Торый

То́рый^[1] (лац.: Thorium) Th — радыеактыўны хімічны элемент III групы перыядычнай сістэмы; атамны нумар 90. Адносіцца да актыноідаў.

90 Актыній ← Торый → Пратактыній Перыядычная сістэма элементаў 90Th
Уласцівасці атама
Імя, сімвал, нумар	Торый, 90

Серабрыста-белы метал. Атамная маса 232,0381. Шчыльнасць 11 720 кг/м³. Тэмпература плаўлення 1750 °C. Ступень акіслення +4, радзей +2, +3. Вядомы ізатопы з масавымі лікамі 213—236^[1].

Адкрыты ў 1828 годзе Ё. Берцэліусам у адным з сіенітаў у Нарвегіі^[1][2]. Назва ад імя бога грому Тора^[1][2]. Радыеактыўнасць торыю устанавілі ў 1898 годзе М. Складоўская-Кюры і незалежна ад яе нямецкі хімік Г. Шміт^[1].

Прыродныя крыніцы

У прыродзе пашараны ²³²Th — найбольш доўгажывучы ізатоп з перыядам паўраспаду 14,05 млрд гадоў^[1]. Галоўная крыніца торыю — манацыт — мінерал, які ўтрымлівае фасфаты торыю і рэдказямельных элементаў, а таксама аксіды жалеза, крэмнію, інш. Рудой на торый таксама з’яўляецца мінерал тарыт (сілікат торыю)^[3].

Прымяненне

Сплавы торыю — высокатрывалыя, хімічна ўстойлівыя пры павышаных тэмпературах. З іх вырабляюць дэталі рэактыўных рухавікоў, ракет, гарачатрывалыя тыглі. Торый — перспектыўнае ядзернае паліва (крыніца урану-233). таксама торый выкарыстоўваецца ў якасці каталізатара ў арганічным сінтэзе^[2].