5-я асобная брыгада спецыяльнага прызначэння

5-я асо́бная брыга́да спецыя́льнага прызначэ́ння (5-я абрспп, вайсковая часць № 89417) — ваеннае фарміраванне УС СССР і Узброеных сіл Рэспублікі Беларусь.

5-я асобная брыгада спецыяльнага прызначэння
Нарукаўны знак 5-й асобнай брыгады
Гады існавання	з 1963 г.
Краіна	СССР  Беларусь
Уваходзіць у	Cілы спецыяльных аперацый Узброеных Сіл Рэспублікі Беларусь
Тып	брыгада
Дыслакацыя	Мар’іна Горка
Удзел у	Афганская вайна (1979—1989), Карабахскі канфлікт, Грамадзянская вайна ў Лівіі (2011)
Знакі адрознення
Камандзіры
Дзеючы камандзір	Дзмітрый Леанідавіч Быконя
Вядомыя камандзіры	Уладзімір Віктаравіч Барадач

Гісторыя брыгады ў савецкі перыяд

Фарміраванне часці

Падставай для фарміравання брыгады стала дырэктыва Генштаба УС СССР № 140547 ад 19 ліпеня 1962 года. Згодна з ёй у складзе Беларускай вайсковай акругі трэба было сфармаваць 5-ю брыгаду спецыяльнага прызначэння.

Месцам дыслакацыі брыгады выбралі горад Мар’іна Горка Пухавіцкага раёна Мінскай вобласці.

Аснову афіцэрскага складу брыгады склалі афіцэры, якія скончылі гадавыя курсы Ваенна-дыпламатычнай акадэміі і афіцэры, што служылі ў разведвальных падраздзяленнях Беларускай ваеннай акругі. Таксама для камплектацыі радавога складу былі адпраўлены радавыя тэрміновай службы, якія адслужылі ў падраздзяленнях спецыяльнага прызначэння не менш за два гады. Усяго ў першапачатковы склад брыгады ўвайшло 137 чалавек.

Днём заснавання часткі лічыцца 1 студзеня 1963 года^[1].

Станаўленне і развіццё брыгады

З вясны 1963 года асабісты склад брыгады асвойваў паветрана-дэсантную падрыхтоўку і здзяйсняў парашутныя скачкі з самалётаў Ан-2, Ан-12 і Лі-2.

19 лістапада 1964 года начальнік штаба Беларускай ваеннай акругі генерал-лейтэнант Мікалай Агаркаў уручыў камандзіру брыгады палкоўніку Кавалеўскаму баявы сцяг.

Да 1965 годзе брыгада была ўкамплектавана па штаце мірнага часу і прызнана адказваючай патрабаванням баявой гатоўнасці.

У маі 1968 года ў штаце брыгады сфарміравана спецыяльная рота мініравання.

У перыяд з 1975 па 1982 гады брыгада атрымлівала ад камандавання на ўсіх выніковых праверках і вучэннях ацэнку «выдатна».

У 1978 годзе брыгада атрымала статус «асобнай». Поўнае яе імя стала: 5-я асобная брыгада спецыяльнага прызначэння.

У 1970-1980-я гады на базе брыгады праходзілі выпрабаванні найноўшага ўзбраення і рыштунку для падраздзяленняў спецыяльнага прызначэння.

У складзе 5-й абрспп упершыню сярод аднатыпных брыгад з’явілася унікальнае падраздзяленне — асобная рота спецыяльнага прызначэння. Асабісты склад гэтай роты складаўся выключна з афіцэраў і прапаршчыкаў. Асноўнай задачай роты ў выпадку поўнамаштабных баявых дзеянняў была дастаўка і ўстаноўка партатыўных ядзерных зарадаў на стратэгічныя аб’екты праціўніка.

У 1989 годзе з асабістага дазволу Міністра абароны СССР ваеннаслужачым асобнай роты спецыяльнага прызначэння дазволена мець нарукаўны знак — чорная ліса і нагрудны знак, што з’яўлялася для УС СССР унікальнай з’явай. Лічылася, што ўзровень падрыхтоўкі дадзенай роты адпавядаў падрыхтоўцы атрада спецыяльнага прызначэння «Вымпел» КДБ СССР.

334-ы асобны атрад спецыяльнага прызначэння

Да пачатку 1984 года ваеннае кіраўніцтва СССР прыняла рашэнне аб ліквідацыі каналаў пастаўкі ўзбраенняў і боепрыпасаў групоўкам афганскіх маджахедаў. Патрэбна было ўзяць пад кантроль караванныя дарогі і сцежкі, якія злучаюць Афганістан і Пакістан. Разведвальныя падраздзяленні 40-й Арміі не спраўляліся з функцыямі па знішчэнні караванаў, якія забяспечвалі маджахедаў, паколькі яны не адпавядалі колькасці разведвальных падраздзяленняў і аддаленасці многіх караванных сцежак ад гарнізонаў, да якіх яны прыпісваліся. Таксама разведвальныя падраздзяленні 40-й Арміі павінны былі ажыццяўляць разведку для сваіх палкоў і брыгад.

З’явіўся план стварэння так званай прыгранічнай зоны «Заслона» па лініі Джалалабад — Газні — Кандагар. З яе дапамогай камандаванне 40-й арміі планавала перакрыць каля 200 караванных маршрутаў, па якіх маджахеды вазілі з Пакістана зброю і боепрыпасы. У гэтай сітуацыі ваеннае кіраўніцтва СССР накіравала ў лютым два наяўныя на тэрыторыі Афганістана атрады спецыяльнага прызначэння на прыгранічныя да Пакістану ўчасткі: 154-ы ааспп — у Джалалабад, 177-ы ааспп — у Газні. Па выніках гадавой дзейнасці гэтых атрадаў выявілася неабходнасць ўвядзення дадатковых спецпадраздзяленняў.

15-й абрспп у лютым трэба было ўвайсці ў Афганістан і ўстаць штабам у г. Джалалабад правінцыі Нангархар. Перадыслакацыя скончылася да сакавіка 1985 года.

У сувязі з тым, што 15-я абрспп, як і астатнія злучэнні спецыяльнага прызначэння на тэрыторыі СССР, былі кадрыраванымі (няпоўнага складу), у яго склад увайшлі атрады сфармаваныя ў розных брыгадах^[2].

Кіраўніцтвам УС СССР было прынята рашэнне аб фармаванні на базе 5-й абрспп 334-га асобнага атрада спецыяльнага прызначэння (334-й ааспп), які ў далейшым павінен быў увайсці ў склад 15-й абрспп.

Дырэктыва Генштаба УС СССР аб фармаванні атрада выйшла 7 снежня 1984 года. Фарміраванне атрада адбылося ў перыяд з 12 снежня 1984 года па 13 студзеня 1985 года. Для камплектавання 334-га ааспп акрамя ваеннаслужачых самой 5-й абрспп былі прыцягнутыя ваеннаслужачыя з іншых фармаванняў спецыяльнага прызначэння: 2-й абрспп, 4-й абрспп, 8-й абрспп, 14-й абрспп, 22-й абрспп і 1071-га вучэбнага палка.

У перыяд з 17 па 29 сакавіка атрад здзейсніў марш з г. Чырчык Узбекскай ССР у г. Асадабад, адміністрацыйны цэнтр правінцыі Кунар на ўсходзе Афганістана.

29 сакавіка 1985 года 334-ы ааспп (вайсковая часць 83506) увайшоў у склад 15-й абрспп. Атрад атрымаў умоўную назву 5-ы асобны мотастралковы батальён і пазыўны «Тарыф». 21 красавіка 334-ы ааспп удзельнічаў у першым самастойным рэйдзе, у ходзе якога з-за неспрактыкаванасці камандзіраў падраздзяленняў і грубых памылак, дапушчаных камандаваннем атрада, панёс цяжкія страты^[3].

У перыяд з сакавіка 1985 па май 1988 года 334-ы асобны атрад спецыяльнага прызначэння здзейсніў 250 баявых выхадаў, у якіх было знішчана каля 3.000 маджахедаў.

Удзел 5-й абрспп у лакальных канфліктах на тэрыторыі СССР

У перыяд з 24 студзеня па 3 сакавіка 1990 года брыгада практычна ў поўным складзе (805 чалавек) удзельнічала ў баявых дзеяннях па нейтралізацыі членаў незаконных узброеных фарміраванняў у Армянскай ССР падчас Нагорна-Карабахскага канфлікту^[4][5].

Злучэнне ва Узброеных Сілах Беларусі

31 снежня 1992 года 5-я асобная брыгада спецыяльнага прызначэння перайшла пад юрысдыкцыю Рэспублікі Беларусь і ўвайшла ў склад яе узброеных сіл.

12 верасня 2002 года Прэзідэнт Рэспублікі Беларусь уручыў камандзіру 5-й абрспп новы баявы сцяг наўзамен савецкага.

У 2008—2011 гадах байцы венесуэльскага камандас DISIP неаднаразова наведвалі Беларусь, дзе прайшлі курс падрыхтоўкі ад БФСТ «Дынама» і 5-й брыгады спецпрызна^[6].

Па некаторых даных, у 2011 годзе былыя ваеннаслужачыя 334-га асобнага атрада 5-й брыгады прымалі ўдзел у лівійскім канфлікце^[7][8].

У 2013 годзе брыгада ўдзельнічала ў сумесным з Узброенымі сіламі Расійскай Федэрацыі ваенным вучэнні «Захад‑2013».

У 2014—2015 гадах на базе 5-й брыгады і Цэнтра спецыяльнай падрыхтоўкі БФСТ «Дынама» праходзілі падрыхтоўку байцы сіл спецыяльных аперацый Нігерыі^[9][10][11].

Падаўленне пратэстаў 2020 года і забойства Генадзя Шутава

У жніўні і восенню 2020 года ваеннаслужачыя 5-й брыгады ўдзельнічалі ў сілавых разгонах мірных дэманстрантаў, якія пратэставалі пасля прэзідэнцкіх выбараў у Рэспубліцы Беларусь^[12][13][14]. Удзел ваеннаслужачых 5-й брыгады быў афіцыйна пацверджаны ў лютым 2021 года на судзе над двума пратэстуючымі. Капітан Раман Гаўрылаў і прапаршчык Арсень Галіцын разам з прыкладна 20 іншымі вайскоўцамі ССА УС РБ ўдзельнічалі ў падаўленні пратэстаў у Брэсце ў жніўні 2020 года і застрэлілі Генадзя Шутава, прычым на судзе Гаўрылаў сцвярджаў, што цэліўся Шутаву ў левае перадплечча^{[15][16][17][18]}.

Камандзіры

Спіс камандзіраў 5-й абрспп^[19][20]:

• Іван Іванавіч Кавалеўскі: 1962—1966;
• Іван Антонавіч Каваленка: 1966—1968;
• Генадзь Пятровіч Еўтушэнка: 1969—1972;
• Валянцін Аляксандравіч Карташоў: 1973—1976;
• Яўген Іванавіч Фалееў: 1976—1979;
• Рыгор Ананьевіч Колб: 1979—1982;
• Эдуард Міхайлавіч Іваноў: 1982—1984;
• Юрый Аляксандравіч Сапалаў: 1984—1987;
• Дзмітрый Міхайлавіч Герасімаў: 1987—1988;
• Уладзімір Віктаравіч Барадач: 1988—1991;
• Іван Міхайлавіч Крот: 1991—1992;
• Валерый Уладзіміравіч Гайдукевіч: 1992—1995;
• Іван Багуслававіч Вільчкоўскі: 1995—1999;
• Аляксандр Прохаравіч Чмыроў: 1999 — 27 студзеня 2003;
• Георгій Самуілавіч Злацін: 2003—2005;
• Павел Віктаравіч Ціханаў: 2005—2007;
• Уладзімір Васільевіч Карук: 2007—2010;
• Аляксандр Навуменка: 2010—2012;
• Сяргей Алегавіч Сімкін: 2012—2014^[21];
• Аляксей Міхайлавіч Папоў: з 2014;
• Дзмітрый Уладзіміравіч Кучук: 2017 — снежань 2020;
• Аляксей Фарытовіч Хузяхметаў: са снежня 2020 года;
• Дзмітрый Леанідавіч Быконя: з 2023 года.

Галерэя

Былая вайсковая частка, некалькі будынкаў якой было перададзенна 5-й брыгадзе.

• 
• 
• 
• 
• 
• 

Гл. таксама

• Узброеныя сілы Рэспублікі Беларусь
• Сілы спецыяльных аперацый УС РБ

Літаратура

• Александр Север. Спецназ ГРУ: самая полная энциклопедия. — М.: Эксмо, 2012. — ISBN 978-5-699-55864-3.
• 15 бригада СПЕЦНАЗ: Люди и судьбы. — М.: НПИД «Русская панорама», 2009. — 556 с. + 48 с. цв. вкл. — (серия «Библиотека разведчика»). — Тираж 1800 экз. — ISBN 978-5-93165-239-9.

Спасылкі

• Сайт 5-й асобнай брыгады спецыяльнага прызначэння Архівавана 3 ліпеня 2014.
• Мы — Спецназ. 5-я асобная брыгада. Мар’іна Горка.
• 334-ы асобны атрад спецыяльнага прызначэння — фільм пра 334-м ааспп. Зняты беларускім тэлебачаннем падчас святочных мерапрыемстваў у гонар 25-годдзя стварэння атрада, якія праходзілі 15 мая 2010 года ў горадзе Мар’іна Горка Рэспублікі Беларусь.
• Сайт 334-га асобнага атрада спецыяльнага прызначэння Архівавана 9 чэрвеня 2017.

Зноскі

1. 5-я отдельная бригада специального назначения. Архівавана 4 сакавіка 2016.
2. Спецназ ГРУ:1979-1989 (афганский этап) Архівавана 2 мая 2014.
3. 15 бригада СПЕЦНАЗ: Люди и судьбы (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 22 студзеня 2015. Праверана 25 мая 2017.
4. 5-я отдельная бригада специального назначения ВС Беларуссии Архівавана 13 лютага 2016.
5. Спецназ — Надёжный Щит Родной Страны Архівавана 4 сакавіка 2016.
6. Визит Commandos Disip в Минске. Disip in Minsk Часть 1 — Видео на Youtube
7. Александр Коц, Дмитрий Стешин. «На стороне Каддафи воюют белорусские партизаны» (нявызн.). www.kp.ru (6 красавіка 2011). Праверана 10 чэрвеня 2019.(недаступная спасылка)
8. «Источник: освобожденный из плена в Ливии белорусский военный прибыл в Минск» (нявызн.). www.ria.ru (2 лютага 2018). Праверана 10 чэрвеня 2019.
9. Нигерийские солдаты проходят специальную подготовку в Беларуси для борьбы с боевиками в дельте Нигера Архівавана 16 ліпеня 2018. — Центр специальной подготовки Республики Беларусь
10. Военнослужащие специальных сил Нигерии проходят обучение в Республике Беларусь (Фото)
11. Снайперские винтовки
12. Лукашенко заявил об использовании ССО для наведения порядка в стране (руск.). Sputnik Беларусь. Праверана 10 лістапада 2020.
13. В разгоне протестов принимают участие офицеры спецназа Минобороны в штатском? (руск.). Наша Ніва. Праверана 10 лістапада 2020.
14. На улицах Минска появились внедорожники, которые есть только у Сил спецопераций. Разобрались в вопросе (руск.)(недаступная спасылка). 21.by. Архівавана з першакрыніцы 3 сакавіка 2021. Праверана 10 лістапада 2020.
15. На судзе ў справе Шутава стала вядома, хто загадаў выкарыстоўваць узброеных вайскоўцаў падчас пратэстаў  (бел.). Радыё Свабода (17 лютага 2021). Архівавана з першакрыніцы 18 лютага 2021. Праверана 18 лютага 2021.
16. На суде по делу Шутова стало известно, кто отдал приказ использовать вооруженных военнослужащих во время протестов в Бресте (руск.). Наша Ніва (17 лютага 2021). Архівавана з першакрыніцы 18 лютага 2021. Праверана 18 лютага 2021.
17. «Хотел выстрелить в предплечье». Военнослужащий, застреливший 11 августа Геннадия Шутова, дал показания в суде (руск.). Наша Ніва (16 лютага 2021). Архівавана з першакрыніцы 18 лютага 2021. Праверана 18 лютага 2021.
18. «Хацеў стрэліць у перадплечча». На судзе ў Берасьці стала вядома, хто забіў Генадзя Шутава  (бел.). Радыё Свабода (16 лютага 2021). Архівавана з першакрыніцы 18 лютага 2021. Праверана 18 лютага 2021.
19. Сайт 5-й обрспн Архівавана 3 ліпеня 2014.
20. Александр Север. Спецназ ГРУ: самая полная энциклопедия. — М.: Эксмо, 2012. 
21. Одна пятёрка на двоих Архівавана 6 ліпеня 2017.