Cilfynydd

Pentref ym mwrdeistref sirol Rhondda Cynon Taf, Cymru, yw Cilfynydd. Saif ar lan Afon Taf, tua milltir o dref Pontypridd, a 12 milltir i'r gogledd o ddinas Caerdydd.

Cilfynydd

Math	pentref
Poblogaeth	2,855
Daearyddiaeth
Sir	Tref Pontypridd
Gwlad	Cymru
Cyfesurynnau	51.625°N 3.32°W
Gwleidyddiaeth
Ffeiliau perthnasol ar Comin

Cynrychiolir yr ardal hon yn Senedd Cymru gan Vikki Howells (Llafur) a'r Aelod Seneddol yw Beth Winter (Llafur).^[1][2]

Hanes y pentref

Safai'r pentref bach, amaethyddol, gwreiddiol ar hen ffordd porthmyn ac fe'i galwyd ar ôl fferm a safai ar ochr ddwyreiniol y dyffryn: "Fferm Cilfynydd" lle trigai teulu'r 'Llwydiaid'. Roedd ambell dyddyn yno hefyd, rhai wedi'u codi o ganlyniad i agor Camlas Morgannwg a lifai gerllaw. Yn ôl Cyfrifiad 1881, roedd union 100 o bobl yn byw yma; erbyn 1901 tyfodd y boblogaeth i 3,500.^[3] Tyfodd y pentre'n gyflym, felly, wedi sefydlu Glofa'r Albion yn 1887.

Tanchwa Glofa'r Albion

Y lofa

Bu damwain fawr yma ar 23 Mehefin 1894, pan ffrwydrodd y pwll, gan ladd 290 o weithwyr a 123 o geffylau. Hon oedd ail drychineb waethaf yn hanes Maes Glo De Cymru; dim ond trychineb Senghenydd yn 1913 oedd yn waeth.^[4] Wedi ymchwiliad, daethpwyd i'r canlyniad mai ffrwydriad nwy achosodd y gyflafan, ond nid oedd tystiolaeth beth gynheuodd y ffrwydriad felly ni chyhuddwyd y perchnogion, yr Albion Steam Coal Company, o drosedd.

Roedd y pwll yn dal i gyflogi 991 o ddynion yn 1947, pan ddaeth dan oruchwyliaeth y Bwrdd Glo, ond caeodd yn 1966.

Pobl o Gilfynydd

• Merlyn Rees, gwleidydd
• Stuart Burrows, tenor
• Syr Geraint Evans, baswr