Курмангазы Сагырбайулы

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Курмангазы (значэнні).

Курмангазы Сагырбайулы (каз.: Құрманғазы Сағырбайұлы; 1818, па іншых дадзеных 1823, Букееўская Арда  (руск.) — 1889 ці 1896) — казахскі народны музыка, кампазітар, дамбрыст, аўтар кюеў (п’ес для домбры), кюйшы. Аказаў вялікі ўплыў на развіццё казахскай музычнай культуры  (руск.).

Курмангазы Сагырбайулы
каз.: قرمان‌غازى ساغر‌بايۇلى
Асноўная інфармацыя
Дата нараджэння	1823[1]
Месца нараджэння	Bokey Orda District[d], Заходне-Казахстанская вобласць, СССР
Дата смерці	1896[1]
Месца смерці	Астрахань, Астраханская губерня, Расійская імперыя
Месца пахавання	Altynzhar[d]
Краіна	Расійская імперыя
Музычная дзейнасць
Прафесіі	кампазітар, Кюйшы
Інструменты	Домбра
Жанры	кюй
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія

Нарадзіўся ў 1818 годзе ці ў 1823 годзе ў Букееўскай Ардзе  (руск.) (цяпер Бакерэйдзінскі раён  (руск.) Заходне-Казахстанскай вобласці) у сям’і бедняка Сагырбая. Выхадзец з падроду Кызылкурт  (руск.) роду Байулы  (руск.) Малодшага жуза  (руск.).^[2] З ранняга дзяцінства граў на домбры. Ва ўзросце 6 гадоў пад ціскам жорсткай галечы Курмангазы быў аддадзены ў пастухі. У родным ауле Курмангазы з захапленнем слухаў заезджых кюйшы, сярод якіх асабліва вылучаўся кюйшы Узак, які заўважыў у юным Курмангазы асаблівую цікавасць да музыкі і прадказаў яму вялікую будучыню. Ва ўзросце 18 гадоў Курмангазы пакінуў родны аул і пачаў жыццё вандроўнага кюйшы. Працягваў развіваць сваё майстэрства ў такіх вядомых дамбрыстаў, як Байжума, Баламайсан, Байбакты, Есжан і Шэркешэ.^[3]

Курмангазы быў відавочцам народнага паўстання казахаў Букееўскай арды (1836—1838) пад кіраўніцтвам Ісатая Тайманава і Махамбета Утэмісава супраць хана Джангіра. Адзін з першых кюяў «Кішкентай» («Малы») — быў прысвечаны народнаму паўстанню. За адкрытую крытыку багатых падвяргаўся пераследам, неаднаразова быў зняволены ў турму. Сядзеў у турмах Уральска, Арэнбурга; існуюць звесткі, што яму даводзілася сядзець у Іркуцкай турме.

Маўзалей Курмангазы ў вёсцы Алтынжар, Астраханская вобласць

Вяршыняй творчасці Курмангазы з’яўляецца кюй «Сары-Арка» напоўнены светлай танальнасцю, які малюе карціну бязмежных прастораў казахскага стэпу. Асаблівыя прыёмы гульні Курмангазы, якія шмат у чым развіваюць музычную тэхніку таго часу, беражліва ўспрынялі і распрацавалі яго вучні і паслядоўнікі. Сярод іх былі Махамбет Утэмісаў, Дзіна Нурпеісава, Ергалі Есжанаў і іншыя.

У 1880 годзе Курмангазы, які стаў глыбокапаважаным аксакалам у народзе, пасяляецца ў мястэчку Сахма пад Астраханню, дзе збірае вакол сябе пераемнікаў па выканальніцкім мастацтве.

Памёр у 1889 ці 1896 годзе, пахаваны ў вёсцы Алтынжар цяперашняга Валадарскага раёна Астраханскай вобласці Расіі.

Ушанаванне памяці

Партрэт Курмангазы на казахскай банкноце наміналам 5 тэнге (1993).

• 1934 — створаны Казахскі Акадэмічны аркестр народных інструментаў імя Курмангазы.
• 1945 — Казахскай нацыянальнай кансерваторыі ў горадзе Алматы было прысвоена імя Курмангазы.
• 1965 — заснавана Дзяржаўная прэмія Казахскай ССР імя Курмангазы.
• 1967 — кампазітар Яўген Брусілоўскі напісаў сімфонію «Курмангазы» (Дзяржаўная прэмія Казахстана, 1967).
• 1987 — Газіза Жубанава завяршыла працу Ахмета Жубанава па напісанні оперы «Курмангазы».
• 1993 — у першым выпуску нацыянальнай валюты незалежнага Казахстана была выпушчана банкнота вартасцю 5 тэнге з выявай Курмангазы.
• 2003 — пры сумесным удзеле Расіі і Казахстана было пачата будаўніцтва культурнага комплексу і сучаснага будынка музея. Цяпер гэта архітэктурны ансамбль з трох будынкаў, якія імітуюць вялікія белыя юрты, і велізарны гасцінічны комплекс. Тут жа адкрыта музычная школа дамбрыстаў.
• 1998 — была выпушчана паштовая марка Казахстана, прысвечаная Курмангазы.
• 2000 — быў адкрыты помнік Курмангазы ў Атырау.^[4]
• 2008 — у Астрахані быў усталяваны бронзавы конны помнік Курмангазы.^[5] Помнік Курмангазы стаў падарункам урада Рэспублікі Казахстан да 450-гадовага юбілею Астрахані. Ён уяўляе сабой скульптуру каня, на якой сядзіць Курмангазы з домбрай у левай руцэ.
• 2011 — бронзавы конны помнік вялікаму кюйшы Курмангазы быў узведзены ў Актау на плошчы Ынтымак.
• 2012 — помнік Курмангазы быў устаноўлены ля будынка Казахскай нацыянальнай кансерваторыі ў Алма-Аце, якая носіць яго імя.
• 2013 — у Атырау аркестр з тысячы музыкантаў, які выканаў кюі Курмангазы, увайшоў у казахстанскую Кнігу рэкордаў Гінеса.

Зноскі

1. Kurmangazy Sagyrbayuly // Muziekweb — 1961. Праверана 9 кастрычніка 2017.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q18088607'></a>
2. ҚҰРМАНҒАЗЫНЫҢ БІЗ БІЛМЕЙТІН СЫРЛАРЫ - Мұрағат|15 Қыркүйек 2011, 18:49 (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 8 лістапада 2018. Праверана 8 лістапада 2018.
3. Эрик Аубакиров. Он ранил в кровь свою босую душу Архівавана 11 сакавіка 2018.. // Ежедневная общественно-политическая республиканская газета «Экспресс К», 5 марта 2018 г.
4. Информационно — Познавательный Сайт Города Атырау, Республика Казахстан (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 9 сакавіка 2012. Праверана 22 красавіка 2012.
5. Аргументы и факты — Открыт памятник Курмангазы — «АиФ Астрахань», № 51 (168) от 17.12.2008 (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 2 кастрычніка 2009. Праверана 24 сакавіка 2009.