Улатимĕр кĕпĕрни

Улати́мĕр кĕпĕрни — Раççей империн тата РСФСР-н 1796—1929 çулсенчи администрациллĕ-территориллĕ виçи. Кĕпĕрне хули — Улатимĕр.

Тавралăхĕ

Улатимĕр кĕпĕрни 1821 çулта

Улатимĕр кĕпĕрни çурçĕр енче Ярославль тата Кострома, тухăç енчен — Чулхула, анăç енчен — Мускав тата Тĕвер, кăнтăр енчен — Тамбов тата Кисан кĕпернисемпе чикĕ тытнă.

1918 çулчен кĕпĕрне 40 339 çухрăм² (45 910 км²), Стрельбицкин шутлавĕпе - 42 930,5 çухрăм², çав шутра кӳлĕсем патĕнче 99 çухрăма² яхăн. 1926 çулта кĕпернен лаптăкĕ 33 023 км² çитнĕ. Хĕвел тухăçĕнчен хĕвел анăçнелле чи нумай тăсăлăвĕ 325 çухрăм (347 километр), анлăшĕ çурçĕртен кăнтăралла 240 çухрăм (256 километр).

Кун-çулĕ

Администрациллĕ пайлану

Ӳкерчĕк:Vlad gub.png

Улатимĕр кĕпĕрнин админстрациллĕ пайĕсем, 1803-1918 çç.

Йĕркеленĕ саманта 1796 çулта кĕпернере 10 уес пулнă: Улатимĕр, Вязники, Гороховец, Меленки, Мурăм, Переславль, Пукрав, Суздаль, Шуя, Юрий.

1803 çулта тепĕр 3 уеса йĕркеленĕ: Александров, Ковров тата Судогода.

Çакăн пек администрациллĕ пайлану 1918 çулчен тытăнса тăнă. XIX ĕмĕрĕн вĕçĕнче кĕпĕрне йышне 13 уес кĕнĕ, вĕсем 222 вулăсран тытăнса тăнă.

№	Уес	Уес хули	Лаптăк, çухрăм²	Халăх йышĕ[1] (1897), çын
1	Александров	Александров (6 810 чел.)	2 886,8	100 371
2	Улатимĕр	Улатимĕр (28 479 чел.)	2 402,5	160 996
3	Вязники	Вязники (8 862 çын)	3 309,6	86 352
4	Гороховец	Гороховец (2 297 çын)	3 817,7	92 240
5	Ковров	Ковров (14 571 çын)	3 427,5	109 861
6	Меленки	Меленки (8 909 çын)	4 617,8	142 304
7	Мурăм	Мурăм (13 271 çын)	2 229,8	122 383
8	Переславль	Переславль-Залесский (10 639 çын)	3 178,7	87 337
9	Пукрав	Пукрав (2 785 çын)	4 142,2	158 229
10	Судогода	Судогда (3 182 çын)	5 099,9	96 798
11	Суздаль	Суздаль (6 412 çын)	2 513,1	107 708
12	Шуя	Шуя (19 583 çын)	2 565,2	158 483
13	Юрий	Поляк Юри (5 759 çын)	2 641,0	92 629

1918 çулта Шуя уесе çĕнĕ Иваново-Вознесени кĕпĕрнине куçарнă. 1920 çулта Кольчуга районне йĕркеленĕ (4 çул хушши пулнă). 1921 çулта Пукрав уесне пĕтьерсе унăн вырăнне Киржач уесне уса хунă. Тепĕр 3 çултан Гороховец, Киржач тата Суздаль уесĕсене йĕркеленĕ. 1925 çулта Поляк Юрий уесне Иваново-Вознесени кĕпĕрнине панă. Тепĕр çултан Меленкипе Судогода уесĕсене пăрахăçланă, вĕсен территоринче Гуç уесне туса хунă.

Çапла 1926 çулта Улатимĕр кĕпĕрнине 7 уес кĕнĕ:

№	Уес	Уес хули	Лаптăк, км²	Халăх йышĕ[2] (1926), чел.
1	Александров	Александров	4 365	184 850
2	Улатимĕр	Улатимĕр	6 717	325 693
3	Вязники	Вязники	5 337	151 628
4	Гусь	Гусь-Хрустальный	4 064	110 029
5	Ковров	Ковров	3 272	120 524
6	Мурăм	Мурăм	6 370	332 257
7	Переславль	Переславль-Залесский	2 898	96 159

1929 çулхи кăрлачăн 14-мĕшĕнче Улатимĕр кĕпĕрнине тата унăн мĕнпур уесне пăрахăçланă, весен çĕрĕсене Иваново Промăçлă тата Чулхула облаçĕсем хушшинче пайланă.

Пурăнан вырăнсем

XIX ĕмĕрĕн вĕçĕнче кĕпĕрнере 15 хула, 1 посад (Гавриловский посад) тата 8 227 ытти пурăнан вырăн шутланнă. Чи пысăк хуласем: Иваново-Вознесенск (54 208 çын), Улатимĕр (28 479 çын) тата Шуя (19 583 çын)^[1].

Пурăнан халăх

1886 çулта кĕпĕрнере 1 416 750 яхăн çын пурăннă. 1897 çулти халăх çыравĕпе кĕпернере 1 515 691 çын пурăннă^[1] (690 312 арçынпа 825 379 хĕрарăм), вĕсенчен хулара 190 618 çын. Пĕтĕм Раççейри 1926 çулти халăх çыравĕпе кĕпĕрнере 1 321 140 çын шутланнă^[2], вĕсенчен хула çынни - 263 942.

Наци йышĕ

1897 çулти наци йышĕ^[3]

Александр II çирĕплетнĕ кĕперне гербĕ (1856)

Уес	вырăссем
Мĕнпур кĕперне	99,7 %
Александров	99,6 %
Улатимĕр	98,7 %
Вязники	99,9 %
Гороховец	99,9 %
Ковров	99,8 %
Меленки	99,9 %
Мурăм	99,7 %
Переславль	99,9 %
Пукрав	99,7 %
Судогда	99,9 %
Суздаль	99,9 %
Шуя	99,6 %
Юрий	99,8 %

Дворян ăрачĕсем

Изединовсем, Каблуковсем, Калакутскисем, Калачовсем, Карякинсем, Касаговсем.

Кĕпĕрнаттăрсем

1. Рунич Павел Степанович 6.01.1797- 1802
2. Долгоруков Иван Михайлович .02.1802-23.03.1812
3. Супонев Авдей Николаевич 23.03.1812- 1817
4. Юрлов Иван Иванович 1.02.1817-25.05.1820
5. Кавелин Дмитрий Александрович 25.05.1820-1821
6. Апраксин Пётр Иванович 15.06.1821-29.07.1827
7. Курута Иван Эммануилович 12.08.1827-27.11.1832
8. Ланской Сергей Степанович 27.11.1832-31.12.1834
9. Паскевич Степан Федорович 13.01.1835-23.04.1836
10. Курута Иван Эммануилович 23.04.1836-12.07.1842
11. Донауров Петр Михайлович 14.07.1842- 8.04.1851
12. Зарин Владимир Иванович 29.06.1851-28.02.1852
13. Синельников Николай Петрович 28.02.1852- 9.12.1852
14. Анненков Владимир Егорович 9.12.1852-14.06.1856
15. Тиличеев Егор Сергеевич 15.06.1856-18.09.1861
16. Самсонов Александр Петрович 18.10.1861- 1.01.1865
17. Шахотин Платон Александрович 8.10.1865- 4.03.1866 (в.ĕ. 1.01.1865- 8.10.1865)
18. Струков Владимир Николаевич 8.03.1866-12.12.1875
19. Судиенко Иосиф Михайлович 30.08.1876- 5.12.1892 (в.ĕ. 2.01.1876-30.08.1876)
20. Теренин Михаил Николаевич 22.01.1893-30.05.1898
21. Цеймерн Николай Максимович 3.06.1898-16.10.1901
22. Клингенберг Николай Михайлович 19.10.1901- 1.07.1902
23. Леонтьев Иван Михайлович 6.07.1902-25.07.1906
24. Сазонов Иван Николаевич 29.07.1906- 5.06.1914
25. Крейтон Владимир Николаевич 9.06.1914- 3.03.1917

Промăçлăх

Транспорт

Чукун çул транспорчĕ

Шыв транспорчĕ

Символика

• 
  Кĕпĕрне гербĕ, 1857 çулчен
• 
  Кĕпĕрнен официаллă гербĕ (изд. ШĔМ, 1880)
• 
  Кĕпернен официаллă мар гербĕ (Сукачов кăл., 1878)
• 
  Гербăн хальхи ӳкерчĕкĕ (2000-мĕшсем)

Тĕн

Вуламалли

• Памятная книжка Владимирской губернии на 1848 год
• Списки населенных мест Владимирской губернии 1863, PDF 2013 ҫулхи Ҫу уйӑхӗн 21-мӗшӗнче архивланӑ.
• Памятная книжка и адрес-календарь Владимирской губернии 1844-1917, PDF,DJVU(ĕçлемен каçă)
• Мазанов И. Библиография Владимирской губернии. Улатимĕр. 1905 ç.(ĕçлемен каçă)