Porthmadog

Tref a chymuned yng Ngwynedd, Cymru, yw Porthmadog^[1] neu Port^[2] ar lafar. Fe'i lleolir ar aber Afon Glaslyn yn Eifionydd. Saif oddeutu 7 km o Gricieth.

Porthmadog

Math	tref, cymuned
Poblogaeth	3,877, 4,187, 4,185
Daearyddiaeth
Sir	Gwynedd
Gwlad	Cymru
Cyfesurynnau	52.9281°N 4.1333°W
Cod SYG	W04000097
Cod OS	SH565385
Cod post	LL49
Gwleidyddiaeth
AS/au Cymru	Mabon ap Gwynfor (Plaid Cymru)
AS/au y DU	Liz Saville Roberts (Plaid Cymru)
Ffeiliau perthnasol ar Comin

Mae dros 65% o'r boblogaeth yn siarad Cymraeg. Cyn adleoli 1972 arferai fod yn Sir Gaernarfon. Yn 2001 roedd y boblogaeth yn 4,187.

Cynrychiolir yr ardal hon yn Senedd Cymru gan Mabon ap Gwynfor (Plaid Cymru)^[3] ac yn Senedd y DU gan Liz Saville Roberts (Plaid Cymru).^[4]

Hanes

Hanes diweddar

Y Cob

Datblygodd Porthmadog ar ôl i W. A. Madocks, Aelod Seneddol dros Boston, Swydd Lincoln, yn Lloegr, adeiladu'r morglawdd a elwir y Cob er mwyn adennill tir amaethyddol o'r Traeth Mawr, a orchuddid gan y môr yn yr hen ddyddiau pan fyddai'r llanw i mewn. Datblygodd Porthmadog yn borthladd pwysig i allforio llechi o'r chwareli ym Mlaenau Ffestiniog, ac fe adeiladwyd y rheilffordd fyd-enwog, Rheilffordd Ffestiniog i gario'r llechi o Ffestiniog i Borthmadog. Am ddegawdau, bu Porthmadog yn bwysig iawn yn niwydiant llechi'r byd, ond gyda'r dirywiad yn y diwydiant llechi collodd y porthladd ei bwysigrwydd.

Roedd adeiladu llongau yn ddiwydiant pwysig yn y dref hefyd. Efallai mai'r mwyaf enwog o longau Porthmadog oedd y sgwneri tri mast a adeiladwyd rhwng 1891 a 1913. Adnabyddid y rhain fel y Western Ocean Yachts, a dywedir eu bod ymysg y llongau hwylio prydferthaf a adeiladwyd erioed. Yn 1913 lansiwyd y Gestiana, y llong olaf i'w hadeiladu yma.

Olion hynafol

Ceir clwstwr cytiau caeedig Parc y Borth gerllaw, sy'n dyddio yn ôl i Oes yr Efydd.

Y dref heddiw

Taliesin yn croesi Pont Britannia

Bellach, tref dwristaidd yw hi. Fe'i gelwir yn aml yn "Fynedfa i Eryri" oherwydd ei safle daearyddol. Mae Rheilffordd Ffestiniog, a ddefnyddir ddyddiau hyn i gario ymwelwyr o Borthmadog i Flaenau Ffestiniog, a Rheilffordd Eryri, sy'n mynd i Gaernarfon, yn boblogaidd iawn.

Mae Clwb Pêl Droed Porthmadog yn chwarae yng Nghynghrair Undebol Huws Gray.

Enwogion

• William Alexander Madocks (1773–1828) sylfaenydd y porthladd ac ysbrydoliaeth ei henw
• Edward Breese (1835-1881), hynafiaethydd
• Eliseus Williams (Eifion Wyn) (1867–1926), bardd; cafodd ei eni ym Mhorthmadog
• Charles Edward Breese (1867–1932), hynafiaethydd ac Aelod Seneddol
• Robert Lloyd Jones (1878-1959), nofelwr, awdur llyfrau plant a dramodydd

Eisteddfod Genedlaethol

Cynhaliwyd Eisteddfod Genedlaethol ym Mhorthmadog ym 1987. Am wybodaeth bellach gweler:

• Eisteddfod Genedlaethol Cymru Bro Madog 1987

Cyfrifiad 2011

Yng nghyfrifiad 2011 roedd y sefyllfa fel a ganlyn:^[5][6][7]

Cyfrifiad 2011
Poblogaeth cymuned Porthmadog (pob oed) (4,185)			100%
Y nifer dros 3 oed sy'n siarad Cymraeg (Porthmadog) (2,827)			69.8%
:Y ganran drwy Gymru			19%
Y nifer sydd wedi'u geni yng Nghymru (Porthmadog) (2856)			68.2%
:Y ganran drwy Gymru			73%
Y nifer dros 16 sydd mewn gwaith (Porthmadog) (831)			42.2%
:Y ganran drwy Gymru			67.1%

Atyniadau eraill

Mae'r pentref Eidalaidd Portmeirion ger Porthmadog.

• 
  Pentref bychan Borth-y-Gest
• 
  Canol y dre, tua 1885
• 
  Port yn y nos
• 
  Noswaith yn harbwr Porthmadog
• 
  Tai newydd ar y cei
• 
  Porthmadog
• 
  Stryd Fawr Porthmadog
• 
  Gorsaf reilffordd Harbwr Porthmadog
• 
  y Harbwr

Llefydd o addoliad (1913)

• 
  Eglwys Anglicanaidd Sant Ioan
• 
  Presbyteriaid Saesneg
• 
  Y Tabernacl (M.C.)
• 
  Y Garth (M.C.)
• 
  Seion (B)
• 
  Ebeneser (E.F.)
• 
  Capel Coffa Emrys (A)
• 
  Salem (A)

Gweler hefyd

• Clwb Pêl-Droed Porthmadog
• Rheilffordd Ffestiniog
• Rheilffordd Eryri