Тулуза

Тулуза (фр.: Toulouse [tuˈluz], мясц. [tuˈluzə], акс.: Tolosa [tuˈluzɔ], лац.: Tolosa) — горад на поўдні Францыі, сталіца рэгіёна Аксітанія і прэфектура (адміністрацыйны цэнтр) дэпартамента Верхняя Гарона. Насельніцтва — 427 тыс. чалавек (адзнака 2004 г.). Дэвіз акс.: Per Tolosa totjorn mai.

Горад Тулуза фр.: Toulouse, акс.: Tolosa Герб Сцяг[d] Краіна  Францыя Рэгіён Аксітанія Каардынаты 43°36′19″ пн. ш. 1°26′34″ у. д.HGЯO Кіраўнік Jean-Luc Moudenc[d][1] Першая згадка 106 да н.э. Плошча 4015 км² Вышыня цэнтра 156 м[2], 115 м[3], 263 м[3] і 147 м[4] Водныя аб’екты Гарона[5] Насельніцтва 398 000 чалавек (2009) Часавы пояс UTC+1, летам UTC+2 Паштовыя індэксы 31000[6], 31100[6], 31200[6], 31300[6], 31400[6] і 31500[6] Афіцыйны сайт mairie-toulouse.fr (фр.) Тулуза на карце Францыі

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Гісторыя

Гл. таксама: Графства Тулуза і Спіс графаў Тулузскіх

У 106 годзе да н.э. гальскае паселішча Талоса было захоплена рымлянамі. З IV стагоддзя вядома пра знаходжанне ў Тулузе біскупа.

З 419 па 507 гады Тулуза была сталіцай каралеўства вестготаў.

У 508 годзе Тулузай авалодалі франкі на чале з Хлодвігам. Час ад часу Тулуза апынялася сталіцай самастойнага каралеўства Аквітанія. У 721 годзе вытрымала аблогу сарацынаў. З 778 года — рэзідэнцыя графаў Тулузскіх, якія трымалі пад сваім кантролем поўдзень Францыі.

Дабрабыт сярэднявечнай Тулузы быў звязаны не толькі з яе сталічным становішчам, але і з тым, што праз яе праходзіў шматлюдны шлях Святога Якава. Аблога Тулузы крыжакамі працягвалася з кастрычніка 1217 па чэрвень 1218 года. Хоць узяцце крыжакамі і нанесла адчувальны ўдар, горад працягваў развівацца. У 1214 годзе Святы Дамінік заснаваў у Тулузе ордэн дамініканцаў. У 1229 годзе пачаў працаваць Тулузскі ўніверсітэт, а ў 1317 годзе біскупская кафедра ўзвысілася да ступені архібіскупскай.

Пасля далучэння да каралеўскага дамена ў 1271 годзе Тулуза да Вялікай французскай рэвалюцыі заставалася цэнтрам правінцыі Лангедок. Тулузскі парламент, упершыню скліканы ў 1420 годзе, разглядаў судовыя цяжбы жыхароў усяго поўдня Францыі. Пра тулузскія літаратурныя турніры гл. Клеманс Ізор.

У гады Гугеноцкіх войнаў Тулуза служыла апорай Каталіцкай лігі. У 1632 годзе ў двары Тулузскай ратушы быў пакараны смерцю апошні герцаг Манмарансі.

У 1814 годзе маршал Сульт прайграў пад Тулузай апошнюю бітву Паўастраўной вайны.

Да будаўніцтва першай чыгункі Тулуза як правінцыйны горад пазнілася ў сваім прамысловым развіцці. Пачатак тулузскаму авіябудаванню паклаў Клемент Адэр (1841—1925). Пры Шарлі дэ Голі ў Тулузе размясціліся Нацыянальны цэнтр касмічных даследаванняў і звязаныя з ім прадпрыемства абароннай і авіякасмічнай галін, што спрыяла хуткаму эканамічнаму і сацыяльнаму росту. Некалькі струхлелых кварталаў старой забудовы былі знесены; на іх месцы з’явіліся сучасныя вышынныя будынкі.

Геаграфія

Тулуза размешчана на берагах Гароны, паміж Атлантычным акіянам (250 км) і Міжземным морам (150 км). У Тулузе змыкаюцца Лангедокскі і Гаронскі каналы, якія злучаюць Атлантычны акіян з Міжземным морам. Старая частка горада займае высокі правы бераг Гароны. Вакол раскінуліся прадмесці, вядомыя з Сярэднявечча. Даўней тут размаўлялі на аксітанскай гаворцы. На левым беразе — прадмесце Сен-Сіпр’ен; за ім — спальны раён сучаснай забудовы, Мірай.

Клімат

Клімат Тулузы
Паказчык	Сту	Лют	Сак	Кра	Май	Чэр	Ліп	Жні	Вер	Кас	Ліс	Сне	Год
Абсалютны максімум, °C	21,2	22,1	27,1	30,0	32,7	39,8	40,2	40,2	35,3	30,2	24,3	21,1	40,2
Сярэдні максімум, °C	9,0	10,8	13,4	16,1	20,0	23,9	27,4	26,7	24,3	19,2	12,9	9,4	17,8
Сярэдні мінімум, °C	1,8	2,9	4,0	6,5	9,6	12,8	15,2	15,0	12,7	9,5	5,0	2,5	8,1
Абсалютны мінімум, °C	−18,6	−19	−8	−3	−0,8	4,0	7,6	5,5	1,9	−3	−7,5	−12	−19
Норма ападкаў, мм	55	55	57	64	73	57	41	47	47	51	48	55	650
Крыніца: Infoclimat

Славутасці

Начное падсвятленне плошчы Капітолія з выкладзеным на маставой аксітанскім крыжом

У Тулузе своеасаблівая архітэктура, яе таксама называюць «ружовым горадам» з-за колеру цэглы — традыцыйнага матэрыялу, з якога быў пабудаваны стары горад.

Сярод архітэктурных помнікаў горада вылучаюцца — выкананая ў гатычным стылі царква якабінцаў (Les Jacobins) XIII—XIV стагоддзяў, раманская базіліка Сэн-Сэрнэн (Saint-Sernin) пачатак будаўніцтва канец XI стагоддзя, сабор Сэнт-Эцьен (Saint-Etienne) лічыцца прататыпам гатычна-мерыдыянальнага стылю, гісторыя якога пачынаецца ў 1073 годзе.

Рэнесансны атэль д’Асеза		Асабняк купца П’еро (XVII стагоддзе)		Месца нараджэння ордэна дамініканцаў

Адукацыя

• Нацыянальная школа грамадзянскай авіяцыі
• Політэхнічны інстытут перадавой навукі

Гарады-пабрацімы

• Атланта, Джорджыя, ЗША
• Балоння, Італія
• Брысталь, Вялікабрытанія
• Кіеў, Украіна ^[7]
• Тэль-Авіў — Яфа, Ізраіль
• Чунцын, Кітай
• Эльчэ, Іспанія
• Грозны, Чачня, РФ

Вядомыя асобы

• Святы Губерт
• Жан-Луі Дэбрэ
• П’ер Гамара
• Федэрыка Мунцэнь-і-Манэ

Зноскі

1. http://www.ladepeche.fr/article/2014/04/05/1856881-10h37-vendredi-jean-luc-moudenc-est-redevenu-maire-toulouse.html
2. https://it-ch.topographic-map.com/map-s538s8/Tolosa/?zoom=19&center=43.60429%2C1.44411&popup=43.60445%2C1.44405
3. база даных аб французскіх камунах — Institut national de l'information géographique et forestière, 2015.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q1665102'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q20894925'></a>
4. https://data.geopf.fr/telechargement/download/GEOFLA/GEOFLA_2-2_COMMUNE_SHP_LAMB93_FXX_2016-06-28/GEOFLA_2-2_COMMUNE_SHP_LAMB93_FXX_2016-06-28.7z — 2016.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q133878296'></a>
5. Sandre

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q1520862'></a>
6. Base officielle des codes postaux — La Poste, 2018.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q66049091'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q373724'></a>
7. Partenariat et amitié existantsеntre villes et régions de France et d’Ukraine (фр.)