15-я асобная брыгада спецыяльнага прызначэння

15-я асобная брыгада спецыяльнага прызначэння (15-я абрСпП) — фарміраванне ГРУ ГШ УС СССР. У гады Афганскай вайны 1979—1989 гг. уваходзіла ў склад АКСВА. Пасля распаду СССР перайшло ва Узброеныя сілы Узбекістана, дзе з прычыны рэарганізацыі пераўтворана ў 15-ю асобную дэсантна-штурмавую брыгаду (15-я адшбр).

15-я абрСпП / 15-я адшбр
Гады існавання	з 1963
Краіна	СССР→ Узбекістан
Падпарадкаванне	Міністэрства абароны СССР→ Міністэрства абароны Узбекістана
Уваходзіць у	ГРУ ГШ УС СССР→ Сухапутныя войскі Узбекістана→Сілы спецыяльных аперацый Узбекістана
Тып	брыгада спецназа (1963—1996) дэсантна-штурмавая брыгада (з 1996)
Удзел у	Афганская вайна (1979—1989) Чорны студзень (1989) Карабахскі канфлікт (канец 80-х—пачатак 90-х) Бой за Арал-Пайгамбар (1992) Грамадзянская вайна ў Таджыкістане (1992—1994)[заўв 1]
Знакі адрознення

Гісторыя

Савецкі перыяд

Сфарміравана 1 студзеня 1963 г. дырэктывай Генштаба №140104 ад 5 лютага 1962 г. Дыслакавалася ў г. Чырчык, Узбекская ССР. Падпарадкоўвалася штабу ТуркВА (у 1969—1975 гг. — штабу САВА)^[1].

У 1960-я—1970-я гг. брыгада прымала ўдзел у каранцінных мерапрыемствах падчас эпідэмій халеры ў Каракалпакіі (1965 г.) і Астраханскай вобласці (1970 г.), чорнай воспы ў Аральску (1971 г.), ліквідацыі наступстваў землетрасення ў Ташкенце (1966 г.). З 1979 г. падраздзяленні брыгады ўдзельнічалі ў баявых дзеяннях у Афганістане, 154-ы асобны атрад СпП удзельнічаў у захопе палаца Х. Аміна. У сакавіку 1985—жніўні 1988 г. упраўленне брыгады, атрад спецрадыёвязі і службы дыслакаваліся ў г.Джэлалабад, ДРА^[1].

У перыяд з мая 1988^[2] па люты 1989 г.^[3] падраздзяленні брыгады былі выведзены з Афганістана.

На мяжы 80-х і 90-х фарміраванне ўдзельнічае ў падаўленні хваляванняў у Азербайджанскай ССР. У прыватнасці, брыгада задзейнічана ў ходзе Бакінскіх падзей і ў навядзенні парадку ў зоне Карабахскага канфлікту.

Статус у пачатку 90-х

Пасля распаду СССР былыя рэспублікі пачалі дзяліць паміж сабой яго вайсковую спадчыну. Калі стала вядома, што 15-ю брыгаду перадаюць у вядзенне незалежнага Узбекістана, то ў падраздзяленні паўстала абурэнне. Раз’юшаныя афіцэры, сярод якіх значную частку складалі этнічныя рускія, пачалі выказваць самыя радыкальныя прапановы, уключаючы бунт і марш у Расію на ўласнай бранятэхніцы^[4].

Камандаванне брыгады здолела вымавіць права для сваіх падначаленых перавесціся ў расійскую армію. Аднак для гэтага яно павінна была аказаць садзейнічанне ў барацьбе з ісламістамі на тэрыторыі Узбекістана і Таджыкістана. Кіраўніцтва 15-й брыгады здолела дамовіцца і з расійскімі, і з узбекскімі ўладамі, і пераканаць палітыкаў у тым, што падраздзяленню неабходная для стабілізацыі абстаноўкі. Фарміраванне атрымала нябачаную для арміі ступень аўтаноміі і фактычна кіравалася ўласным афіцэрскім сходам. Ад вайскоўцаў нават не запатрабавалі прымаць прысягу Узбекістану^[4].

Постсавецкі перыяд

1 ліпеня 1992 г. 15-я брыгада пераходзіць у склад Узброеных Сіл Узбекістана. Ужо ў жніўні падраздзяленне бярэ ўдзел у вызваленні ўзбекскага вострава Арал-Пайгамбар на рацэ Амудар’я, захопленага афганскімі маджахедамі. Аперацыя праводзілася з адначасовай высадкай верталётнага дэсанту і высадкай з катэраў памежнай флатыліі 22-й асобнай брыгады вартавых караблёў^[5].

У далейшым падраздзяленне задзейнічалі ў грамадзянскай вайне ў Таджыкістане^[6].

У лютым 1996 г. 15-я брыгада была перафармавана ў 15-ю асобную дэсантна-штурмавую брыгаду (в/ч 64411). Пасля яна ўвайшла ў склад 2-га армейскага корпуса мабільных войскаў Міністэрства абароны Узбекістана.

Пазней падраздзяленне пераведзена ў Сілы спецыяльных аперацый Узбекістана^[7].

Склад

У гады Афганскай вайны ў складзе брыгады лічыліся^[1]:

• З мая 1979 г. — 7-ы атрад СпП, затым пераназваны ў 154-ы асобны атрад СпП^{[заўв 2]};
• Са студзеня 1985 г. — 334-ы ааСпП, перададзены са складу 5-й абрСпП^{[заўв 3]};
• З сакавіка 1985 г. — 177-ы ааСпП, выведзены са складу 22-й абрСпП, і 668-ы ааСпП, перададзены ад 9-й абрСпП^{[заўв 4]}.

Кіраўніцтва

У 1963—1999 гг. брыгаду ўзначальвалі^[8][9]:

• Мікалай Іванавіч Луцаў (1963—1967)
• Роберт Паўлавіч Масолаў (1968—1975)
• Васіль Васільевіч Калеснік (1975—1977)
• Аляксандр Аляксеевіч Аўчароў (1977—1980)
• Анатоль Міхайлавіч Сцякольнікаў (1980—1984)
• Уладзімір Мацвеевіч Бабушкін (1984—1986)
• Юрый Цімафеевіч Староў (1986—1990)
• Уладзімір Васільевіч Квачкоў (1990—1994)
• Сяргей Кандратавіч Залатароў (1994—1995)
• Тулкін Цішаевіч Карабаеў (1995—1997)
• Джура Худайбердзіевіч Фазылаў (1997—1999)

Узнагароды

За мужнасць і вайсковую доблесць брыгада і яе падраздзяленні ўзнагароджваліся вымпеламі МА СССР, ганаровымі сцягамі саюзных рэспублік і ўрада Афганістана^[3]. Так, напрыклад, падраздзяленне атрымала ордэн Чырвонага Сцяга^[2]. За Афганскую вайну больш за 4 тысячы салдат і афіцэраў брыгады ўзнагароджаны ордэнамі і медалямі. Чацвёра байцоў удастоены звання Героя Савецкага Саюза^[3]:

• Мікалай Анатольевіч Кузняцоў (1962—1985), пасмяротна
• Уладзімір Анатольевіч Турчын, прысвоена ў 1985 годзе
• Юрый Мікалаевіч Міралюбаў, прысвоена ў 1988 годзе.
• Васіль Васільевіч Калеснік, прысвоена ў 1988 годзе.

Заўвагі

1. Пазначаны гады непасрэднага ўдзелу брыгады ў канфлікце.
2. Падраздзяленне з’яўлялася адным з «мусульманскіх батальёнаў» ГРУ. Падобныя фарміраванні сабіраліся з вайскоўцаў сярэднеазіяцкіх нацыянальнасцяў. У маі 1988 г. 7-ы (154-ы) атрад пакінуў ДРА^[2].
3. У маі 1988 г. атрад пакінуў ДРА і вернуты назад у 5-ю брыгаду.
4. Пакінулі Афганістан самымі апошнімі са складу 15-й брыгады.