Раççей империйĕ

Раççей импе́рийĕ; çаплах Раççей патшалахĕ е Раççей (реформăчченхи вырăс. Россійская Имперія) — Вырăс патшалăхĕн 1721 çултанпа Февраль революцийĕ хыççăн 1917 çулта республикăна куçариччен ячĕ. Импери çуралнине Аслă Çурçĕр вăрçи вĕçленсен вырăс патши Аслă Пётр I пĕлтерет^[1]. Раççей империн тĕп хули малтан Санкт-Петербург 1713—1728 çулсенче, кайран Мускав 1728—1730 çулсенче, тепĕртакран каллех Санкт-Петербург 1730—1917 çулсенче (1914 хулана Петроград ята куçарнă) пулнă.

Раççей империйĕ Çĕр çинче хăçан та пулин йĕркеленнĕ патшалăхсем хушшинче лаптăкĕпе виççĕмĕш (Монгол тата Британи империсем хыççăн) — унăн территорийĕ çурçĕрте Çурçĕр Пăрлă океанĕнчен пуçласа кăнтăрти Хура тинĕсе çити, анăçри Балти тинĕсĕнчентухăçри Лăпкă океана çити сарăлса выртнă. Империн пуçлăхĕ— пĕтĕм раççей императорĕ, 1905 çулчен нимĕнпе те чарман абсолют влаçпа усă курнă. 1917 çулхи авăнăн 1- (14-) мĕшĕнче Раççейре официаллă республика пулса тăнине пĕлтернĕ. Империн саккун тăвакан органне — Патшалăх Думине — çав çулхи юпан 6- (19-) мĕшĕнче салатса янă.

Истори

Раҫҫей Федерацийӗ Раҫҫей Федерацийӗ Раççей кун-çулĕ
	Авалхи славянсем, руссем IX ĕмĕр Киев Руçĕ 862—1242 Вырăс кнеçлĕхĕсем XII—XVI: • Новгород республики 1136—1478 • Улатимĕр кнеçлĕхĕ 1157—1363 • Литва, Вырăс, Жемойта тата урăххисем 1236—1569 Мускав кнеçлĕхĕ 1263—1478 Вырăс патшалăхĕ 1478—1721 Раҫҫей империйӗ 1721—1917  Раççей республики 1917 • Совет Раççейĕ 1917—1922 • Альтернативлă йĕркелӳсем 1917—1924 Совет Союзĕ 1922—1991 Раççей Федерацийĕ 1991 çултанпа Ертӳçисем | Хронологи | Экспанси Пĕрлешĕвĕ: XIV—XVI ĕмĕрсем | 1922 Аркану: XII ĕмĕр | 1917 | 1991 Проект | Портал | Категори
пăх сӳтсе яв тӳрлет

Тĕп статья: Раççей империн историйĕ

Территори

Раççей империн географийĕ: 35°38’17" — 77°36’40" çурçĕр анлăхĕ тата 17°38’ — 169°44’ анăç вăрăмлăхĕ.

Раççей империн XIX ĕмĕр вĕçнелле территории лаптăкĕ — 21,8 млн км² (Тип çĕрĕн 1/6 пайĕ) — вăл тĕнчере иккĕмĕш вырăнта, Британи империйĕ хыççăн.

Администраци пайланӑвӗ

Тĕп статья: Раççей кĕпернисен списокĕ

Раҫҫей Империйӗ кĕпĕрнесенче, облаçсенче, ҫарлӑхсенче (войскосенче), тӑрӑхсенче (округсенче), хуласенче тата ханлӑхсенче тӗрлӗ вӑхӑтра пайланнӑ.

Халăхĕ

Халăх йышĕ

Тĕп статья: Раççей империнчи халăх

Раççей империн пысăк хулисем

Раççей империн пысăк хулисем 1897 çулхи халăх çыравĕпе (пин çын):

1. Санкт-Петербург — 1265
2. Мускав — 1039
3. Варшава— 626
4. Одесса — 404
5. Лодзь — 314
6. Рига — 282
7. Кейӳ — 248
8. Харьков — 174
9. Тбилиси (Тифлис) — 160
10. Ташкент — 156
11. Вильнюс (Вильна) — 155
12. Сарăту — 137
13. Хусан — 130
14. Ростов-Тан-çинчи — 120
15. Тулă — 115
16. Аçтăрхан — 113
17. Днепропетровск (Екатеринослав) — 113
18. Баку — 112
19. Кишинёв — 109
20. Хельсинки (Гельсингфорс) — 93
21. Ăренпур — 72

Пысăк хуласем, 1914 çулхи хаклавпа (пин çын):

1. Санкт-Петербург — 2119
2. Мускав — 1763
3. Варшава — 864
4. Рига — 558
5. Кейӳ — 520
6. Одесса — 500
7. Лодзь — 378
8. Тбилиси (Тифлис) — 307
9. Харьков — 245
10. Сарăту — 236
11. Баку — 232
12. Днепропетровск (Екатеринослав) — 211
13. Вильнюс (Вильна) — 204
14. Хусан — 194
15. Ростов-Тан-çинчи — 172
16. Аçтăрхан — 152
17. Иваново (Иваново-Вознесенск) — 146
18. Самар — 144
19. Тула — 140
20. Омск — 135
21. Даугавпилс (Двинск) — 113

Императорсем тата влаç органĕсем

Пĕтĕм Раççей императорĕсем

Елизавета Петровна, раççей арăм-император

• Пётр I Алексеевич — 1721—1725
• Екатерина I Алексеевна — 1725—1727
• Пётр II Алексеевич — 1727—1730
• Анна Иоанновна — 1730—1740
• Иван VI Антонович — 1740—1741
• Елизавета Петровна — 1741—1761
• Пётр III Фёдорович — 1761—1762
• Екатерина II Алексеевна — 1762—1796
• Павел I Петрович — 1796—1801
• Александр I Павлович — 1801—1825
• Николай I Павлович — 1825—1855
• Александр II Николаевич — 1855—1881
• Александр III Александрович — 1881—1894
• Николай II Александрович — 1894—1917
• Михаил II Александрович (ячĕшĕн; астула йышăнман)

Ертсе пыракан Сенат

Тĕп статья: Сенат (Раççей)

Ертсе пыракан сăваплă Синод

Патшалăх думи

Тĕп статья: Раççей империн Патшалăх думи

Кĕпернетĕрсем

Тĕп статья: Кĕпернеттĕр

Экономика

Патшалăхăн наци тупăшĕ — 16,4 млрд тенкĕ (тĕнчен 7,4 %).

Хĕçпăшаллă вăйсем

Ӳкерчĕк:RussiansoldiersinthetrenchesduringtheWWl.jpg

Раççей салтакĕсем окопра, Пĕрремĕш Тĕнче вăрçин фрончĕ.

Тĕп статья: Вырăс çарĕн кун-çулĕ

Суворовăн Альп урлă каçăвĕ.

Тĕн

Тĕп статья: Синод тапхăрĕ

Этеплĕх

Тĕп статья: Раççей культури

Литература

Синематограф

Архитектура

Вуламалли

• Рашин А. Г. Население России за 100 лет (1811—1913 гг.). — М.: Госстатиздат, 1956. — 352 с.

Каçăсем

• Раççей импери çинчен сайтсем
• Раççей империн рублĕ. Банкнот галерейи 2011 ҫулхи Утӑ уйӑхӗн 15-мӗшӗнче архивланӑ.
• Раççей ялавĕсем 2013 ҫулхи Юпа уйӑхӗн 25-мӗшӗнче архивланӑ.
• Раççей патшалăх гербĕн кун-çулĕ 2008 ҫулхи Раштав уйӑхӗн 6-мӗшӗнче архивланӑ.
• Раççей империн пысăк патшалăх гербĕ 2013 ҫулхи Юпа уйӑхӗн 25-мӗшӗнче архивланӑ.
• Романов император кил-йышĕн гербĕсем 2009 ҫулхи Нарӑс уйӑхӗн 7-мӗшӗнче архивланӑ.
• Вырăс гимнĕн çуралăвĕ. «Боже, Царя храни!» 2009 ҫулхи Юпа уйӑхӗн 22-мӗшӗнче архивланӑ.
• Раççей импери хулисен гербĕсем 2009 ҫулхи Юпа уйӑхӗн 22-мӗшӗнче архивланӑ.
• Б. Л. Бразоль «Царствование Императора Николая II в цифрах фактах (1894—1917 гг.)» 2014 ҫулхи Раштав уйӑхӗн 19-мӗшӗнче архивланӑ.
• Дореволюционнные справочники по Российской империи
• Подборка статей и книг на сайте журнала «Скепсис»
  • Раççейĕн XVIII—XIX ĕмĕрсенчи кун-çулĕ.
  • Раççейĕн XX ĕмĕр пуçламăшĕн кун-çулĕ
• Раççей императорĕн килĕ 2012 ҫулхи Пуш уйӑхӗн 26-мӗшӗнче архивланӑ.