Чарназём

Чарназём — багаты на гумус, цёмнаафарбаваны тып глеб лесастэпавай і стэпавай зон умераных паясоў.

Чарназёмы, ЗША

Умовы глебаўтварэння

Чарназёмы фарміруюцца пад шматгадовай травяністай расліннасцю пры недахопе вільгаці ва ўмовах непрамыўнога або перыядычна прамыўнога воднага рэжыму, у асноўным на карбанатных пародах (лёсападобных суглінках ці глінах).

Кліматычны пояс умераны, сектар — умерана кантынентальны, характэрна чаргаванне ўвільгатнення і высыхання, а таксама панаванне дадатных тэмператур. Сярэднегадавая тэмпература +3…+7 °C. Гадавая сума ападкаў — 300—600 мм.

Рэльеф хваліста-раўнінны (перыядычна зрэзаны западзінамі, лагчынамі, ярамі, рачнымі тэрасамі).

Расліннасць шматгадовая травяністая лугава-стэпавай і стэпавай падзоны, якая штогод пакідае ў глебе значную колькасць раслінных рэштак. У адпаведных гідратэрмічных умовах ідзе іх раскладанне з утварэннем перагнойных злучэнняў (гуміфікацыя), якія накопліваюцца ў верхніх слаях глебы. Разам з гумусам у глебе ў выглядзе складаных аргана-мінеральных злучэнняў замацоўваюцца такія элементы жыўлення раслін, як азот, фосфар, сера, жалеза і г.д.

Глебаўтваральныя пароды — лёсы і лёсападобныя суглінкі.

Будова глебавага профіля

Профіль чарназёмаў

Будова профіля:^[1]

• A — гумусавы гарызонт (бывае больш за 1 м)
• B — ілювіяльна-карбанатны гарызонт
• C — глебаўтваральная парода (звычайна лёс)

Уласцівасці

Чарназёмы маюць добрыя водна-паветраныя ўласцівасці, адрозніваюцца камякаватай ці крупчастай структурай, утрыманнем у глебавым паглынальным комплексе ад 70 да 90 % кальцыю, нейтральнай ці амаль нейтральнай рэакцыяй, павышанай натуральнай урадлівасцю, інтэнсіўнай гуміфікацыяй і высокім, парадку 15 %, утрыманнем у верхніх слаях перагною.

Віды

Падзяляюць на 2 градацыі:

Паводле магутнасці гумусавага слоя(A+AB)

• а) звышмагутныя (магутнасць звыш 120 см.)
• б) магутныя (120-80 см.)
• в) сярэднемагутныя(80-40 см.)
• г) маламагутныя(<40 см.)

Паводле колькасці гумусу % у Ап

• а) тлустыя (>9 %) (афарбоўка чорная)
• б) сярэднегумусныя(9-6 %) (чорная)
• в) малагумусныя(6-4 %)(цёмна-шэрая)
• г) слабагумусныя(<4 %)(шэрая)
• д) мікрагумусныя(<2 %)(светла-шэрая)

Падтыпы

• ападзоленыя чарназёмы
• вышчалачаныя чарназёмы
• тыповыя чарназёмы
• звычайныя чарназёмы
• паўднёвыя чарназёмы

Чарназёмныя зоны

Размеркаванне чарназёмаў

Геаграфічна чарназёмы займаюць значныя плошчы. У Еўразіі зона чарназёмаў ахоплівае Венгрыю, Балгарыю, Аўстрыю, Чэхію, Славакію, Балканы, Малдову, Украіну, Манголію і Кітай, цэнтральна-чарназёмныя вобласці Расіі, Паволжа, Паўночны Каўказ, Заходнюю Сібір.

Вядучае месца ў свеце сярод краін, на тэрыторыі якіх распаўсюджаны чарназёмы, займае Украіна. Чарназёмы Украіны займаюць 27,8 млн га, што складае 8,7 % ад сусветных плошчаў чарназёмаў.

У Паўночнай Амерыцы да зоны чарназёмаў адносяцца заходняя частка ЗША і поўдзень Канады. У Паўднёвай Амерыцы чарназёмы назіраюцца на поўдні Аргенціны і ў паўднёвых перадгорных раёнах Чылі.

Гл. таксама

• Байрачныя лясы — самыя магутныя чарназёмы
• Расліннасць
• Дзёран
• Шэразёмы

Зноскі

1. Курловіч М. М. 1993.