Геральдычны шчыт

Геральды́чны шчыт^[1], або та́рча — галоўны элемент герба, на якім размяшчаецца гербавая выява^[2]:17. Часцей за ўсё стаіць у гербе проста, але можа быць нахіленым, звычайна ў правы бок і зрэдку — у левы. Часам сустракаецца перакулены шчыт^[3].

шчыт (тарча)

тынктура^[en] + поле^[de]

шчыта-
трымальнік

шчыта-
трымальнік

дэвіз (або слоган^[en])

клейнод

бурэлет →

← намёт

шлем
(прылбіца)

карона

← пастамент^[en]

ордэн^[pl]

гербавыя →
фігуры

дэвіз (або слоган^[en])

Элементы герба

Першапачаткова шчыт быў часткай узбраення рыцара, якая надзявалася на левую руку і абараняла цела і галаву ад паражэння халоднай зброяй^[2]:17.

Форма геральдычнага шчыта знаходзіцца ў цеснай сувязі з часам стварэння герба. Яна можа быць гатычнай, рэнесанснай, барочнай, ракаковай і класічнай. Дэкаратыўная форма шчыта носіць назву картуш^[2]:17. Назвы тыпаў гербавых шчытоў утвораны ад тых краін, дзе яны атрымалі найбольшае распаўсюджанне^[1].

Бакі шчыта вызначаюцца з пункту гледжання рыцара, які яго нясе, гэта азначае, што бок злева лічыцца правым, а бок справа — левым. Пры гэтым увесь рух у гербе і яго кампазіцыі павінен накіроўвацца ў правы бок, рух у левы бок, насустрач ворагу, недапушчальны^[3].

Найбольш шанаванымі і пачэснымі з’яўляюцца правы бок і верхняя частка герба^[3]. Гербавае поле шчыта можа мець розныя падзелы.

Тэрмін

Пры апісанні галоўнага герба ў беларускіх крыніцах пашырана выкарыстанне тэрміна «шлем», але для старабеларускай мовы і геральдычнай тэрміналогіі Вялікага Княства Літоўскага XVI—XVIII стст. больш характэрным было слова «тарча». Слова «тарча» трапіла ў старабеларускую мову праз польскую мову (tarcza) з нямецкай (tarschen)^[3].

На думку геральдыста Анатоля Цітова, тэрмін «шчыт» у пазнейшы час выціснуў назву «тарк», як у некаторых краінах называецца турнірны шчыт, альбо «тарч». Гэта тлумачыцца, з аднаго боку, русіфікацыяй тэрміналогіі, а з другога, занядбанасцю ў савецкія часы гістарычных дысцыплін, у тым ліку і геральдыкі. Адсутнасць нацыянальнай школы геральдыкі спрыяла росту запазычанняў тэрміналогіі ў суседзяў, галоўным чынам, у Расіі^[2]:12.

Геральдыст Аляксей Шаланда называе тэрмін «тарк», які з лёгкай рукі А. Цітова пайшоў гуляць па беларускіх геральдычных даследаваннях, штучным і памылковым^[3]. Тэрмін жа «шчыт», на яго думку, можа быць выкарыстаны толькі ў выпадку апісання цэнтральнага шчыта складанага шматчасткавага герба (фр.: ecu en coeur) або нейкіх гербаў, якія змяшчаліся на грудзях галоўных гербавых выяў, напрыклад, арлоў у Радзівілаў, князёў Палубенскіх, Падбярэзінскіх і інш., замест не зусім удалага тэрміна «шыльд», таксама ўведзенага А. Цітовым^[3].

Формы шчыта

Шчыт	Назва	Апісанне
	Нарманскі[1][3] або старажытны французскі[3]	Востраканцовы трохвугольны шчыт. З’яўляецца найбольш старажытнай формай геральдычнага шчыта[3]
	Новы французскі[3]	Чатырохвугольнік, завостраны ўнізе. З’яўляецца найбольш папулярнай формай геральдычнага шчыта[3]
	Іспанскі[1][3]	Прамавугольны шчыт, закруглены ўнізе[3]
	Англійскі[3]	Чатырохвугольнік, завостраны ўнізе, з хвалепадобнымі выразамі верхняга краю або падоўжаннем верхніх краёў, якія ўтвараюць невялікія выступы[3]
	Італьянскі[1][3]	Авальны шчыт[3]
	Нямецкі[1][3]	Шчыт з выразаным правым бокам і ўвогуле складанай формы[3]
	Дамскі[1]	Ромбавы шчыт[3]

Зноскі

1. Герб // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 5: Гальцы — Дагон / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1997. — Т. 5. — С. 171-172. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0090-0 (т. 5).
2. Цітоў А. К. Геральдыка Беларусі. — Мн.: МФЦП, 2010.— 144 с.: іл. ISBN 978-985-454-500-4.
3. Аляксей Шаланда. Таямнічы свет беларускіх гербаў: Шляхецкая геральдыка Вялікага княства Літоўскага. — Мінск: Янушкевіч. — 220 с., [12] л. іл. с. — ISBN 978-985-90346-1-9.