Цвярская губерня

Цвярская губерня (руск.: Тверская губерния) — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў 1796—1917 у складзе Расійскай імперыі, у 1917—1929 — у складзе РСФСР у 1922—1929 — у складзе СССР. Была размешчана ў цэнтральнай Расіі, межавала з Маскоўскай і Смаленскай губернямі — на поўдні, Наўгародскай і Валагодскай губернямі — на поўначы, Пскоўскай губерняй — на захадзе і Яраслаўскай — на ўсходзе.

Цвярская губерня
Герб
Краіна	Расійская імперыя  РСФСР[d]
Уваходзіць у	Расійская імперыя (1796—1917) Расійская рэспубліка (1917—1917) РСФСР[d] (1917—1918) Маскоўская вобласць[d] (1918—1918)[1][2] РСФСР[d] (1918—1922) РСФСР (1922—1929)
Адміністрацыйны цэнтр	Цвер
Дата ўтварэння	12 (23) снежня 1796
Дата скасавання	1 кастрычніка 1929
Насельніцтва	1 769 135 чал.[3]
Плошча	64 686 км²
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Плошча 56 837 вёрст² (64 686 км²).

Цвярская губерня была ўтворана ў 1796 годзе на месцы Цвярскога намесніцтва, заснаванага 25 лістапада 1775 года.

Цэнтрам губерні быў горад Цвер.

Адміністрацыйны падзел

У момант ўтварэння Цвярская губерня ўключала 9 паветаў: Бежацкі, Вышневалоцкі, Зубцоўскі, Кашынскі, Наваторжскі, Асташкаўскі, Ржэўскі, Старыцкі, Цвярскі. У 1803 годзе былі адноўлены скасаваныя пры ўтварэнні губерні паветы: Весьягонскі, Калязінскі і Карчаўскі.

З 1803 да 1918 года ў склад губерні ўваходзілі 12 паветаў:

№	Павет	Павятовы горад	Плошча, вёрст²	Насельніцтва[4] (1897), чал.
1	Бежацкі	Бежацк (9 450 чал.)	7 371,5	247 952
2	Весьягонскі	Весьягонск (3 457 чал.)	6 171,1	155 431
3	Вышневалоцкі	Вышні Валачок (16 612 чал.)	8 149,4	179 141
4	Зубцоўскі	Зубцоў (2 992 чал.)	2 610,2	103 109
5	Калязінскі	Калязін (5 496 чал.)	2 703,7	111 807
6	Кашынскі	Кашын (7 544 чал.)	2 622,5	119 510
7	Карчаўскі	Карчава (2 384 чал.)	3 810,9	119 009
8	Наваторжскі	Таржок (12 698 чал.)	4 602,4	146 178
9	Асташкаўскі	Асташкаў (10 445 чал.)	7 623,6	130 161
10	Ржэўскі	Ржэў (21 265 чал.)	3 713,9	143 789
11	Старыцкі	Старыца (6 368 чал.)	3 963,1	146 143
12	Цвярскі	Цвер (53 544 чал.)	3 494,7	166 905

28 снежня 1918  года ўтвораны Кімрскі павет, 10 студзеня 1919 года — Краснахолмскі павет. 20 мая 1922  года скасаваны Зубцоўскі, Калязінскі і Карчаўскі паветы, а Весьягонскі і Краснахолмскі перададзены ў Рыбінскую губерню (вернутыя ў 1923). У 1924  годзе скасаваны Краснахолмскі і Старыцкі паветы, а ў 1927 — Кашынскі.

Пастановай Прэзідыума УЦВК «Аб утварэнні на тэрыторыі РСФСР адміністрацыйна-тэрытарыяльных аб’яднанняў краявога і абласнога значэння» ад 14 студзеня 1929 года з 1 кастрычніка 1929 года Цвярская губерня была скасавана і ўтворана Заходняя вобласць з цэнтрам у горадзе Смаленску, у складзе, у якасці асноўнага масіва, ніжэйзгаданых адміністрацыйна-тэрытарыяльных адзінак: Смаленскай, Бранскай і Калужскай губерняў, Ржэўскага павета, паўднёвай часткі Асташкаўскага павета і валасцей Тысяцкай і Боркаўскай, Наваторжскага павета Цвярской губерні. Астатняя тэрыторыя губерні ўвайшла ў Цэнтральна-прамысловую вобласць^[5][6].

Насельніцтва

Паштовая марка Расіі, 2009 год.

Нацыянальны склад у 1897 годзе^[7]:

Павет	рускія	карэлы
Губерня ў цэлым	92,8 %	6,7 %
Бежацкі	80,8 %	19,0 %
Весьягонскі	83,7 %	16,2 %
Вышневалоцкі	83,4 %	15,5 %
Зубцоўскі	98,7 %	1,2 %
Калязінскі	99,9 %	…
Кашынскі	99,9 %	…
Карчаўскі	99,8 %	…
Наваторжскі	89,1 %	10,6 %
Асташкаўскі	98,8 %	…
Ржэўскі	99,3 %	…
Старыцкі	99,8 %	…
Цвярскі	97,9 %	…

Дваранскія роды

Герб губерні c фф.апісаннем, зацверджаны Аляксандрам II (1856)

Вараб'ёвы, Жолабавы, Завалішыны, Зыкавы, Ігнацьевы, Ізвекавы, Ізедзінавы, Казарынавы, Казіны, Каліцееўскія, Калоўскія, Карабчэўскія, Каравулавы, Карда-Сысоевы, Карпоўскія, Каракіны, Кафтыравы, Кетрыц, Кіслоўскія, Клакачовы, Косцеравы, Свярчковы, Травіны.

Сімволіка

• 
  Герб губерні
  (выд. МУС, 1880)
• 
  Герб губерні
  (выд. Сукачова, 1878)
• 
  Сучасны малюнак герба
  (2000-я гады)

Кіраўніцтва губерні

Генерал-губернатары

Імя	Тытул, чын, званне	Час замяшчэння пасады
Сіверс Якаў Яфімавіч	граф, генерал-паручнік	1776—1781
Брус Якаў Аляксандравіч	граф, генерал-паручнік	1782—1784
Архараў Мікалай Пятровіч	генерал-паручнік	1784—1796

Кіраўнікі намесніцтва

Імя	Тытул, чын, званне	Час замяшчэння пасады
Крачэтнікаў Міхаіл Мікітавіч	генерал-маёр	1776
Туталмін Цімафей Іванавіч	генерал-паручнік	1777—1783
Лапухін Пётр Васільевіч		1783—1784
Восіпаў Рыгор Міхайлавіч	генерал-маёр	1784—1793
Палікарпаў Аляксандр Васільевіч	генерал-маёр	1793—21.02.1797

Губернатары

Імя	Тытул, чын, званне	Час замяшчэння пасады
Тэйльс Ігнацій Антонавіч	сапраўдны стацкі саветнік	21.02.1797—29.04.1800
Мертэнс Васіль Фёдаравіч	сапраўдны стацкі саветнік	01.05.1800—09.05.1802
Ухтомскі Іван Міхайлавіч	князь, сапраўдны стацкі саветнік	09.05.1802—19.02.1804
Ушакоў Аляксандр Андрэевіч	сапраўдны стацкі саветнік	29.04.1804—12.03.1812
Калагрываў Лука Сямёнавіч	стацкі саветнік	12.03.1812—10.03.1813
Озераў Пётр Іванавіч	сапраўдны камергер	10.03.1813—07.06.1817
Усевалажскі Мікалай Сяргеевіч	сапраўдны стацкі саветнік	17.07.1817—18.02.1826
Барысаў Васіль Андрыянавіч	стацкі саветнік	18.02.1826—04.03.1830
Абрэскаў Дзмітрый Міхайлавіч	стацкі саветнік	04.03.1830—18.12.1830
Горн Пётр Рыгоравіч	сапраўдны стацкі саветнік	18.12.1830—12.02.1831
Апраксін Пётр Іванавіч	граф, сапраўдны стацкі саветнік	12.02.1831—19.04.1831
Цюфяеў Кірыл Якаўлевіч	сапраўдны стацкі саветнік	26.04.1831—13.04.1834
Талстой Аляксандр Пятровіч	граф, сапраўдны стацкі саветнік	13.04.1834—16.12.1837
Балгаўскі Якаў Дзмітрыевіч	сапраўдны стацкі саветнік	16.12.1837—06.12.1842
Бакунін Аляксандр Паўлавіч	стацкі саветнік (тайны саветнік)	16.12.1842—18.10.1857
Бараноў Павел Трафімавіч	граф, Світа Яго Вялікасці, генерал-маёр, в. а. (зацверджаны 13.09.1858)	18.10.1857—14.10.1862
Баграціён Пётр Раманавіч	князь, Світа Яго Вялікасці, генерал-маёр (генерал-лейтэнант)	14.10.1862—25.03.1868
Сомаў Афанасій Мікалаевіч	у званні камергера, сапраўдны стацкі саветнік (тайны саветнік)	31.03.1868—03.05.1890
Ахлёстышаў Павел Дзмітрыевіч	у званні камергера, сапраўдны стацкі саветнік	03.05.1890—07.11.1897
Галіцын Мікалай Дзмітрыевіч	князь, тайны саветнік	07.11.1897—06.12.1903
Шырынскі-Шыхматаў Аляксей Аляксандравіч	князь, сапраўдны стацкі саветнік (гофмайстэр)	12.12.1903—13.04.1904
Урусаў Сяргей Дзмітрыевіч	князь, сапраўдны стацкі саветнік	31.12.1904—10.06.1905
Сляпцоў Павел Аляксандравіч	сапраўдны стацкі саветнік	27.06.1905—25.03.1906
Бюнтынг Мікалай Георгіевіч	сапраўдны стацкі саветнік	15.04.1906—02.03.1917

Параўнанне з Цвярской вобласцю

	Плошча	Насельніцтва
Цвярская губерня, 1913	65,1 тыс.км²	2351,1 тыс.чал.[8]
Цвярская вобласць, 2010	84,2 тыс.км²	1353,5 тыс.чал.[9]

Тэрыторыя губерні і вобласці на карце

Карта-схема зроблена на аснове аб’яднання лістоў двухвярстовай тапаграфічнай межавой карты Цвярской губерні 1853 г., выдадзенай пад кіраўніцтвам Аляксандра Іванавіча Мендэ (Мент). Дэталёвы прагляд карты

Зноскі

1. Областные объединения Советов // Civil war and military intervention in the USSR (encyclopedia) — М.: Большая российская энциклопедия, 1983. — 704 с.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q4147511'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q5061737'></a>
2. http://lawru.info/dok/1918/12/23/n1206002.htm

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q61093515'></a>
3. http://www.webcitation.org/65c5ZctOB
4. Першы ўсеагульны перапіс насельніцтва Расійскай Імперыі 1897 г. (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 21 лютага 2012. Праверана 3 снежня 2017.
5. Пастанова УЦВК ад 14.01.1929 «Аб утварэнні на тэрыторыі Р. С. Ф. С. Р. адміністрацыйна-тэрытарыяльных аб’яднанняў краявога і абласнога значэння»
6. Пастанова УЦВК ад 14.01.1929 «Аб утварэнні на тэрыторыі Р. С. Ф. С. Р. адміністрацыйна-тэрытарыяльных аб’яднанняў краявога і абласнога значэння»
7. Дэмаскоп Weekly — Дадатак. Даведнік статыстычных паказчыкаў
8. Статистический ежегодник России. 1913 г . СПб., 1914.
9. Папярэднія вынікі Усерасійскай перапісу насельніцтва 2010 года