Самар

Самар (выр. Самара) — Раççейĕн пысăк хули, Атăлăн сулахай çӳллĕ çыранĕнче Самар Луки патĕнче, Самарпа Сук юханшывĕсем хушшинче вырнаçнă, Самар облаçĕн администраци центрĕ^[1].

Ку терминăн урăх пĕлтерĕшсем пур, Самар (пĕлтерĕшсем) пăхăр.

Самар выр. Самара Ялав Герб Патшалăх РаççейРаççей Федераци субъекчĕ Самар облаçĕСамар облаçĕ Координатсем 53°11′ с. ш. 50°07′ в. д.HGЯO{{#coordinates:}}: нельзя иметь более одной первичной метки на странице Шалти пайлану 9 административных районов Мэр Виктор Тархов Никĕсленĕ 1586 çул Пĕрремĕш асăну 1357 çул Малтанхи ятсем Куйбышев Лаптăк 466 çм² Центр çӳллĕшĕ 100 м Климат тĕсĕ вăтам-континентлă Наци йышĕ вырăссем (83,6 %) тутарсем (3,9 %) чăвашсем (3,1 %) мордва (2,7 %) украинсем (1,9 %) Конфесси йышĕ православсем, мăсăльмансем, иудейсем, урăххисем Этнохороним самарçă, самарçăсем Вăхăт тăрăхĕ UTC+4 Телефон кочĕ +7 846 Почтă индексĕсем 443xxx Автомобиль кочĕ 63, 163 ОКАТО кочĕ Официаллă сайчĕ http://city.samara.ru «Мой город» энциклопедире Samara

Совет тапхăрĕнче (1935 кăрлачăн 27-мĕшĕ — 1991 çулхи кăрлачăн 25-мĕшĕ) хула Ку́йбышев (Валериан Куйбышев патшалăх тата парти ĕçченĕ) ятлă пулнă.

Администрациллĕ пайлану

Самар тăххăр района пайланса тăрать:

• Промăçлă (267 пин çын)
• Киров (228,4 пин çын)
• Совет (176,8 пин çын)
• Октябрь (108,3 пин çын)
• Чукун çул (102,3 пин çын)
• Хĕрлĕ тăм (83,8 пин çын)
• Куйбышев (79 пин çын)
• Ленин (63,2 пин çын)
• Самар (30,2 пин çын)

Халăхĕ

Ӳкерчĕк:Население Самары.PNG

Халăх йышĕн улшăнăвĕ

Йышĕ — 1,1581 млн çын (1.01.2008), (Раççейре 6-мĕш вырăнта — Мускав, Санкт-Петербург, Çĕн Çĕпĕр, Екатеринбурга, Чулхула хыççăн).

Самарта 2008 çулхи кăрлач тĕлне 1 миллион 158 пин çын пурăннă. Икĕ тĕпĕллĕ Самара—Тольятти агломерацинче — Новокуйбышевск, Кинель, Чапаевск, Жигулёвск — 2,3 млн çын шутланать (РФ 3-мĕш — Мускавпа Санкт-Петербург хыççăн 2005 çулта.

Самар хулин халăх йышĕ, çулсемпе (пин çын)

Çул	1897	1923	1926	1939	1956	1959	1962	1967	1970	1973	1976	1979
Йышĕ	91.7	147.4	172	390	760	806	881	992	1045	1117	1162	1216.2
Çул	1982	1986	1989	1992	1996	1998	2000	2001	2003	2005	2006	2007
Йышĕ	1243	1267	1254.4	1239.2	1208.3	1160.3	1156.1	1143.6	1157.9	1133.4	1143.3	1139.1
Çул	2008
Йышĕ	1158.1

Наци йышĕ

Самар хулин наци йышĕ^[2]

Халăх	Йышĕ (çын)	Пур халăх йышĕ шутĕнче (%)
Вырăссем	1 036 857	88,1
Тутарсем	40 327	3,4
Украинсем	19 178	1,8
Мордвасем	17 861	1,5
Чăвашсем	15 252	1,3
Эрменсем	7 140	0,4
Еврейсем	5 231	0,4
Белоруссем	4 835	0,4
Азербайджансем	4 468	0,4
Пушкăртсем	1 849	0,2
Казахсем	1 731	0,1
Узбексем	1 618	0,1
Нимĕçсем	1 506	0,1
Грузинсем	1 459	0,1
Чикансем	1 296	0,1
Таджиксем	1 234	0,1
Çармăссем	712	0,1
Молдавансем	665	0,1
Чеченсем	456	0,0
Кăркăссем	391	0,0
Урăх халăх çынни, хăш халахне кăтартман	12 362	1,1

Истори

Куйбышев урамĕ хулан историлле пайĕнче (2003 çул)

Экономика

Промăçлăх

«Союз» хăпартакан ракета комплексĕн астăвăм палăкĕ

Сутă-илӳ

вак сутă-илӳ çаврăнăшĕ (млрд. тенкĕ)

Çул	2005	2006	2007
Çаврăнăш	96,0	112,2	134,8

Транспорт

Тĕн

Культура çурчĕсем

Шаблон:Тĕп статья

Ивер хĕрарăм мăнастăрĕ

Самар — нумай конфесси хули. Кунта чылай православи чиркĕвĕ, мăнастарь, кивĕ йăла чиркĕвĕ, мечет, еврей хорал синагоги, католици тата протестант храмĕ, баптистсемпе пятидесятниксен кĕлӳ çурчĕ пур, вĕсенчен:

• Православи Иверти хĕрарăм манастăрĕ
• Католици Иисусăн Тасаран таса чĕри храмĕ, вăл готика стилĕллĕ, хулан истори пайĕнче ларать.
• Лютерансен Таса Георгий храмĕ
• Мăсăльман Самар собор мечетĕ, 1999 çултанпа Европăра чи пысăкки шутланнă^[3].
• Иудей Самар хорал синагоги, халĕ усă курмаççĕ.

Çăва-масарсем

Шаблон:Тĕп статья

Хула çăвинчи Г. Л. Ратнерăн вилтăпри çинчи палăкĕ

Чи пысăк çăвасем:

• Рубеж çăви — 170 пин пытару
• Хула çави (Самар) 128 пин пытару
• Кăнтăр çăви — 87 пин пытару

Ăслăх

Раççей Ăслăх Академийĕ шутĕнчи йĕркеленӳлĕхсем:

• РĂА Самар ăслăх тĕпĕ
• РĂА Атăл бассейнĕн экологи институчĕ
• РĂА П. Н. Лебедев ячĕллĕ физика институчĕн Самар филиалĕ
• Самар ялхуçалăх РЯХĂА Н.М.Тулайков ячĕллĕ ăслăх-тĕпчев институчĕ
• Металлургипе материал тĕпчев А.А.Байков ячĕллĕ институчĕн Атăлçи филиалĕ
• СПАУ çумĕнчи Машинсен акустика институчĕ
• Технологипе пахалăх ăслăх-тĕпчев институчĕ
• РĂА Кăткăс системăсене тытса пырас ыйтусен институчĕ

Çутĕç

Тĕп статья: Самарти аслă пĕлӳ керменĕсем

Культура

Музейсем тата галерейăсем

Тĕп статья: Самар музейĕсем

Халĕ Самарта 20 музей ытла ĕçлет, вĕсенчен ваттисем ячĕллĕ П. В. Алабин Самар облаçĕн тăван ене тĕпчекен музейĕ Самар облаçĕн ӳнер музейĕ,

Çаплах анчах уçăлнă Самар футболĕн музейĕ.

Театрсем тата концерт залĕсем

Тĕп статья: Самар театрĕсем

Сцена вырăнĕсем

А. С. Пушкин ячĕллĕ чукун çул ĕçтĕшĕсен культура керменĕ

Кинотеатрсем

• Cinema кафе (Киров проспекчĕ, 156)
• Звезда (Çĕнĕ Сад урамĕ, 106)
• Кадр (кино-клуб, Куйбышев урамĕ 103)
• Каро-фильм (Мускав шоссе 18-мĕш çм)
• Киномечта (ТЦ Парк Хаус, 3 хут, Мускав ш., 81б)
• Киномост (Дыбенко урамĕ, 30)
• Киноплекс (Аэродром урамĕ , 47А)
• Огонек (Киров пр, 156)
• Ракурс (кино-клуб, Вилонов урамĕ, 24)
• Россия (Чернореченская урамĕ, 15)
• Художественный (Куйбышев урамĕ, 105)

Вулавăшсем

Тĕп статья: Самар вулавăшĕсем

Спорт

Тĕнче çыхăнăвĕсем

Партнёр-хуласем

• Витебск (Белоруси), çу, 11, 2001
• Гомель (Белоруси), çу, 25, 2000
• Днепропетровск (Украина), авăн, 16, 2001
• Копер (Словени), чӳк, 14 2008^[4]
• Палермо (Итали), авăн, 25, 2008
• Феодоси (Украина)
• Чжэнчжоу (Китай), ака, 11, 2002

Массăллă хыпар хатĕрĕсем

Инçекурав

• Эфир каналĕсем
  СТС (1-мĕш канал), Первый канал (3-мĕш канал), Терра / Рен-ТВ (6-мĕш канал), Скат / ТНТ (7-мĕш канал), Россия (9-мĕш канал), Домашний (11-мĕш канал), НТВ (21-мĕш канал), Пятый (23-мĕш канал), Культура (25-мĕш канал), Рио / ДТВ (27-мĕш канал), Муз-ТВ (35-мĕш канал), ТВ-3 (37-мĕш канал), ТВН / Звезда (40-мĕш канал), ТВ-Центр (47-мĕш канал), Спорт (50-мĕш канал)
• Кабель инçекуравĕ
  «Волгателеком», TeleNet, Диван ТВ 2010 ҫулхи Авӑн уйӑхӗн 19-мӗшӗнче архивланӑ., Пятый путь 2015 ҫулхи Юпа уйӑхӗн 19-мӗшӗнче архивланӑ.

• Спутник инçекуравĕ
  НТВ+, Триколор-ТВ, Спутник-ТВ 2009 ҫулхи Пуш уйӑхӗн 3-мӗшӗнче архивланӑ.

Радиостанцисем

ВХ тата КХ станцисем

Ячĕ	Частота
Радио Звезда	0.729 МГц
Радио России	0.873 МГц
Радио Маяк	1.143 МГц

FM-диапазон

Ячĕ	Тăтăшлăх
РСН	68.51 МГц
Радио России	70.31 МГц
Радио Маяк	72.05, 92.1 МГц (План)
Русское радио	72.83, 100.3 МГц
Экспресс FM	90.1 МГц
Милицейская волна	90.6 МГц
Радио 7	91.0 МГц
Юмор FM	95.7 МГц (План)
Радио Скат	96.3 МГц
Ретро FM	98.6 МГц
Эхо Москвы	99.1 МГц
Европа плюс	99.9 МГц
Радио Шансон	101.0 МГц
RECORD	101.5 МГц
Наше радио	102.1 МГц
NRJ	102.5 МГц (План)
DFM	102.9 МГц
Радио Мегаполис	103.6 МГц
Самара-Максимум	104.3 МГц
Авторадио	104.8 МГц
Радио Алла	105.4 МГц (План)
Дорожное радио	106.1 МГц
Love радио	106.6 МГц

Пресса

«ТЕЛЕНЕДЕЛЯ для всей семьи.», «Самарское обозрение», «Волжская коммуна», «Волжская заря», «Самарские известия», «Самара. Журнал столицы региона», «Самарский футбол», «журнал "Дело"», «Пульс Поволжья», «Самарская газета», «Свежая газета. Самара», «Ваш выбор - вся Самара», «Ваш выбор - весь регион» тата чылай урăххи те.

Çыхăну

Мобил çыхăнăвĕ

Самар хулинчи мобил çыхăну операторĕсем

Ăру сыпăкĕ	Мобиллă çыхăну стандарчĕ	Операторсем
2	GSM	Билайн, МегаФон, МТС, СМАРТС
2,5	GPRS	Билайн, МегаФон, МТС, СМАРТС
2,75	EDGE	Билайн, МегаФон, МТС, СМАРТС
3	CDMA-450	Волгателеком
3,5	3G, HSPDA	Билайн

Стационарлă çыхăну

ВолгаТелеком, Самара-Телеком, Связьинформ, Лада-Телеком, Совинтел, Опти-Телеком, ЭР-Телеком тата урăххи те.

Тетел

Пятый путь 2015 ҫулхи Юпа уйӑхӗн 19-мӗшӗнче архивланӑ., SamaraLan («Сетевые Информационные Системы»), АИСТ,ROL, UNITLINE 2009 ҫулхи Кӑрлач уйӑхӗн 14-мӗшӗнче архивланӑ., Telenet, Волгателеком, Крафт-С, Опти-телеком, Самара-интернет, СамараТелеКом, Дом. Ру, Телком-Самара, Полярная звезда, MetroMax 2021 ҫулхи Ҫу уйӑхӗн 6-мӗшӗнче архивланӑ., Телекоммуникационные системы, СамТелеком.

Паллă вырăнсем

Архитектура

К. П. Головкин купса дачи, паллă Слонсен çурчĕ

Шаблон:Тĕп статья

Палăксем, монументсем

Шаблон:Тĕп статья

Парксем, скверсем

Шаблон:Тĕп статья

• Струков сачĕ — хулан ватă паркĕ.

Рекреаци

«Вертолёт лапамĕ»

Спорт

Баскетбол

• Баскетбол клубĕ «ЦСК ВВС — САМАРА» (1992 çулта никĕсленĕ^[5]);

Сывлăш спорчĕ

• Самар облаçĕн аэроклубĕ РОСТО (2000 çулта никĕсленĕ^[6]);
• Самар парапланер клубĕ «Высота» (2000 çулхи пушăн 9-мĕшĕнче никĕсленĕ^[7]);
• Самарти авиаци-спорт клубĕ «Sky Roads» (1998 çулхи нарăс уйăхĕнче никĕсленĕ^[8]);

Парăс спорчĕ

• «Самарти юханшыв яхт-клубĕ» (1908 çулта никĕсленĕ^[9]);

Футбол

• Профессиллĕ футбол клубĕ «Крылья Советов» (1942 çулхи акан 12-мĕшĕ);
• Профессиллĕ футбол клубĕ «Юнит» (2005 кăрлач уйăхĕнче никĕсленĕ);

Хоккей

• Хоккей клубĕ «ЦСК ВВС (Самар)» (1950 çулта никĕсленĕ^[10]);

Шахмат

• «Ладья», хулан ачасемпе яшсен спорт центрĕ;

Тăванлă хуласем

• Сент-Луис (АПШ), 1994
• Стара-Загора (Болгари), 1992, юпа, 30
• Штутгарт (Германи), 1992, çĕртме, 29

Ют патшалăхсен консул оффисĕсем

• Италин Самар облаçĕпе Тутарстанри (Степан Разин урамĕ, 71А) Хисеплĕ Консуллăхĕ
• Словени Республикин «Самар облаçĕ» консул тăрăхĕ Самарти Консуллăхĕ (Мускав шосси, 4А)

Çав. пекех

• Портал:Самар
• Самар хула пуçлăхĕсем
• Паллă самарçăсем
• Самарăн хисеплĕ гражданĕсем
• Самар урамĕсен ят-йышĕ

Каçăсем

Влаçăн муниципаллă органĕсем:

• Самар хулари тăрăх администрацийĕ 2007 ҫулхи Ҫӗртме уйӑхӗн 7-мӗшӗнче архивланӑ.
• Железнодорожный район администрацийĕ
• Департамент городского хозяйства и экологии администрации городского округа Самара 2009 ҫулхи Ҫӗртме уйӑхӗн 18-мӗшӗнче архивланӑ.
• Дума городского округа Самара 2009 ҫулхи Ҫу уйӑхӗн 21-мӗшӗнче архивланӑ.

Информаци порталĕсем:

• CамарБизнесКонсалтинг 2009 ҫулхи Ака уйӑхӗн 30-мӗшӗнче архивланӑ.
• www.samru.ru
• www.samara.ru 2009 ҫулхи Ҫу уйӑхӗн 24-мӗшӗнче архивланӑ.
• www.63.ru 2009 ҫулхи Ака уйӑхӗн 27-мӗшӗнче архивланӑ.
• www.e63.ru
• www.samaratoday.ru 2009 ҫулхи Ҫӗртме уйӑхӗн 13-мӗшӗнче архивланӑ.
• www.i-samara.ru
• www.samarapoisk.ru

Транспорт:

• Самар «Общественный транспорт Самарской области» сайт çинче
• Самар GPS-навигатор картти çинче
• САамар хулин обществăлла транспорт маршрутне пăхмалли интерактиив карти 2009 ҫулхи Нарӑс уйӑхӗн 15-мӗшӗнче архивланӑ.

Тĕрли

• Самар афиши 2016 ҫулхи Кӑрлач уйӑхӗн 25-мӗшӗнче архивланӑ.
• Cамар сайчĕ
• Самар картти
• www.volga63.ru, Самарпа Тольятти телефон хыпар кĕнеки
• Самара DMOZ-ра