Усходняя Арменія
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Усходняя Арменія[1][2][3][4] (арм.: Արևելյան Հայաստան), Закаўказская[1][5] (каўказская[6]) Арменія, таксама Перс-Арменія[7][8] для перыяду V—VI вв., Руская Арменія[1][9] для перыяду XIX — пачатку XX стагоддзяў — тэрмін, якім у гістарыяграфіі пазначаюцца ўсходнія вобласці гістарычнай Арменіі[10][11]. Мяжой паміж Заходняй і Усходняй Арменіяй з'яўляецца Арарацкая даліна, якая з'яўлялася цэнтрам культуры і дзяржаўнасці армян[12].
Remove ads
Гісторыя тэрміна
Першапачаткова тэрмін выкарыстоўваўся для назвы ўсходняй часткі Армянскага царства[7], падзеленага паміж Рымам і Сасанідскай Персіяй[7] у 387 годзе. Пасля падзелу рэгіёна паміж Асманскай імперыяй і Персіяй па міры 1639 года, тэрмін быў уведзены географамі, гісторыкамі і вандроўнікамі для пазначэння той часткі армянскіх земляў, якая адышла да Персіі (да ўсходу ад ракі Ахуран), што ўключала ў сябе адміністрацыйныя адзінкі Чухур-Саад (Ерэван і Нахічэвань) і Карабах (уласна Карабах, а таксама Гянджа і Зангезур)[13].
Remove ads
Геаграфія
Усходняя Арменія займае вобласць Арарацкай даліны і прылеглыя да яе горныя вобласці Малога Каўказа — Сюнік, Лары, Тавуш і г.д.[2], такім чынам уключае ў сябе ўсю тэрыторыю Рэспублікі Арменія[11][14][15][16] і Нагорны Карабах[5][14][17][18][19]. У цэлым складае ўсходнюю палову Армянскага нагор'я — каўказскую частку (Паўднёвы Каўказ), цалкам ці часткова ўключае 6 яго гістарычных правінцый: Арарат, Гугарк, Сюнік, Арцах, горныя вобласці Утыка, а таксама два гавары правінцыі Васпуракан — Нахчаван і Гохтн, якія галоўным чынам адпавядаюць сучаснай Нахічэванскай АР.
Remove ads
Гісторыя
I падзел Армянскага царства
Тэрмін «Усходняя Арменія»[20] ўпершыню быў ужыты ў канцы IV стагоддзя, калі Армянскае царства, што стала арэнай суперніцтва паміж Рымскай імперыяй і Сасанідскім Іранам, было падзелена ў 387 годзе на Усходнюю і Заходнюю[7]. Прыблізна 3/4 Армянскага царства (правінцыі Арарат, Сюнік, Васпуракан, Туруберан, Мок, Тайк, частка Гугарка) утварылі васальную вобласць, пад валадарствам Сасанідаў.
На першыя часы ў Заходняй Арменіі і Усходняй Арменіі, была захавана намінальная ўлада армянскіх цароў, але ўжо ў 428 годзе яна была скасавана, і апошні прадстаўнік дынастыі армянскіх Аршакідаў — Арташэс IV, быў пазбыты царскага прастола. З гэтага перыяду Усходняя Арменія звалася таксама «Перс-Арменіяй» і стала персідскім марзпанствам[21].
II падзел Арменіі
У 591 годзе Арменія зноў была падзелена[22][23][24][25][26]. Большая частка армянскіх земляў у складзе дзяржавы Сасанідаў была заваявана Візантыяй у ходзе ірана-візантыйскай вайны 571—591 гг.[20].
Арабскае валадарства
У сярэдзіне VII стагоддзя Усходняя Арменія трапіла пад валадарства Арабскага халіфата. Потым, у 639 годзе да халіфата былі далучаны таксама землі Заходняй Арменіі.
Багратыдская Арменія
У 885 годзе ў было ўтворана Армянскае царства Багратыдаў. Яно ахапляла большую частку Усходняй Арменіі[27].
Ва Усходняй Арменіі знаходзілася частка Анійскага царства — Сюнік (пазней Сюнікскае царства), Гугарк (пазней Ташыр-Дзарагецкае царства) і Хачэн (у Нагорным Карабаху). У 1045 годзе адзінае Армянскае царства пала, але тэрытарыяльная цэласць Арменіі захоўвалася ва ўмовах іншаземнага валадарства.
Позняе і высокае сярэднявечча
У XVI—XVII стагоддзях велізарную шкоду нанеслі Арменіі бесперапынныя турэцка-персідскія войны, якія вяліся за кантроль над Арменіяй. Згодна Амасійскаму дагавору 1555 года Усходняя Арменія адышла да Сафавідскага Ірана, а Заходняя Арменія — да Асманскай Турцыі[28]. Турэцка-персідская мяжа на армянскіх землях праходзіла па рацэ Ахуран, горам Армянскі ланцуг і Загрос. Пасля гэтага тэрміны «Усходняя Арменія» і «Заходняя Арменія» ізноў увайшлі ва ўжытак.
Remove ads
Карты
_(cropped).jpg) |
 |
.jpg) |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
Remove ads
Гл. таксама
Крыніцы
Літаратура
Спасылкі
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads