Другая чачэнская вайна

Другая чачэнская вайна — баявыя дзеянні паміж Расійскай Федэрацыяй і ўзброенымі фарміраваннямі сепаратыстаў на Паўночным Каўказе^[2].

Другая чачэнская вайна
Моладзь у чачэнскім войску (1999)
Дата	7 жніўня 1999 — 15 красавіка 2009
Месца	Ічкерыя
Прычына	Уварванне Ісламскай міжнароднай брыгады ў Дагестан
Вынік	Перамога федэральных войскаў Баявікі працягнулі тэрарыстычную дзейнасць, барацьба з бандпадполлем працягвалася яшчэ некалькі гадоў
Змены	Аднаўленне Расіяй кантролю над тэрыторыяй Чачні, фактычная ліквідацыя непрызнанай ЧРІ
Праціўнікі
Расія • Рэспубліка Дагестан •  Чачня  Чачэнская Рэспубліка Ічкерыя  Каўказскі эмірат (з 2007 года) Замежныя баевікі пры падтрымцы:  Аль-Каіда[1]
Камандуючыя
Барыс Ельцын Уладзімір Пуцін Дзмітрый Мядзведзеў Сяргей Сцяпашын Віктар Казанцаў Генадзь Трошаў Уладзімір Шаманаў Аляксандр Баранаў Валянцін Карабельнікаў Анатоль Квашнін Уладзімір Малцянской Ахмад Кадыраў † Рамзан Кадыраў Сулім Ямадаеў † Саід-Магамед Какіеў Аслан Масхадаў † Абдул-Халім Сайдулаеў † Доку Умараў† Зелімхан Яндарбіеў † Ахмед Закаеў Руслан Гелаеў † Шаміль Басаеў † Ваха Арсанаў † Арбі Бараеў † Абдул-Малік Межыдаў (†) Сулейман Эльмурзаеў † Хункар-Паша Ісрапілаў † Салман Радуеў # † Турпал-Алі Атгерыеў # † Рапані Халілаў † Асламбек Абдулхаджыеў † Руслан Аліхаджыеў † Леча Дудаеў † Асланбек Ісмаілаў † Ваха Джэнараліеў † Ахмед Еўлоеў Хатаб † Абу аль-Валід † Абу Хафс аль-Урдані † Абу Амар Ас-Сейф † Абу Дзейт † Абу-Кутэйб †
Сілы бакоў
80 тыс. (1999) 22 тыс. (1999)
Страты
7217 забітых, 15 549 параненых 16 299 забітых
Агульныя страты
30 886 забітых цывільных
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Перадумовы вайны

Пасля заканчэння Першай чачэнскай вайны Расійская Федэрацыя цалкам страціла кантроль над тэрыторыяй, на якой існавала непрызнанае дзяржаўнае ўтварэнне Чачэнская Рэспубліка Ічкерыя.

У непрызнанай рэспубліцы квітнела арганізаваная злачыннасць. Дзейнасць банд ўключала крадзяжы нафты і нафтапрадуктаў з трубаправодаў, саматужную здабычу нафты, выкраданні людзей на тэрыторыі Чачні і за яе межамі, каб атрымаць выкуп, фальшываманецтва, вымагальніцтва і іншае.

На тэрыторыі Чачні распаўсюдзіліся радыкальныя ісламісцкія вучэнні (ва ўжытку прыхільнікаў гэтага вучэння называюць «вахабітамі», больш дакладная назва — салафіты), на сродкі міжнародных тэрарыстычных арганізацый ствараліся лагеры для навучання тэрарыстаў.

У 1999 годзе некалькі буйных палявых камандзіраў (Шаміль Басаеў, Хатаб, Баўдзі Бакуеў і інш.) вырашылі ажыццявіць напад на Дагестан, каб захапіць уладу ў рэспубліцы. Адначасова падняло мяцеж салафіцкае падполле ўнутры Дагестана^[2].

Уварванне баевікоў у Дагестан

Асноўны артыкул: Дагестанская вайна

7 жніўня 1999 года пачалося ўварванне баевікоў у Дагестан. Падраздзяленні Басаева і Хатаба (па розных дадзеных, колькасцю ад 400 да 1,5 тысячы чалавек) бесперашкодна захапілі шэраг населеных пунктаў, у каторых не было федэральных войскаў.

У раён уварвання былі накіраваны падраздзяленні 136-й асобнай мотастралковай брыгады Міністэрства абароны РФ і 102-й асобнай брыгады ўнутраных войскаў МУС РФ, а таксама міліцэйскія фармаванні мясцовага і цэнтральнага падпарадкавання.

У ходзе баёў, якія доўжыліся да 24 жніўня, атрады баевікоў былі выбіты з пазіцый і адышлі ў Чачню. З 25 жніўня самалёты Ваенна-паветраных сіл РФ сталі наносіць удары па базах і лагерах баевікоў на тэрыторыі Чачні.

5 верасня баявыя дзеянні ў Дагестане аднавіліся. У рэгіён былі накіраваны дадатковыя сілы ўнутраных войскаў МУС РФ, бронетэхніка, артылерыя і авіяцыя. Баевікі былі вымушаны адступіць, а федэральныя сілы занялі апорныя пункты па пануючых вышынях уздоўж мяжы з ЧРІ^[3].

Баявыя дзеянні на поўначы Чачні

З 23 верасня 1999 года Расія ўвяла «Рэжым контртэрарыстычнай аперацыі на Паўночным Каўказе», для якой была створана Аб’яднаная групоўка войскаў (АГВ) з вайсковых падраздзяленняў і сіл МУС. У той жа дзень расійская авіяцыя пачала бамбардзіроўкі Грознага, сталіцы Чачні, і яго ваколіц.

30 верасня пачалася наземная аперацыя — бранятанкавыя падраздзяленні расійскай арміі з боку Стаўрапольскага краю і Дагестана ўвайшлі на тэрыторыю Наурскага і Шаўкоўскага раёнаў рэспублікі ў агульным кірунку на Грозны^[4].

Аб’яднанай групоўцы расійскіх войскаў супрацьстаялі ўзброеныя фарміраванні ЧРІ агульнай колькасцю каля 20 тысяч чалавек. На іх узбраенні было 15 танкаў, 3 самаходныя артылерыйскія ўстаноўкі, 5 рэактыўных сістэм залпавага агню, 16 зенітных самаходных установак, 40 пераносных зенітна-ракетных комплексаў, каля 500 розных супрацьтанкавых сродкаў^[2].

Чачэнскія фарміраванні аказвалі жорсткае супраціўленне, аднак спыніць наступ праціўніка не маглі. Да сярэдзіны кастрычніка федэральныя войскі выйшлі на лінію ракі Церак. У лістападзе на бок Расіі перайшлі муфтый Чачні Ахмат Кадыраў і шэраг палявых камандзіраў, што дазволіла Расіі без бою заняць Гудэрмес^[4].

18 кастрычніка часткі АГВ фарсіравалі Церак. У пачатку лістапада 1999 года федэральныя войскі выйшлі на бліжэйшыя подступы да Грознага і ў першых чыслах снежня поўнасцю блакіравалі горад, стварыўшы кантрольна-фільтрацыйныя пункты для выхаду насельніцтва з горада^[2].

Штурм Грознага

Увесь час, які папярэднічаў штурму, горад падвяргаўся налётам расійскай авіяцыі і ракетна-артылерыйскім ударам.

26 снежня 1999 года пачалася бітва за Грозны. Спроба захапіць горад сіламі ўнутраных войскаў і зводных атрадаў МУС без прымянення цяжкага ўзбраення і бронетэхнікі скончылася няўдачай. Другі этап аперацыі па захопу Грознага пачаўся раніцай 17 студзеня 2000 года.

На працягу двух тыдняў ішлі жорсткія баі. У ноч на 30 студзеня 2000 года рэшткі баяздольных атрадаў чачэнскіх баевікоў паспрабавалі прарвацца з горада. Большая іх частка была знішчана, асобным групам удалося сысці ў горы. 31 студзеня штурмавыя атрады федэральных войскаў выйшлі ў цэнтр горада, а да 7 лютага ўвесь Грозны быў узяты імі пад кантроль^[5][6].

Баі ў гарах

Вясной 2000 года жорсткія баі разгарнуліся ў горных раёнах Чачні, дзе федэральным сілам аказвалі супраціў звыш трох тысяч баевікоў. У выніку асноўныя сілы ваенізаваных фарміраванняў сепаратыстаў былі знішчаны, іх рэшткі перайшлі да метадаў дыверсійна-міннай вайны^[4].

Пасля аднаўлення кантролю Расіі над Чачнёй

Пра завяршэнне «вайсковай» фазы контртэрарыстычнай аперацыі было абвешчана 15 красавіка 2000 года. Беззваротныя страты чачэнскіх фарміраванняў былі ацэнены ў 14 тыс. чалавек^[7], канфіскавана 7,5 тыс. асобнікаў агнястрэльнай зброі і 16 тыс. розных боепрыпасаў. Акрамя таго, ліквідавана каля 200 міні-заводаў па перагонцы нафты^[2].

Расійскія ўлады засяродзіліся на зацвярджэнні лаяльнай адміністрацыі Ахмата Кадырава, аднаўленні Чачні, фарміраванні з чачэнцаў (уключаючы баевікоў, якія здаліся) сіл МУС (гл. Кадыраўцы), а таксама на ліквідацыі груповак, якія пайшлі ў падполле.

Партызанска-тэрарыстычная вайна ў 2000—2006 гг.

На першым этапе партызанскай вайны баевікі нападалі на гарнізоны і вайсковыя калоны, пастаянна здзяйснялі падрывы на дарогах. Затым баевікі пачалі актыўна звяртацца да тэрактаў з выкарыстаннем смяротнікаў як на тэрыторыі самой Чачні, так і за яе межамі. Тэрарыстычная кампанія дасягнула піку ў 2004 годзе, калі адбылася цэлая серыя тэрактаў, сярод якіх: 9 мая ў выніку выбуху быў забіты прэзідэнт Чачэнскай Рэспублікі Ахмат Кадыраў, а 1—3 верасня адбыўся тэрарыстычны акт у Беслане — найбуйнейшы тэракт у гісторыі Расіі.

Далейшыя падзеі характарызаваліся падзеннем актыўнасці баевікоў унутры Чачні. Мэта барацьбы за стварэнне асобнай чачэнскай дзяржавы памянялася на імкненне стварыць тэакратычную дзяржаву на тэрыторыі Паўночнага Каўказа. У 2005 годзе быў забіты Аслан Масхадаў, які ўвасабляў праект «Рэспублікі Ічкерыя», 10 ліпеня 2006 года загінуў Шаміль Басаеў. До́ку Умараў, які стаў лідэрам каўказскіх баевікоў абвясціў пра скасаванне ЧРІ і стварэнне тэакратычнай салафіцкай дзяржавы «Імарат Каўказ».

На завяршальным этапе баявых дзеянняў на Каўказе баевікі перайшлі да дзеянняў малымі заканспіраванымі групамі, у асноўным на тэрыторыі Дагестана, Кабардзіна-Балкарыі, Інгушэціі і Чачні. У большасці выпадкаў яны здзяйснялі невялікія тэракты супраць сілавікоў або атакавалі грамадзянскіх асоб і аб’екты, як пры дапамозе смяротнікаў, так і з дапамогай звычайных выбуховых прылад^[2].

Далейшая барацьба з тэрарызмам на Паўночным Каўказе

Асноўны артыкул: Барацьба з тэрарызмам на Паўночным Каўказе (2009—2017)

З 16 красавіка 2009 года ў Чачэнскай Рэспубліцы быў адменены рэжым контртэрарыстычнай аперацыі. Баявыя дзеянні ў рэспубліцы афіцыйна завяршыліся. Тым не менш барацьба супраць цэнтралізаванага ўзброенага падполля працягвалася прынамсі да 2015 года, калі спыніў існаванне «Імарат Каўказ». Спарадычныя вылазкі экстрэмістаў на Паўночным Каўказе працягваліся і пасля 2016 года^[2].