Шахіншах

Шахінша́х (стар.-перс.: xšāyaθiya xšāyaθiyānām, пехл. šāhān šāh, перс.: شاهنشاه — shāhanshāh, у перакладзе «цар цароў») — старажытны персідскі мідыйскага паходжання, запазычаны Ахеменідамі, пазней іранскі манархічны тытул.

Шахіншах стар.-перс.: xšāyaθiya xšāyaθiyānām пехл. šāhān šāh перс.: شاهنشاه
Скасаваная дзяржаўная пасада
Імперскі герб шахіншаха Ірана
Махамед Рэза Пехлеві (апошні на пасадзе)
Краіна	Іран
Пасада-пераемніца	Вышэйшы кіраўнік Ірана
Першы на пасадзе	Кір II Вялікі
Апошні на пасадзе	Махамед Рэза Пехлеві
Форма звароту	Яго Імператарская Вялікасць Шаханшах Ар'ямехр
Прызначаецца	па спадчыне
Заснавана
Скасавана	11 лютага 1979
Бягучы прэтэндэнт	Рэза Кір Пехлеві

Гісторыя Ірана
Персідская імперыя — Персідскія цары
Да нашай эры
Дагістарычны Іран
Гільмендская культура (3200—2200 да н.э.)
Прота-эламіты (3200—2700 да н.э.)
Джырофт (3000—500 да н.э.)
Элам (2700—539 да н.э.)
Мана (1000—700 да н.э.)
Мідыя (728—550 да н.э.)
Ахеменіды (648—330 да н.э.)
Селеўкіды (330—150 да н.э.)
Наша эра
Аршакіды (250 да н.э. — 224 н.э.)
Сасаніды (224—650)
Арабскае заваяванне (637—651)
Амеяды (661—750)
Абасіды (750—1258)
Тахірыды (821—873)
Алавіды (864—928)
Сафарыды (861—1003)
Саманіды (875—999)
Зіярыды (928—1043)
Буіды (934—1055)
Газневіды (963—1187)
Сельджукі (1037—1194)
Гурыды (1149—1212)
Харэзмшахі (1077—1231)
Хулагуіды (1256—1353)
Музафарыды (1314—1393)
Чабаніды (1337—1357)
Сербедары (1337—1381)
Джалаірыды (1370—1432)
Туркаманы Кара-Каюнлу (1407—1468)
Туркаманы Ак-Каюнлу (1378—1508)
Сефевіды (1501—1722/1736)
Хатакі (1722—1729)
Афшарыды (1736—1802)
Зенды (1750—1794)
Каджары (1781—1925)
Пехлеві (1925—1979)
Ісламская рэвалюцыя ў Іране (1979)
Ісламская рэспубліка Іран (з 1980)
Партал «Іран»

Апісанне

Тытул упершыню быў прыняты кіраўнікамі Ірана з дынастыі Сасанідаў, аднак узыходзіць ён да тытула эпохі Ахеменідаў «xšāyaθiya xšāyaθiyānām», таму першым шаханшахам у Іране называюць ахеменідскага цара Кіра II Вялікага. Тытул выкарыстоўваўся з перапынкамі на працягу 2500 гадоў. Апошнім шаханшахам Ірана быў Махамед Рэза Пехлеві, зрынуты ў 1979 годзе падчас ісламскай рэвалюцыі. Сын Махамеда Рэзы Рэза Кір Пехлеві лічыцца іранскімі манархістамі законным шаханшахам.

Калі гаворка ідзе пра старажытную Персію, тытул шахіншах звычайна перакладаецца як «цар цароў», і не перакладаецца, калі гаворка ідзе пра сучасны Іран.

Аналагічны грэчаскі тытул Basileos Basileon прыняў візантыйскі імператар Іраклій пасля перамогі над Сасанідамі.

Дынастыі, якія насілі тытул пасля Ахеменідаў

Дынастыя	Дзяржава	Гады кіравання
Сасаніды	Эраншахр	226—651
Баграціды	Арменія	921—1045
Бувайхіды	Ірак і Іран	978—1055
Сельджукіды	Ірак і Іран	1037—1152
Сефевіды	Іран	1501—1794
Хатакі	Іран	1722—1729
Афшарыды	Іран	1736—1795
Зенды	Іран	1782—1794
Каджары	Найвышэйшая дзяржава Іран	1796—1925[1]
Пехлеві	Шаханшахская Дзяржава Іран	1925—1979

Акрамя таго, тытул шаханшах выкарыстоўваўся ў тытулатуры некаторых падзішахаў Імперыі Вялікіх Маголаў.

Зноскі

1. прэтэндавалі да 1943