катастрофы сталі тры члены экіпажа: маёр Алег Кахно, капітан Дзяніс Глушчанка, капітан Валерый Бабко;
• 12 чэрвеня 2012 года на палігоне «Нёман» пад Лідай разбіўся Су-25. Загінуў пілот — падпалкоўнік Мікалай Грыднеў;
• 30 верасня 2014 года ў Лідскім раёне ўпаў штурмавік Су-25. Лётчык выжыў;
• 11 лістапада 2014 года ў Ляхавіцкім раёне ўпаў МіГ-29 61-й знішчальнай авіябазы. Лётчык катапультаваўся і выжыў. Прычына — пажар, выкліканы кароткім замыканнем з-за парушэння цэласнасці ізаляцыі ад трэння жгута і трубаправода;
• 25 красавіка 2016 года падчас планавай пасадкі на пляцоўку прызямлення па-за аэрадромам за 6 км ад Мазыра здарылася аварыя верталёта Мі-24П 50-й змяшанай авіяцыйнай базы ВПС і войскаў СПА. Экіпаж верталёта выжыў;
• 27 студзеня 2017 года ў Дэмакратычнай Рэспубліцы Конга ў раёне Рутшуру збіты (паводле іншых звестак, аварыя здарылася па тэхнічных прычынах) два верталёты Мі-24, на адным з якіх былі трое беларускіх ваенных спецыялістаў, якія займаліся падрыхтоўкай лётчыкаў і тэхнікаў кангалезскіх ваенна-паветраных сіл. Усе беларусы выжылі, але былі шпіталізаваны ў медустанову горада Гома.
• 23 лютага 2017 года пры выкананні планавых палётаў на аэрадроме «Бабруйскі» падчас разгону МіГ-29 здарылася ўзгаранне рухавіка. Лётчык катапультаваўся і выжыў.
• 19 мая 2021 года пад Баранавічамі пры выкананні вучэбна-трэніровачнага палёту пацярпеў крушэнне ваенны самалёт Лідскай штурмавой авіябазы Як-130. Абодва лётчыкі загінулі^[12].