Dinasoedd Cymru

Mae gan Gymru saith dinas. Bangor yw dinas gadeiriol hynaf Cymru, a Tyddewi yw dinas leiaf y Deyrnas Unedig.^[1] Caerdydd yw prifddinas Cymru a'r ddinas fwyaf poblog, ac Abertawe yw'r ail fwyaf poblog. Ers 2000, mae trefi Cymru wedi cyflwyno ceisiadau i ennill statws dinas fel rhan o ddathliad megis dathliadau’r mileniwm, gyda Chasnewydd, Llanelwy a Wrecsam yn cael statws dinas drwy’r cystadlaethau hyn. Wrecsam yw’r mwyaf diweddar i ennill y statws, ac fe’i dyfarnwyd ym mis Medi 2022.

Gweler hefyd: Prifddinas Cymru

Caerdydd

Abertawe

Casnewydd

Bangor

Llanelwy

Tyddewi

Wrecsam

Map dinasoedd Cymru.

 

Rhestr o ddinasoedd Cymru

Enw	Llywodraeth leol	Blwyddyn	Eglwys gadeiriol	Delwedd	Poblogaeth[1]
Caerdydd	Dinas a Sir Caerdydd	"civitabus" yn y 6g[2] 1905 [3]	Eglwys Gadeiriol Llandaf	Castell Caerdydd	362,750
Abertawe	Dinas a Sir Abertawe	1969 [4]	Eglwys Gadeiriol Sant Joseff	Traeth Aberafan a Bae Abertawe	245,480
Casnewydd	Casnewydd	2002 [5]	Eglwys Gadeiriol Casnewydd (Cadeirlan Sant Gwynllyw)	Cyrchfan y Celtic Manor	151,500
Wrecsam	Bwrdeistref Sirol Wrecsam	2022 [6]	Eglwys Gadeiriol Wrecsam	Dinas Wrecsam (Stryt yr Hôb)	65,359
Bangor	Gwynedd	Dinas gadeiriol ers y 6g[1] Esgobaeth hynaf Cymru, a sefydlwyd yn 550 OC gan Sant Deiniol[7] Rhoddwyd yn swyddogol yn 1974[8]	Eglwys Gadeiriol Bangor	Golygfa o'r ddinas o Borth Penrhyn	18,000
Llanelwy	Sir Ddinbych	2012 [9]	Eglwys Gadeiriol Llanelwy	Tafarn y Kentigern Arms	3,500
Tyddewi	Sir Benfro	1994 [10]	Eglwys Gadeiriol Tyddewi	Porth Brâg	1,840

Caerau y 6g

Gweler hefyd: 28 Caer Prydain

Nodwyd y 28 dinas yn Historia Brittonum (ysgrifenwyd yn 9g) a disgrifiodd Gildas yn 536OC Ynys Brydain wedi'i gwneud yn prydferth harddu gan wyth ar hugain o ddinasoedd "civitatibus" gan gynnwys y canlynol yng Nghymru:^[2]

• Cair Guorthigirn: Craig Gwrtheyrn
• Cair Mingui: Trefynwy
• Cair Pouis: Dinas Powys (bryngaer)
• Cair Dam: Caerdydd
• Cair Guidcon: Trellech Grange
• Cair Segeint: Caernarfon
• Cair Legion Guar Uisc: Caerllion
• Cair Guent: Caer-went
• Cair Uyrtin: Caerfyrddin
• Cair Cinmarc: St Kinemark, Cas-gwent
• Cair Cel Einion: Llandogo^[2]

Dyma restr o lefydd eraill yng Nghymru gyda'r term "Caer" heddiw:

• Caerau, Morgannwg
• Caereinion, Maldwyn (Caer Einion)
• Caerfallwch, Sir y Fflint (Caer Afallach)
• Caerfarchell, Sir Benfro (Caer Marchell)
• Caergeiliog, Ynys Môn (Caer y chwilod)
• Caergwrle, Sir y Fflint (Caer Corley)
• Caerffili, Morgannwg (Caer Ffili)
• Caerhun, Sir Gaernarfon (Caer Rhun)
• Caersws, Maldwyn (Caer Swswen)
• Caeriw, Sir Benfro
• Gaerwen, Ynys Môn (Caer wen)
• Caergybi, Ynys Môn (Caer Cybi)
• Caer Beris

Canol Oesoedd

Abaty Ystrad Fflur

Bu Bangor yn ddinas gadeiriol ers y 6ed ganrif^[1] ac esgobaeth hynaf Cymru, a sefydlwyd yn 550OC gan Sant Deiniol.^[7]

Wrth edrych yn ôl ar y canol oesoedd gellir ystyried Abaty Ystrad Fflur fel y prifddinas, lle cynhaliodd Llywelyn Fawr gyngor yn 1238; ac yna Machynlleth, lle cynhaliwyd Senedd Owain Glyndŵr yn 1404.^[11]

Ceisiadau dinas modern

Ers 2000, mae trefi Cymru wedi cystadlu mewn gornest i ennill statws dinas, fel rhan o anrhydeddau dinesig mewn dathliadau nodedig, fel dathliadau’r mileniwm neu jiwbilî’ sofran y pryd. Beirniadwyd gornest 2000 am beidio â chyhoeddi dinas Cymreig llwyddiannus.^[12][13][14] Cynigwyd Merthyr Tudfil ar gyfer 2022 ond ni wnaed cais ar ôl adborth a phleidlais y cyngor.^[15]

• Aberystwyth — 2000 (colli)^[12]; 2002 (colli)^[5][16]
• Machynlleth — 2000 (colli)^[12]: 2002 (colli)^[5][16]
• Casnewydd — 2000 (colli)^[12][17]; 2002 (ennill)^[5][16]
• Y Drenewydd — 2000 (colli)^[12]; 2002 (colli)^[5][16]
• Llanelwy — 2000 (colli)^[12]; 2002 (colli)^[5][16]; 2012 (ennill)^[9]
• Wrecsam — 2000 (colli)^[12][13]; 2002 (colli)^[5][16]; 2012 (colli)^[9]: 2022 (ennill)^[18][19][20]

Dinas Diwylliant

Ymgeisiodd Wrecsam yn aflwyddiannus i fod yn dinas diwylliant y Deyrnas Unedig yn 2025 ac mae'n bwriadu gwneud cais arall ar gyfer 2029.^[21]

Gweler hefyd

• Rhestr o ardaloedd poblog Cymru
• Rhestr o drefi Cymru