Таледа

Тале́да^[7] (ісп.: Toledo) — горад у цэнтральнай частцы Іспаніі, сталіца правінцыі Таледа і аўтаномнай супольнасці Кастылія — Ла-Манча. Размешчаны да паўднёва-захаду ад Мадрыда на рацэ Таха і з’яўляецца цэнтрам архіепіскапства. Насельніцтва ў 2007 годзе складала 78 618 жыхароў. У 1986 годзе гістарычны горад Таледа быў уключаны ў Спіс Сусветнай спадчыны ЮНЕСКА.

Таледа ісп.: Toledo Герб[d] Сцяг Краіна  Іспанія[1][2] Каардынаты 39°52′00″ пн. ш. 4°02′00″ з. д.HGЯO Кіраўнік Малаграс Талон[d] Першая згадка 192 да н.э.[3] Плошча 232,1 км² Вышыня цэнтра 523 м[4] Водныя аб’екты Таха Насельніцтва ▲86 526 чал. (2024)[5] Часавы пояс UTC+1[6] і UTC+2[6] Паштовыя індэксы 45001–45009 Аўтамабільны код TO Афіцыйны сайт toledo.es (ісп.) Таледа на карце Іспаніі

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Гісторыя

Першыя пастаянныя паселішчы на тэрыторыі горада былі крэпасцямі, узведзенымі ў эпоху кельта-іберыйцаў. У 192 годзе да н.э. рымляне заснавалі тут фарпост Талетум (па-лацінску: Toletum). Дзякуючы знаходжанню жалезнай руды каля горада, Таледа ператварыўся ў значны пасёлак, які чаканіў уласныя манеты. Раскопкі шыкоўных віл таго часу сведчаць аб глыбокай раманізацыі паселішча, якое мела свой акведук, да сённяшняга дня цалкам разбураны.

Пасля першых нападаў варвараў былі ўмацаваны антычныя сцены. У 411 годзе горад кароткачасова захапілі аланы. У 418 годзе ён перайшоў да вестготаў і заставаўся іх сталіцай да 711 года. За гэты час Таледа стаў цэнтрам каталіцкага архібіскупства. У Сярэднявеччы Таледскія архібіскупы мелі ўласнае войска і прымалі ўдзел у Рэканкісце і ў іншых ваенных аперацыях іспанскіх каралёў.

Маўры заваявалі сталіцу дзяржавы вестготаў у 712 годзе. Росквіт Таледа пад імем Талайтола прыйшоўся на час іх панавання. Альфонс VI заваяваў горад 25 мая 1085 года. Таледа стаў адной з рэзідэнцый каралёў Кастыліі і заставаўся ёю да 1561 года, пакуль Філіп II не перанёс сваю рэзідэнцыю на 71 км у Мадрыд, які ляжыць якраз пасярод Пірэнейскага паўвострава і прыкладна на аднолькавай адлегласці ад усіх партоў. Аднак Таледа застаўся рэлігійным цэнтрам.

Насельніцтва

Год Колькасць 1970 44 400 [8] 1981 58 000 2001 69 450 [9] 2002 70 893 [10] 2004 73 485 [11] 2005 75 533 [12] Год Колькасць 2006 77 601 [13] 2007 78 618 [14] 2008 80 810 [15] 2009 82 291 [16] 2010 82 489 [17] 2011 83 108 [18] Год Колькасць 2012 84 019 [19] 2014 83 334 [20] 2015 83 226 [21] 2016 83 459 [22] 2017 83 741 [23] 2018 84 282 [24][25] Год Колькасць 2019 84 873 [26] 2020 85 811 [27] 2021 85 449 [28] 2022 85 085 [29] 2023 86 070 [30] 2024 86 526 [5]

Знакамітыя жыхары

Эль Грэка жыў у Таледа з 1577 года да сваёй смерці ў 1614 годзе і стварыў тут шматлікія шэдэўры, у тым ліку «Пахаванне графа Оргаса» ў царкве Санта-Томэ.

Гарады-пабрацімы

•  Іракліян, Грэцыя
•  Ажэн, Францыя
•  Ахен, Германія (26 студзеня 1985)
•  Вяліка-Тырнава, Балгарыя (25 сакавіка 1983)
•  Вяліка-Тырнава (абшчына), Балгарыя (25 сакавіка 1983)
•  Гавана, Куба
•  Гуанахуата^[d], Мексіка (1978)
•  Дамаск, Сірыя
•  Корпус-Крысты, ЗША
•  Маябамба, Перу
•  Мелілья, Іспанія
•  Нара, Японія
•  Сант’яга-дэль-Эстэра, Аргенціна
•  Таліда, ЗША
•  Тэджана^[d], Італія
•  Цфат, Ізраіль
•  Эмполі, Італія

Краявід Таледа

Вядомыя асобы

• Хуана I Вар’ятка (1479—1555) — каралева Кастыліі і Леона
• Ільдэфонс Таледскі (607—667) — святы, архіепіскап Таледскі, абат Таледскага бенедыкцінскага манастыра
• Роберт дэ Нола — каталонскі кухар, аўтара першай друкаванай кнігі рэцэптаў на каталанскай мове