Цзінканскі інцыдэнт

Цзінканскі інцыдэнт (кіт. трад. 靖康 事變, піньінь Jìngkāng shì biàn), таксама вядомы як Прыніжэнне Цзінкана (кіт. трад. 靖康 之 恥, спр. jìngkāng Zhī Chī) і Засмучэнні перыяду Цзінканга (кіт. трад. 靖康 之 亂, спр. Jìngkāng zhī luàn) — захоп чжурчжэнямі у палон адразу двух сунскіх імператараў 9 студзеня 1127 года^[1][2].

Цзінканскі інцыдэнт
Месцазнаходжанне	Кайфэн
Дата	верасень 1125
Дата пачатку	1 верасня 1125
Дата заканчэння	1 сакавіка 1127
Медыяфайлы на Вікісховішчы

У 1127 падчас цзінь-сунскай вайны  (укр.) сілы дынастыі Цзінь аблажылі і разрабавалі Біньцзін (сучасны Кайфэн), сталіца дынастыі Сун. Сілы Цзінь захапілі імператара Цынь-цзуна  (руск.) разам з бацькам Хуэй-цзунам, і многімі членамі імператарскай сям’і і чыноўнікамі імператарскага двара Сун.

Гэта падзея азнаменавала канец эпохі, вядомай як Паўночная Сун  (укр.), калі дынастыя Сун кантралявала большую частку Кітая. Некаторым членам Імператарскай сям’і Сун, у прыватнасці Чжаа Гоу (пазней імператар Гаа-цзун  (руск.)), удалося бегчы ў Паўднёвы Кітай^[3], дзе яны аднавілі дынастыю Сун (як дынастыю Паўднёвая Сун  (укр.)) у новай сталіцы Ліньань (сучасны Ханчжоу). Гэта падзея таксама ўнесла значны ўклад у вяртанне нашчадкаў імператара Тай-цзу  (руск.) на лінію пераемнасці, паколькі большасць нашчадкаў імператара Тай-цзуна  (руск.) была выкрадзена; сам імператар Гаа-цзун  (руск.) таксама не змог пакінуць спадчынніка.

Гэта падзея была названа «Цзінканскім інцыдэнтам», таму што яна адбылася ў «Цзінкан» — перыяд праўлення імператара Цынь-цзуна.

Перадумовы

У 1120 годзе ў рамках Саюзу праз мора дынастыі Цзінь і Сун пагадзіліся стварыць ваенны саюз супраць дынастыі Ляа  (руск.) і, калі ён атрымае перамогу, падзяліць тэрыторыі Ляа. Цзінь атрымае большую частку Паўночнай Зямлі, а Сун атрымае меншую частку ў паўднёвым рэгіёне, званым Шаснаццаць акругаў  (руск.).

Армія Цзінь разрабавала сталіцу Ляа Шаньцзінь  (англ.) і паклала канец дынастыі Ляа. Аднак армія Сун на поўдні не змагла пракрасціся нават на абарончыя пазіцыі Ляа, а пасля пацярпела паражэнне ад рэшткаў войскаў Ляа. Гэта выявіла абмежаванні арміі Сун, а таксама карупцыю і неэфектыўнасць імператарскага двара Сун. У рэшце рэшт Цзінь узяў пад свой кантроль усе былыя тэрыторыі Ляа^[4].

Пасля падзення дынастыі Ляа дынастыя Сун жадала шаснаццаці акругаў  (руск.), як і было абяцана. Дынастыя Цзінь прадала зямлю па цане 300 000 рулонаў  (англ.) шоўку і 200 000 унцый срэбра. Гэтая цана лічылася надзвычай шчодрай, паколькі гэта даніна, якую Сун плацілі Ляа кожны год па Чаньюанскім дагаворы  (англ.) 1005 года.

Перадумовы вайны

Паводле «Дынастыйных гісторый  (руск.)», у 1123 годзе, праз тры гады пасля падзення Ляа, генерал Цзінь Чжан Цзе  (кіт.) перайшоў да дынастыі Сун. Паколькі ён быў губернатарам кантраляванай Цзінь прэфектуры Пінчжоу (сучасны павет Цзуньхуа  (руск.), раёна на поўнач ад шаснаццаці прэфектур на другім баку Вялікай сцены, прэфектура Пінчжоу таксама была аб’яднаная з тэрыторыяй Сун. Імператарскі двор Сун першапачаткова вітаў дэзертырства і прысвоіў Чжан Цзе ганаровы тытул і зямлю. Замест гэтага дынастыя Цзінь паслала невялікую армію, закліканую адмяніць перабег, але пацярпела паразу ад войскаў Чжан Цзе^[5].

Неўзабаве пасля гэтага імператарскі двор Сун зразумеў, што адступленне Чжан Цзе прывядзе толькі да варожасці з поўначы. Чжан Цзе быў пакараны зімой 1123 года гэта адбылося занадта позна: увосень 1125 года імператар Тай-цзун  (руск.) з дынастыі Цзінь выдаў загад пачаць поўнамаштабную атаку на тэрыторыі Сун^[6].

Першая аблога Біньцзіна

Армія Цзінь уварвалася на тэрыторыю Сун з захаду і з поўначы^[4]. Паўночная армія Цзінь хутка наступала, вызваліўшы Цыньхуандаа  (руск.) ў кастрычніку 1125 года, а за ім Баадзін  (руск.), Дзінчжоу  (руск.), Чжэндзін  (руск.) і Сінтай  (руск.) у студзені 1126 года. Гэтая армія, якой камандаваў Волібу (Ваньян Цунван)  (кіт.)^[7], не сустрэла вялікага супраціву, паколькі большасць генералаў Сун як толькі прыбыла армія Цзінь, здалі сябе і свае гарады. З іншага боку, заходняя армія Цзінь, якой камандаваў Ніяньхан (Ваньян Цзоньхан)  (англ.)^[8], з самага пачатку ўтрымлівалася недалёка ад гарадоў Датун і Таюань і не дамаглася значнага прагрэсу да канца вайны. У лютым 1126 года паўночная армія Цзінь перасекла Жоўтую раку і пачала аблогу Біньцзіна (сучасны Кайфэн), сталіцы Сун. Да таго, як захопнікі акружылі горад, імператар Хуэй-цзун адрокся ад стальца на карысць свайго старэйшага сына, імператара Цынь-цзуна  (руск.), і збег у сельскую мясцовасць са сваім дваром. Паўночная армія Цзінь сутыкнулася з цяжкімі аблогавымі баямі, якія не падыходзілі для кавалерыі. Заходняя армія Цзінь ўсё яшчэ была затрыманая ў раёне Датуна і не магла прыйсці на дапамогу паўночнай арміі. Спрабуючы скончыць бітву хутчэй, імператар Цынь-цзун  (руск.) адправіў свайго дзевятага брата Чжаа Гоу  (руск.) ў варожы лагер для мірных перамоваў. Імператар Цзінь Тай-цзун  (руск.) загадаў Чжаа Гоу ўзяць у закладнікі, пакуль імператарскі двор Сун не дасць выкуп. У рэшце рэшт імператарскі двор Сун выйшаў з выкупам, а горад Таюань таксама быў добрасумленна падораны Цзінь. Чжаа Гоу быў вызвалены, і паўночная армія Цзінь пачала адступаць.

Другая аблога Біньцзіна

Усё вярнулася да нармальнага жыцця, як толькі сілы Цзінь адступілі. Пышныя вечарынкі працягвалі ўладкоўвацца кожны дзень у імператарскім палацы. Імператар Хуэй-цзун вярнуўся ў Біньцзін з вёскі. Генералы меркавалі, што вялікая колькасць войскаў павінна быць гарнізонам уздоўж мяжы Хуанхэ. Імператар Цынь-цзун  (руск.) адхіліў прапанову, спаслаўшыся на тое, што сілы Цзінь могуць ніколі не вярнуцца. Многія вопытныя генералы, якія абаранялі горад пры першай аблозе Біньцзіна, былі вывезены са сталіцы і размешчаны ў іншых месцах краіны. Многія вайсковыя групы былі выведзеныя з эксплуатацыі або адпраўленыя назад у свае прэфектуры паходжання.

Праз тры месяцы пасля першай аблогі горада імператарскі двор Цзінь паслаў у Сун двух паслоў. Яны былі дваранамі з былой дынастыі Ляа  (руск.). Імператар Цынь-цзун  (руск.) няправільна ацаніў сітуацыю і лічыў, што ім можна супрацьстаяць кіраўніку Цзінь, імператару Тай-цзуну  (руск.). Імператар Цынь-цзун адправіў закадаваны ліст, запячатаны воскам, з запрашэннем далучыцца да Сун, каб стварыць саюз супраць Цзінь. Яны адразу ж перадалі ліст імператару Тай-цзуну  (руск.). У лютасці імператар Тай-цзун загадаў яшчэ большай арміі атакаваць Сун. Гэтая другая кампанія ў канчатковым выніку разбурыць дынастыю Паўночнай Сун.

Паколькі большасць войскаў Цзінь толькі што вярнуліся са сваёй першай экспедыцыі і нават не дэмабілізаваліся, армія была хутка рэмабілізавана. Пасля прэцэдэнтаў, створаных у папярэдняй кампаніі, армія Цзінь падзялілася на дзве групы — паўночную армію Волібу і заходнюю армію Ніяньхана, нават адважыўшыся зноў прайсці тыя ж маршруты.

У верасні 1126 года дзве групы армій Цзінь ступілі на тэрыторыю Сун. Аднак, у адрозненне ад папярэдняй бітвы, заходняя армія змагла разрабаваць Датун усяго за месяц. Такія гарады, як Лаян і Чжэнчжоў, здаліся, вызваліўшы шлях у Біньцзін. Паўночная армія, вызваліўшы Баадзін  (руск.), Дзінчжоу  (руск.) і Чжэндзін  (руск.) ў верасні, перагрупавалася і пераправілася праз Жоўтую раку ў лістападзе. Затым яна раз’юшавалася і ў снежні былі разрабаваныя Цынфэн  (руск.), Пуян  (руск.), і іншыя гарады-спадарожнікі вакол Біньцзіна. Да сярэдзіны снежня абодва войскі перагрупаваліся ў Біньцзіне, і сталіца была канчаткова абложана.

У адрозненне ад першай аблогі, абарона Біньцзіна ў другой аблозе мела некалькі фатальных недахопаў:

• З-за адсутнасці вопытных генералаў і слуг увесь абарончы працэс быў неарганізаваны.
• Армія Цзінь была нашмат больш, чым у мінулы раз. Імператар Тай-цзун  (руск.) накіраваў 150 000 салдат, улічыўшы досвед першай аблогі, калі Заходняя армія была затрымана ў Датоне і не магла прасунуцца на Біньцзін. Аднак на гэты раз Датун быў разрабаваны на працягу месяца, і ўся сіла заходняй арміі знаходзілася пад гарадскімі сценамі.
• Хоць імператар Цынь-цзун заклікаў дапамагчы, і многія адказалі, хуткае разгортванне войскаў Цзінь зрабіла немагчымай дапамогу гораду. Войскі Сун з усёй краіны, уключаючы войскі Чжаа Гоу  (руск.), прыбылі ў Біньцзін, але не змаглі трапіць у горад.
• Давер імператара Цынь-цзуна да міністра, які сцвярджаў, што можа выклікаць «боскіх салдат» з нябёсаў на поле бітвы, быў недарэчным, што прывяло да страты часу і чалавечых жыццяў.

9 студзеня 1127 года Бяньцзін паў перад войскамі Цзінь. Імператар Цынь-цзун і яго бацька, імператар Хуэй-цзун, трапілі ў палон да арміі Цзінь. Такім чынам, дынастыя Паўночнай Сун падышла да канца^[9][10].

У абмен на тое, што салдаты Цзінь пашкадуюць звычайнае грамадзянскае насельніцтва Кайфэна, жыхары Кайфэна падарылі ім віно, мяса, шоўк і золата. Службы Сун перадалі віно, вінаробаў, мастакоў, зброю, коней, золата, срэбра і рулоны шаўковых тканін пасля таго, як яны былі запытаны Цзінь. Золата і срэбра былі перададзеныя Цзінь ў абмен на ваенных Цзінь, што пазбавілі народ Кайфэна ад рабавання, а таксама будыйскія і даоскія кнігі, друкарскія штампы, рулоны шоўку, аптэчныя пілюлі з шаўковай ніткі, парасоны, вазы для валоў, стары бронзавы посуд, будыйскіх манахаў, вучоных, расказчыкаў, клеркаў, разьбяроў па нефрыце, садоўнікаў, муляроў, збройнікаў, астраномаў, музыкаў, лекараў, музычныя інструменты, званы, храмавыя і палацавыя ліхтары^[11].

Выкраданне

20 сакавіка 1127 года войскі Цзінь выклікалі двух захопленых імператараў у свае лагеры. Іх чакала дырэктыва імператара Тай-цзуна аб тым, што іх варта панізіць да простага люду, пазбавіць іх цырыманіяльных атрыбутаў, а войскі Цзінь займаюць Імператарскі палац.

Згодна са Сведчаннямі пра Цзінсканскі інцыдэнт  (кіт.), войскі Цзінь разрабавалі ўсю імператарскую бібліятэку і палацавыя ўпрыгажэнні. Войскі Цзінь таксама выкралі ўсіх служанак і імперскіх музыкаў^[12]. Імператарская сям'я  (англ.) таксама была выкрадзена, а іх рэзідэнцыі разрабаваны. Усім зняволеным жанчынам было загадана пад страхам смерці служыць арыстакратам Цзінь, незалежна ад рангу ў грамадстве, які яны займалі раней^[13]. Прынц Цзінь хацеў ажаніцца з дачкой імператара Хуэй-цзуна Чжаа Фуцзінь  (кіт.), якая ўжо была жонкай іншага мужчыны. Пазней наложніцы імператара таксама былі перададзеныя прынцу імператарам Тай-цзунам. Каб пазбегнуць палону і рабства чжурчжэняў, многія палацавыя жанчыны скончылі жыццё самагубствам^[14].

Імператар Тай-цзун баяўся, што астатнія войскі Сун пачнуць контрнаступленне для вяртання сталіцы. Таму ён стварыў марыянеткавы ўрад у Біньцзіне для зямель на поўдзень ад Жоўтай ракі пад назвай Чу (楚) і загадаў вывесці ўсе здабыткі і зняволеных назад у сталіцу Цзінь — Шанцзін  (руск.) (цяпер у межах Харбіна)^[7]. Палонныя адправіліся ў сталіцу Цзінь разам з маёмасцю. Больш за 14 000 чалавек, уключаючы імператарскую сям’ю Сун, адправіліся ў гэтае падарожжа. Іх асяроддзе — амаль усе міністры і генералы Паўночнай дынастыі Сун — пакутавалі ад хвароб, абязводжвання і знясілення, і многія так і не дасягнулі канца дарогі^[15].  Па прыбыцці кожны чалавек павінен быў прайсці рытуал, у якім чалавек павінен быў апрануты толькі ў авечую скуру на голае цела. У адрозненне ад таго, што лічылася раней, цырымонія праводзілася на аснове старажытных ханскіх звычаяў, сабраных экспертамі Цзінь з Кітая, а не рытуалам чжурчжэняў. Імператрыца Чжу скончыла жыццё самагубствам, таму што не вытрымала прыніжэння. Мужчын прадавалі ў рабства ў абмен на коней з суадносінамі дзесяць чалавек на каня. Жанчыны, асабліва былыя прынцэсы Сун, сталі рабамі палаца ў частцы палаца Цзінь пад назвай Пральня (浣衣 院), а іншыя былі ўзятыя ў якасці рабоў прынцамі Цзінь і іншымі^[16]. Некаторыя прынцэсы Сун сталі наложніцамі прынцаў Цзінь. Хтосьці купіў «былых імператарскіх людзей» менш чым за дзесяць унцый золата^[17].

У адплату за згвалтаванне чжурчжэньскіх жанчын кіданьскімі мужчынамі, кіданьскія жанчыны-зняволеныя былі аддадзены ў жонкі князям кітайскай Сун, калі яны абодва былі ўзяты ў палон чжурчжэнямі. Сапраўдныя кітайскія жонкі прынцаў Сун былі канфіскаваныя і заменены на кіданьскія. Аднаму з сыноў імператара Сун Хуэй-цзуна з палаца Ляа была прадастаўлена жонка з кіданяў, а іншаму сыну — Цзінь у Вярхоўнай сталіцы Цзінь  (руск.). Чжурчжэні працягвалі дараваць новых жонак захопленым прынцам Сун, унукам і сынам імператара Сун Хуэй-цзуна пасля таго, як яны забралі сваіх першапачатковых кітайскіх жонак^[18]. Чжурчжэні сказалі прынцам Сун, што ім пашанцавала, таму што чжурчжэні абыходзіліся з ляа-кіданьскімі членамі каралеўскай сям’і нашмат горш, чым з членамі каралеўскай сям’і Сунскага Кітая, чжурчжэньскім салдатам дарылі дзяцей ляа-кіданьскага імператара Цяньцзо-дзі  (руск.) ў якасці падарункаў, у той час як імператару Сун было дазволена захаваць дзяцей у палоне^[19]. Чжурчжэні разрабавалі і разбурылі вярхоўную сталіцу кіданяў Ляа  (руск.) ва Унутранай Манголіі і спалілі магілы продкаў імператараў Ляа. Імператар Цынь-цзун  (руск.) правёў рэшту жыцця ў палоне Ляа, хоць яго статус у канчатковым выніку быў павышаны да дваранства, і ён пачаў атрымліваць грашовыя выплаты^[20]. У 1156 годзе, як прыніжэньне абодвух мужчын, былы імператар Цынь-цзун  (руск.) і былы імператар Ляа Цяньцзо-дзі  (руск.) былі вымушаныя імператарам Цзінь згуляць матч пола адзін супраць другога. Цынь-цзун быў слабым і кволым і таму зваліўся з каня, у той час як Цяньцзо-дзі, хоць сам быў ужо даволі стары, быў больш знаёмы з верхавой яздой і спрабаваў выратавацца на кані, але лучнікі чжурчжэняў яго застрэлілі.

Каралеўскія прынцэсы кіданяў Ляа з сям’і Елюй  (руск.) і сям’і Сяа (клан кансортаў дынастыі Ляа) таксама былі раздадзеныя прынцам чжурчжэняў Цзінь у якасці наложніц. Прынц чжурчжэняў Ваньянь Дзігунай  (руск.) узяў наложніцамі лэдзі Сяа (蕭 氏), кансортку Чэнь (宸 妃) лэдзі Елу (耶律 氏), супругу Лі (麗妃) лэдзі Елу (耶律 氏), кансортку Ру (柔 妃), лэдзі Елу (耶律 氏) і Чжааюань (昭 媛). Да таго, як чжурчжэні зрынулі кіданяў, пасланцы кіданяў Ляа гвалтавалі жанчын і дзяўчат чжурчжэняў па звычаі  (англ.), што выклікала абурэнне чжурчжэняў супраць кіданьцаў^[21]. Пасланцаў кіданяў Ляа сярод чжурчжэняў гаспадары адорвалі жанчынамі на ноч. Незамужнія дзяўчыны чжурчжэняў і іх сем’і прымалі пасланнікаў Ляа, якія займаліся сэксам з дзяўчатамі. Пасланнікі Сун сярод Цзінь таксама забаўляліся спяваючымі дзяўчатамі ў Гідзе, Хэнань^[22][23]Прынцэсы Сун скончылі жыццё самагубствам, каб пазбегнуць згвалтавання, або былі забітыя за супраціўленне згвалтаванню Цзінь^[24].

Наступствы і ацэнкі

• Маштабы разбурэнняў і спусташэнняў былі беспрэцэдэнтнымі: скарбы, калекцыі мастацтва, скруткі з імператарскай бібліятэкі былі страчаны ў такіх маштабах, якіх кітайцы раней не бачылі. З-за сур’ёзнага ўрону, нанесенага эканоміцы і вайскоўцам краіны, а таксама страты таленавітай рабочай сілы, дынастыя Паўднёвай Сун не вярнула страчаныя тэрыторыі, нягледзячы на пастаянныя баі паміж Сун і Цзінь, тэрыторыяй кіравалі неханьскія кітайскія імператары^[25][26][27]. Спатрэбілася яшчэ 200 гадоў, да дынастыі Мін, каб вярнуць усе тэрыторыі, што страціла дынастыя Сун.
• Многія нетрадыцыйныя кітайскія прозвішчы  (руск.) з замежным гучаннем, якія існуюць сёння ў Кітаі, могуць паходзіць з гэтага інцыдэнту, бо палонныя ханьцы былі вымушаны прыняць прозвішчы чжурчжэняў. Фактычна, многія члены імператарскай сям’і дынастыі Цын мелі прозвішча «Гёро» (напр. Айсінь Гёро, Ірген Гёро  (англ.)); лічыцца, што яны былі нашчадкамі імператара Хуэй-цзуна і імператара Цынь-цзуна. ^[28]
• Лічыцца, што гэта ўварванне ў спалучэнні з пазнейшым мангольскім панаваннем прывяло да таго, што прасоўванне Кітая да капіталізму адстала на некалькі стагоддзяў; хаця дынастыя Мін пазней аднавіла стары парадак, вынікам іх уласнага падзення ў маньчжураў стала яшчэ адна стагнацыя Кітая. Гэтую думку пацвярджае той факт, што эканоміка Сун была развітай і мела шмат прыкмет капіталізму. Згодна з гэтым пунктам гледжання, Цзінканскі інцыдэнт мае гістарычнае значэнне ў сувязі з наступным імперскім заняпадам Кітая^[29].
• Даследчыкі з Кітая, якія апублікавалі свае высновы ў паведамленнях Народнага палітычнага кансультатыўнага савета Кітая  (руск.) ў 2001 годзе, адзначылі, што гэты інцыдэнт прывёў да змены правоў жанчын  (руск.) пасля дынастыі Сун. Паколькі члены імператарскай сям’і, якія трапілі ў палон, былі прададзены ў якасці рабоў або наложніц, кітайскія кіраўнікі пасля дынастыі Сун вельмі падкрэслівалі важнасць сексуальных нормаў  (руск.), асабліва цнатлівасці жанчыны і вернасці мужу. Кітайскія кіраўнікі пазнейшых дынастый казалі, што калі жанчына стаіць перад выбарам выжыць ці гонарам цнатлівасці, выжыванне не з’яўляецца варыянтам^[30].

У масавай культуры

• Гэтаму інцыдэнту прысвечана «Зацягнутае прыніжэнне Цзінкана» (靖康恥，猶未雪，臣子恨，何時滅) са зборніку Паўнаводная чырвоная рака  (англ.), лірычны верш, які звычайна прыпісваюць генералу дынастыі Сун Юэ Фэю, але насамрэч ён быў напісаны ананімным паэтам дынастыі Мін ^[31].
• У «Легендзе пра герояў, якія страляюць у арлоў  (англ.)», уся (жанр)  (руск.)-рамане Цзінь Юна  (руск.), гэтае нацыянальнае прыніжэнне натхніла даоса  (руск.) Цю Чуцзі  (руск.) назваць двух галоўных герояў, Го Цзіна  (англ.) і Ян Кана  (руск.), якія нарадзіліся неўзабаве пасля яго ў сюжэтнай лініі. ^[32]
• У Бандыцкіх каралях Старажытнага Кітая  (англ.), відэагульні ад Koei  (англ.), няздольнасць выйграць гульню да 1127 года прыводзіць да таго, што чжурчжэні акупуюць увесь Кітай у студзені 1127 года, заканчваючы гульню^[33].
• Гай Гэўрыел Кей  (руск.) шырока белетрызаваў гэты інцыдэнт у «Рацэ зорак  (англ.)», альтэрнатыўным гістарычным фантастычным рамане для дарослых^[34] Kay uses alternate names for historic places and fictional characters.^[35]. Кей выкарыстоўвае альтэрнатыўныя назвы для гістарычных месцаў і выдуманых персанажаў