Марсель

Марсе́ль (фр.: Marseille, ІРА: [maʁsɛj], мясцовае вымаўленне [mɑχˈsɛjɐ]; акс.: Marselha, ІРА: [maʀˈsejɔ, maʀˈsijɔ]) — горад у Францыі. Знаходзіцца на беразе Ліёнскага заліва (Міжземнае мора). У 2007 годзе разам з прыгарадамі ў Марселі жылі 1 605 тыс. жыхароў.

Горад
Марсель
фр.: Marseille, акс.: Marselha
Сцяг[d] Герб[d]
43°17′51″ пн. ш. 5°22′38″ у. д.HGЯO
Краіна	Францыя
Рэгіён	Праванс — Альпы — Лазурны Бераг
Дэпартамент	Буш-дзю-Рон
Кіраўнік	Бенуа Паян[d]
Гісторыя і геаграфія
Заснаваны	600 да н.э.
Плошча	240,62 км²
Вышыня цэнтра	12 (0-640) м
Водныя аб’екты	Марсельскі заліў[d] і Ліёнскі заліў
Часавы пояс	UTC+1, летам UTC+2
Насельніцтва
Насельніцтва	839 043 чалавек (2006)
Шчыльнасць	3487 чал./км²
Лічбавыя ідэнтыфікатары
Тэлефонны код	+33 491
Паштовыя індэксы	13001 – 13016
mairie-marseille.fr (фр.)(англ.)(руск.)(ням.)(ісп.)
Паказаць/схаваць карты
Марсель
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Гісторыя

Заснаваны ў VI стагоддзі да н.э. як грэчаская калонія Масалія. Гандлёвы і культурны цэнтр, порт, сапернічаў з Карфагенам (марская бітва ў VI стагоддзі да н.э.). У 49 да н.э. заваяваны рымлянамі, у 476 — вестготамі, у 539 — франкамі, у 735 зруйнаваны арабамі. 3 879 у каралеўстве Арэлат, з XI стагоддзя ў графстве Праванс. У час крыжовых паходаў адзін з найбуйнейшых гандлёвых цэнтраў Міжземнамор’я. 3 1214 незалежны горад. У 1481 годзе раэам з Правансам перайшоў пад уладу французскіх каралёў. З канца XVII стагоддзя цэнтр керамічнай прамысловасці. Падарваная ў пачатку XIX стагоддзя кантынентальнай блакадай эканоміка Марселя пачала хутка развівацца ў другой палове XIX стагоддзя пасля адкрыцця Суэцкага канала (1869) і французскай экспансіі ў Паўночную Афрыку. У Другую сусветную вайну акупіраваны італа-нямецкімі войскамі (1942—1944), адзін з цэнтраў Руху Супраціўлення.

Транспарт

Буйнейшы порт Францыі на Міжземным моры. Вузел чыгунак і аўтадарог. Міжнародны аэрапорт. Метрапалітэн.

Пачатковы пункт трансеўрапейскага нафтаправода на Страсбург і Карлсруэ (Германія).

Прамысловасць

Важны прамысловы цэнтр. Нафтаперапрацоўка, нафтахімічная прамысловасць, судна- і авіябудаванне.

Навука, адукацыя, культура

Дзейнічаюць 3 ўніверсітэты. Музеі археалогіі, прыгожых мастацтваў і інш. Марскі акварыум. Развіваецца турызм.

Насельніцтва

Год Колькасць 1901 491 161 1968 889 029 [1] 1975 908 600 [1] 1982 874 436 [1] 1990 800 550 [1] Год Колькасць 1999 798 430 [2] 1999 798 430 [1] 2006 839 043 [1] 2011 850 636 [1] 2013 855 393 Год Колькасць 2015 861 635 2016 862 211 [1] 2017 869 815 [3] 2018 868 277 [4] 2019 870 731 [5] Год Колькасць 2020 870 321 [6] 2021 873 076 [7] 2022 877 215 [8]

Гарады-пабрацімы

•  Khemisset^[d], Марока
•  Limassol Municipality^[d], Кіпр (3 мая 1992)^[9][10][…]
•  Абіджан, Кот-д’Івуар (10 ліпеня 1958)^[11]
•  Адэса, Украіна (5 мая 1973)^[12]
•  Антверпен, Бельгія (1958)
•  Бейрут, Ліван
•  Гамбург, Германія (1958)
•  Гданьск, Польшча (22 мая 1992)^[13]
•  Генуя, Італія (7 кастрычніка 1958)
•  Глазга, Вялікабрытанія (2006)^[14]
•  Дакар, Сенегал
•  Ерэван, Арменія
•  Капенгаген, Данія
•  Кобэ, Японія (1961)
•  Кіеў, Украіна (19 жніўня 2022)^[15][16]
•  Маракеш, Марока
•  Неапаль, Італія
•  Пірэй, Грэцыя
•  Рамат-Ган, Ізраіль
•  Салонікі, Грэцыя
•  Сурабая, Інданезія (15 лютага 2007)^[17]
•  Туніс, Туніс
•  Тырана, Албанія^[18]
•  Хайфа, Ізраіль
•  Шанхай, Кітай (1987)
•  метрапольны горад Генуя^[d], Італія (7 кастрычніка 1958)

Славутасці

Руіны старажытна-рымскіх збудаванняў, арітэктурныя помнікі XI—XIX ст. На востраве каля Марселя размешчаны замак Іф (XVI ст.).

Выбітныя ўраджэнцы

• Фернандэль — французскі акцёр
• Эдмон Растан
• Марыс Бежар

Літаратура

• Марсель // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 10: Малайзія — Мугаджары / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2000. — Т. 10. — 544 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0169-9 (т. 10).