La nerva sistemo konsistas el la cerbo, la spina kordo, la neŭronoj (nervaj ĉeloj), ganglioj kaj la nervaj fibroj. Ili etendiĝas tra la tuta korpo. Per la nerva sistemo, homo ricevas ĉiujn fizikajn sensojn (vidadon, aŭdadon, tuŝadon, gustadon, flaradon), kaj pro tio li povas reakcii. La nerva sistemo ankaŭ provizas al la korpo homeostazon (la korpan kapablon de havi stabiligitan bontenadon).
| Nerva sistemo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| tipo de anatomia sistemo klaso de anatomia unuo  | |||||
| organa sistemo • individua anatomia ento | |||||
| |||||
En biologio la nerva sistemo estas la parto de besto kiu kunordigas ĝiajn agojn elsendante signalojn al kaj de malsamaj partoj de ĝia korpo. La nerva sistemo detektas mediajn ŝanĝojn kiuj efikas sur la korpo, kaj laboras en tandemo kun la endokrina sistemo por reagi al tiaj okazaĵoj.[1] Nervaj histoj unue ekestis en vermecaj organismoj antaŭ proksimume 550 ĝis 600 milionoj da jaroj. En vertebruloj ĝi konsistas el du ĉefaj partoj, la centra nervosistemo (CNS) kaj la periferia nerva sistemo (PNS).
La nerva sistema havas tiel du dividojn;
- La centra nerva sistemo (CNS). Ĝi konsistas el la cerbo kaj la spina kordo. La meza homa cerbo havas 100.000.000.000 neŭronojn, pli ol la nombro de la steloj en la universo. Elektrokemiaj impulsoj fluas tra la neŭronoj, kaj donas al la homo konscion.
- La periferia nerva sistemo (PNS). Ĝi konsistas el la alkondukanta sistemo (kiuj kondukas la nervimpulsojn de la nervsensiloj al la CNS), kaj el la dekondukanta sistemo (kiuj kondukas la nervimpulsojn de la CNS al la muskuloj.) Parto de la PNS estas la aŭtonoma nerva sistemo (ANS), kie troviĝas la simpata nerva sistemo kaj la parasimpata nerva sistemo.
Nervoj kiuj elsendas signalojn de la cerbo estas nomitaj movaj aŭ eferentaj nervoj, dum tiuj nervoj kiuj elsendas informojn de la korpo ĝis la CNS estas nomitaj sensaj aŭ aferentaj. Mjelnervoj servas kaj funkcias kaj estas nomitaj miksitaj nervoj. La PNS estas dividita en tri apartajn subsistemojn, la somata, aŭtonomia, kaj intesta nervaj sistemoj. Somataj nervoj peras libervolajn movadojn. La aŭtonoma nervosistemo estas plue subdividita en la simpata kaj la parasimpata nervajn sistemojn. La simpata nerva sistemo estas aktivigita en kazoj de krizoj por mobilizi energion, dum la parasimpata nerva sistemo estas aktivigita kiam organismoj estas en rilaksita ŝtato. La aŭtonomia nerva sistemo agas aŭtomate, sen la pervolo de persono, ekzemple, la rapido de la korbato kaj la grando de la pupilo de la okulo. La intesta nerva sistemo funkcias por kontroli la gastro-intestan sistemon. Kaj aŭtonomiaj kaj intestaj nervaj sistemoj funkcias aŭtomate. Nervoj ĉe elirejo de la kranio estas nomita kraniaj nervoj dum tiuj elirantaj de la mjelo estas nomitaj mjelnervoj.
Je la ĉela nivelo, la nerva sistemo estas difinita per la ĉeesto de speciala speco de ĉelo, nomita la neŭrono, ankaŭ konata kiel "nervoĉelo". Neŭronoj havas specialajn strukturojn kiuj permesas al ili sendi signalojn rapide kaj ĝuste al aliaj ĉeloj. Ili sendas tiujn signalojn en la formo de elektrokemiaj ondoj vojaĝantaj laŭ maldikaj fibroj nomitaj aksonoj, kiuj kreas kemiaĵojn nomitajn neŭrotransmitoroj por esti liberigitaj ĉe transiroj nomitaj sinapsoj. Ĉelo kiu ricevas sinapsan signalon de neŭrono povas esti ekscitita, inhibiciita, aŭ alie modulita. La ligoj inter neŭronoj povas formi neŭralajn cirkvitojn kaj ankaŭ neŭralajn retojn kiuj generas la percepton de organismo de la mondo kaj determinas ĝian konduton. Kune kun neŭronoj, la nerva sistemo enhavas aliajn specialiĝintajn ĉelojn nomitajn gliaj ĉeloj, kiuj disponigas strukturan kaj metabolan subtenon.
Nervaj sistemoj estas trovitaj en la plej multaj multĉelaj bestoj, sed varias multe en komplekseco.[2] La nuraj multĉelaj bestoj kiuj havas neniun nervan sistemon entute estas spongoj, plakozooj, kaj mesozooj, kiuj havas tre simplajn korpomapojn. La nervaj sistemoj de la radiaj simetriaj organismoktenoforoj (kombiloĵeleoj) kaj kniduloj (kiuj inkludas anemonojn, hidrojn, koralojn kaj meduzojn) konsistas el difuza nervoreto. Ĉiuj aliaj bestospecioj, kun la escepto de kelkaj specoj de vermo, havas nervan sistemon enhavantan cerbon, centran ŝnureton (aŭ du ŝnuretojn kurantajn en paralelo), kaj nervojn radiantajn de la cerbo kaj centra ŝnureto. La grandeco de la nerva sistemo gamas de kelkaj centoj da ĉeloj en la plej simplaj vermoj, ĝis proksimume 300 miliardoj da ĉeloj en afrikaj elefantoj.[3]
La centra nervosistemo funkcias por sendi signalojn de unu ĉelo ĝis aliaj, aŭ de unu korpoparto ĝis aliaj kaj por ricevi religon. Paneo de la nerva sistemo povas okazi kiel rezulto de genetikaj difektoj, fizika difekto pro traŭmato aŭ tokseco, infekto aŭ simple pro maljunĝo. La medicina specialaĵo de neŭrologio studas malsanojn de la nerva sistemo kaj serĉas intervenojn kiuj povas malhelpi aŭ trakti ilin. En la periferia nerva sistemo, la plej ofta problemo estas la fiasko de nervokondukado, kio povas ŝuldiĝi al malsamaj kialoj inkluzive de diabeta neŭropatio kaj senmjelinigantaj malsanojn kiel ekzemple multloka sklerozo kaj amiotrofa lateralsklerozo. Neŭroscienco estas la kampo de scienco kiu fokusas al la studo de la nerva sistemo.
Dividoj de la nerva sistemo
.es.png)
- Por ties studo el vidpunkto de anatomio la nerva sistemo dividiĝas en centra kaj periferia. La centra nerva sistemo korespondas al encefalo kaj la mjelo, dum la periferia nerva sistemo enhavas la aron de nervoj kiuj konektas la centran nervan sistemon kun la cetero de la organismo. Ene de la periferia nerva sistemo oni povas diferenci inter sensa nerva sistemo aŭ aferenca, kiu respondecas pri la aligo de informado el la riceviloj, kaj moviga aŭ eferenca nerva sistemo, kiu sendas informon eliran al la plenumiloj.[4]
- Por ties studo el vidpunkto de la funkcio la nerva sistemo dividiĝas en somata nerva sistemo kaj aŭtonoma nerva sistemo. La somata nerva sistemo estas formita per la aro de neŭronoj kiuj ebligas la volontajn agojn, dum la aŭtonoma aŭ vegeta nerva sistemo respondecas pri la realigo de funkcioj kiuj estas kontrolataj sen volonta partopreno de la persono; ene de tiu estas la simpata nerva sistemo, la parasimpata kaj la digestorefleksa nerva sistemo kiu estas nur en la muroj de la digesta dukto.[4]
Refleksa arko
Oni nomas reflekso la procezon laŭ kiu okazas nevolitan reagon, facile antaŭvidebla, antaŭ difinita stimulo. La neŭrona strukturo kiu eltenas reflekson estas nomata "refleksa arko". En la refleksa arko funkcias kvin komponantoj: nome la ricevilo, la sensa vojo kiu zorgas por la aligo de la informo el la riceviloj, la refleksa centro por la aligo, la moviga (motora) neŭronaro, kiu portas la eliran informon kaj la plenuma organo kiu povas esti muskolo en la motoraj refleksoj aŭ glando en la sekreciaj refleksoj. Multaj el tiuj refleksoj estas nevolitaj movoj de korpoparto reage al stimulo. Ĉe vertebruloj la refleksoj estas produktitaj ĝenerale pere de nervaj cirkvitoj peritaj de neŭronoj troviĝantaj en la mjelo, sen interveno de la encefalo.[4]
Ĉeloj
La neŭronoj estas la ĉeloj kiuj formas la bazan fundamentan unuon de la nerva sistemo; ili troviĝas konektitaj inter si ege komplekse kaj havas la proprecon generi, propagi, kodigi kaj konduki signalojn pere de elektrokemiaj gradientoj sur la nivelo de aksona membrano kaj de neŭrotransmisiiloj sur la niveloj de sinapso kaj de sensoriceviloj. La subtenaj aŭ eltenaj histoj estas formataj per la gliaj ĉeloj (neŭroglio) kaj specializita dukta sistemo.[5][6]
Neŭronoj
Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Neŭrono.
La neŭrono same kiel ĉiuj aliaj ĉeloj, disponas de citoplasmo en kiu estas kerno kaj diversaj organetoj kiel la mitokondrioj kaj la Golĝaparato. Ilia propra trajto estas ke de la ĉelkorpo eliras diversajn branĉolongigaĵoj kiuj estas nomataj dendritoj kaj alia unika kiu ricevas la nomon de aksono. La dendritoj ricevas la nervan signalon en direkto al la ĉelkorpo, dum la aksono elsendas ĝin el la ĉelkorpo al alia neŭrono aŭ al muskola ĉelo. La asono povas dividiĝi en miloj da branĉoj, ĉiu el kiu portas la informon al diferenca ĉelo. La baza strukturo de la nerva sistemo estas formita per retoj da neŭronoj kiuj estas interkonektitaj per siaj dendritoj kaj aksonoj. La zono de konekto inter du neŭronoj ricevas la nomon de sinapso.[7][8]
Morfologia klasigo
2. Dupolusa neŭrono
3. Plurpolusa neŭrono
4. Pseŭdunupolusa neŭrono
Ili klasiĝas en kvar tipoj, nome la jenaj:
- Unupolusaj estas ĉeloj kun unusola projekciaĵo kiu eliras de la somato, kiuj estas raraj ĉe vertebruloj.
- Dupolusaj, kun du projekciaĵoj kiuj eliras de la somato, kiuj ĉe homoj estas en la flarepitelio kaj en la vestibla kaj koklea ganglioj.
- Plurpolusaj estas neŭronoj kun pluraj dendritaj projekciaĵoj kaj unusola aksona projekciaĵoj; ili estas karakteraj de la movigaj neŭronoj.
- Pseŭdunupolusaj, kun unusola projekciaĵo sed kiu subdividiĝas poste en unu periferia branĉo kaj alia centra; ili estas karakteraj plejparte de ĉeloj de la homaj sensoganglioj.
Fiziologia klasigo
La neŭronoj estas klasigitaj ankaŭ en tri ĝeneralaj grupoj laŭ siaj funkcioj, nome la jenaj:
- Sensaj, kun loko normale en la periferia nerva sistemo, zorgas por la ricevo de tre diversaj tipoj de stimuloj kaj internaj kaj eksteraj. Tiu akiro de signaloj estas respondeco de ampleksa vario de riceviloj:[9]
- Nociriceviloj: liberaj finaĵoj zorgitaj pri la kolektado de la informado pri hista damaĝo.
- Termoriceviloj: sentemaj al temperaturo.
- Lumriceviloj: sentemaj al la lumo, en la okuloj.
- Kemiriceviloj: kaptas kemiajn substancojn kiel la gusto (likvoj-solidoj) kaj la flaro (gasoj).
- Mekanikriceviloj: sentemaj al froto, premo, sono kaj gravito. Inkludas la ĉelojn respondecajn pri la sensoj del tuŝo, aŭdo kaj flanka linio de la fiŝoj.
- Memriceviloj: estas internaj riceviloj en la muskolaj daŭboj kaj nervofinaĵoj kiuj zorgas pri la kolekto de informado pri la pozicio de la muskoloj kaj tendenoj.
- Movigaj: kun loko normale en la centra nervosistemo zorgas pri la sendo de ordonaj signaloj al aliaj neŭronoj, al muskoloj aŭ glandoj.
- Interneŭronoj: kun loko normale ene de la centra nervosistemo zorgas pri la kreado de konektoj aŭ retoj inter la diversaj tipoj de neŭronoj.
Nervimpulsoj
La neŭrono povas komunikiĝis inter si pere de elektraj impulsoj kiuj cirkulas tra siaj plilongigaĵoj. La impulso nomiĝas "Agadpotencialo" kaj ĝi estas unudirekta el la ĉela korpo al la aksono. En ripoza stato de estas diferenco de potencialo inter la interno kaj la ekstero de la neŭrono ĉar ambaŭ spacoj estas apartigitaj pere de la ĉelmembrano; tiun diferencon de potencialo oni nomas "ripoza potencialo de membrano".
Kiam agadpotencialo aŭ nerva impulso estas generita, du sinsekvaj aferoj okazas, kiuj influas la ĉelan membranon, ŝanĝas ĝian permeablon al Na+ kaj K+-jonoj kaj modifas la ripozan membranpotencialon. Unue malfermiĝas la kanaloj, kiuj faciligas la eniron de Na+ en la ĉelon (malpolusiĝo), poste malfermiĝas la membrankanaloj kiuj permesas la eliron de K+ el la ĉelo (repolusiĝo). La agadpotencialo tiel generita estas elsendita unudirekte tra la aksono ĝis ĝi atingas la venontan ligon (sinapso).
Sinapso
Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Sinapso.
La funkcia komunikado, kiu estas establita inter du neŭronoj aŭ inter neŭrono kaj muskola ĉelo, nomiĝas sinapso. Tra la sinapso, la nerva impulso povas cirkuli laŭ pluraj ligitaj neŭronoj.[9] La neŭrono de kiu la impulso eliras estas nomata antaŭsinapsa, kaj tiu, kiu ricevas ĝin, nomiĝas postsinapsa. Inter ili estas spaco nomata sinapsa spaco, kiu disigas la membranojn de la du ĉirkaŭaj ĉeloj. Du specoj de sinapsoj povas esti distingitaj:
1. flave: Molekulaj de natrio
2. ruĝe: Molekuloj de kalio
3. verde: Vezikoj de neŭrotransmisiiloj.
- Kemiaj sinapsoj. Tiu tipo de sinapso estas hegemoniaj ĉe la vertebruloj; la antaŭsinapsa ekstremo estas ŝarĝita de vezikoj kiuj enhavas kemiajn substancojn nomitajn neŭrotransmisiilojn. Por ke nervimpulso transmisiiĝu, la unua neŭrono devas transdoni la neŭrotransmisiilon al la sinapsejo.[9] La dua neŭrono kaptas la neŭrotransmisiilon pere de specifaj riceviloj kiu se funkciigitaj generas novan potencialon de agado.
- Elektraj sinapsoj. En tiu tipo de sinapso ne estas neŭrotransmisiiloj, kaj la elektra impulso pasas rekte de la antaŭsinapsa neŭrono al la malantaŭsinapsa neŭrono.
Neŭrotransmisiilo
Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Neŭrotransmisiilo.Neŭrotransmisiilo estas kemia substanco produktita de la neŭronoj kiu estas transdonita al la sinapsa spaco de kemia sinapso pere de la agado de nervimpulso aŭ agadpotencialo. Ĝi interagas kun specifa receptoro sur la postsinapsa neŭrono kie ĝi produktas precizan respondon kiu povas esti ekscita aŭ inhibicia. La neŭrotransmisiloj estas fundamenta aspekto en la transdono de nervaj impulsoj kaj estas de granda intereso en farmakologio, ĉar multaj el la medikamentoj, kiuj faras iom da efiko sur la nerva sistemo, agadas sur ili.
Ekzistas diversaj substancoj kiuj agadas kiel neŭrotransmisiloj, kelkaj el kiuj la plej gravaj estas la jenaj:
- GABA, akronimo de Gama-aminobuterata acido.
- Serotonino, nomita ankaŭ 5-hidroksitriptamino.
- Acetilkolino.
- Dopamino.
- Noradrenalino.
- Endorfino.
Gliaj ĉeloj
Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Glia ĉelo.
La gliaj ĉeloj (konataj ĝenerale ankaŭ kiel glioj aŭ neŭroglio) estas ĉeloj de la nervosistemo kiuj plenumas, ĉefe, la funkcion de eltenado kaj protektado de la neŭronoj. Ĉe homoj oni klasigas ilin laŭ sia loko aŭ laŭ sia morfologio kaj funkcio. La diversaj ĉeloj de la neŭroglio estas pli ol la duono de la volumeno de la nerva sistemo de la vertebruloj. La neŭronoj ne povas funkcii dum foresto de la gliaj ĉeloj.[6]
La centra nervosistemo estas protektita per gravaj fizikaj kaj kemiaj barieroj. Fizike, la cerbo kaj spino estas ĉirkaŭataj de dikaj meningaj membranoj, kaj enfermitaj en la ostoj de la kranio kaj de la vertebraro, kio kombinas por formi fortan fizikan ŝildon. Kemie, la cerbo kaj spino estas izolataj de la sango–cerba bariero, kiu evitas, ke plej tipoj de kemiaĵoj translokiĝu el la sangofluo al la interno de la centra nervosistemo. Tiuj protektoj faras la CNS malpli vundebla en multaj manieroj ol la PNS; la mala flanko, tamen, estas ke la damaĝo al la CNS tendencas rezulti en pli seriozaj konsekvencoj.
Ĝi pezas ĉirkaŭ 2 kilogramojn[10] kaj anatomie estas plej ofte konsiderita dividita en du partoj tre bone diferencitaj por faciligi sian studadon: nome la centra nerva sistemo kiu estas komponita per la encefalo kaj la mjelo, kaj la periferia nerva sistemo kiu inkludas ĉiujn periferiajn nervojn, kaj movogajn kaj sensoricevajn.[11][12]
Embria disvolviĝo
Dum la disvolviĝo de la embrio, la praa neŭra tubo rezultas en la formado de tri encefalaj vezikoj kiuj nomiĝas respektive prosencefalo, mezencefalo kaj rombencefalo. Poste la prosencefalo dividiĝas kaj rezultas en la telencefalo kaj la diencefalo, dum la rombencefalo rezultas en la metencefalo kaj la mjelencefalo. La mezencefalo restas nedividita. Tiel oni konstituas la kvin partojn de kiuj eliras ĉiuj partoj de la encefalo tute disvolvigita.[13]
Taksonomio
Oni povas priskribi la nervan sistemon laŭ sia anatomio aŭ laŭ sia funkciado:
| laŭ anatomio | laŭ funkciado | ||||||||||||||||
|
| ||||||||||||||||
Centra nerva sistemo
Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Centra nerva sistemo.
La centra nerva sistemo estas formata de la encefalo kaj la mjelo; ĝi estas protektita de tri membranoj, nome la meningoj.[15] En ties interno estas sistemo de kavaĵoj konataj kiel ventrikloj, tra kiuj cirkulas la cefalorakia likvo.[11]
- La encefalo estas la parto de la centra nerva sistemo kiu estas protektita per la ostoj de la kranio. Ĝi estas formita per la cerbo, la cerebelo kaj la cerba trunko.[11]
- La cerbo estas la plej volumena parto. Ĝi estas dividita en du duonsferoj, unu dekstra kaj unu maldekstra, apartigitaj per la "interduonsfera fendo" kaj komunikitaj pere de la kaloza korpo. La surfaco estas nomita kortekso kaj estas formita per fendoj nomitaj "cirkunvolucioj" konstituitaj el griza substanco. Subkuŝe al tiu estas la blanka substanco. En centraj zonoj de la krania volumeno estas areoj de griza substanco kiuj formas kernojn kiel la talamo, la "vostokerno" kaj la hipotalamo.[11] Ĉiu cerba duonsfero posedas kelkajn fendojn kiuj dividas la kortekson en loboj, nome la jenaj:
- frunta lobo, en antaŭa loko.
- tempia lobo, en flanka loko malantaŭ la frunta lobo.
- parieta lobo, en la ekstera flanko de la duonsfero, sub la tempia lobo.
- okcipita lobo, en la malantaŭa parto de la cerbo.
- La cerebelo estas en la malsupra kaj malantaŭa parto de la encefalo, metita en la malantaŭa cerba fosaĵo kun la cerba trunko.[11]
- La cerba trunko, komponita de la mezencefalo, la cerba ponto kaj la mjela plilongigo, konektas la cerbo kun la mjelo.[11]
- La cerbo estas la plej volumena parto. Ĝi estas dividita en du duonsferoj, unu dekstra kaj unu maldekstra, apartigitaj per la "interduonsfera fendo" kaj komunikitaj pere de la kaloza korpo. La surfaco estas nomita kortekso kaj estas formita per fendoj nomitaj "cirkunvolucioj" konstituitaj el griza substanco. Subkuŝe al tiu estas la blanka substanco. En centraj zonoj de la krania volumeno estas areoj de griza substanco kiuj formas kernojn kiel la talamo, la "vostokerno" kaj la hipotalamo.[11] Ĉiu cerba duonsfero posedas kelkajn fendojn kiuj dividas la kortekson en loboj, nome la jenaj:
- La mjelo estas plilongigaĵo de la encefalo, kvazaŭ ŝnureto kiu etendiĝas tra la interno de la vertebraro. Ene de tiu, la griza substanco troviĝas en la interno kaj la blanka substanco troviĝas en la ekstero.[11]
| Centra nerva sistemo | Encefalo | Prosencefalo | Telencefalo | Rinencefalo, cerba tonsilo, hipokampo, novkortekso, flankaj ventrikloj | |
| Diencefalo | Epitalamo, talamo, hipotalamo, subtalamo, hipofizo, pineala glando, tria ventriklo | ||||
| Cerba trunko | Mezencefalo | Tectum, cerba pedunklo, pretectum, akvedukto de Silvio | |||
| Rombencefalo | Metencefalo | Cerba ponto, cerebelo | |||
| Mjelencefalo | Mjela plilongigo | ||||
| Mjelo | |||||
Periferia nerva sistemo
Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Periferia nerva sistemo.La periferia nerva sistemo estas formita per la kraniaj kaj spinaj nervoj, kiuj eliras de la centra nerva sistemo kaj kiuj trairas la tutan korpon, enhavantaj aksonojn de neŭraj vojoj kun diversaj funkcioj kaj, per la periferiaj ganglioj kiuj troviĝas en la itinero de la nervoj kaj kiuj enhavas neŭronajn korpojn, nome la nuraj ekster la centra nerva sistemo.[12]
- Kraniaj aŭ cerbaj nervoj, nomitaj ankaŭ kraniaj paroj, estas 12 nervoparoj kiuj sendas sensan informon devenan de la kolo kaj de la kapo al la centra nervosistemo aŭ sendas movigajn ordonojn por la kontrolo de la skeleta muskolaro de la kolo kaj de la kapo.[16][12]
- I. Flarnervo. Estas nervoparo nur sensohava, kondukas la nervajn impulsojn generitajn de la odorsubstancoj el la nazo ĝis la encefalo.
- II Optika nervo. Same nur sensohava, transportas la vidinformon el la okulo ĝis la encefalo.
- III Okulmova nervo. Ĝi havas movofibrojn kiuj kontrolas la okulmovon kaj estas parasimpatiajn kiuj modifas la diametron de la pupilo.
- IV Troklea nervo. Ĝia funkcio estas moviga sur unu de la muskoloj kiuj movas la okulan globon.
- V Triopa aŭ triĝemina nervo. Estas miksa nervoparo kiu konsistas de unu sensa parto kaj unu moviga parto por maĉado.
- VI Nervo abducens aŭ Ekstera Okulmovigilo. Intervenas en la okulmovo, estas nur moviga.
- VII Vizaĝa nervo. Estas miksa nervo kiu konsistas de sensohavaj (por antaŭlango) kaj movigaj fibroj (por vizaĝo).
- VIII Vestiblokoklea nervo. Transportas al la cerbo la aŭdan kaj sensan informon devena de la interna orelo (ekvilibr-orientiĝo).
- IX Glosofaringa nervo. Estas miksa nervo. La parto sensohava transportas informojn devenajn de la lango kaj de la faringo.
- X Vaga nervo. Estas kaj sensohava kaj moviga, kaj krome havas parasimpatajn fibrojn kiuj agadas sur diversaj organoj, inter kiuj la stomako kaj la koro.
- XI Akcesora (spina) nervo. Estas moviga nervo kiu funkciigas inter aliaj la sternoklaviomastoidean muskolon, ebligante la turnon de la kapo.
- XII Sublanga nervo. Estas moviga nervo por la muskolaro de la lango.
- Spinaj nervoj. Temas pri totalo de 31 paroj da nervoj kun po du partoj aŭ radikoj kiuj kuniĝas inter si: nome unu sensa kaj unu moviga. La sensa parto estas kiu kondukas la informon el la riceviloj ĝis la mjelo, dum la moviga parto estas kiu sendas la impulsojn el la mjelo ĝis la korespondaj plenumiloj.[12] Ili distribuiĝas jene:[16]
- 8 paroj da nukaj nervoj
- 12 paroj da nervios dorsales o torácicos
- 5 paroj da lumbaj rakiaj nervoj
- 5 paroj da sakraj rakiaj nervoj
- 1 paro da kokcigaj rakiaj nervoj
Laŭfunkcia priskribo
Divido malpli laŭanatomia sed pli laŭfunkcia, estas tiu kiu dividas la nervan sistemon laŭ la rolo kiun plenumas la diversaj neŭraj vojoj, ne konsiderante ĉu tiuj trairas parton de la centra aŭ periferia nervaj sistemoj:
- La somata nerva sistemo, nomita ankaŭ nerva sistemo de la rilatvivo, estas formita per la aro de neŭronoj kiuj regulas la deziratajn, volitajn aŭ konsciajn funkciojn en la organismo, por ekzemplo la muskolan movadon.
- La aŭtonoma nerva sistemo, nomita ankaŭ nerva sistemo vegeta aŭ viscera, estas formita per la aro de neŭronoj kiuj regulas la nedeziratajn, nevolitajn aŭ nekonsciajn funkciojn en la organismo, por ekzemplo la intestan movadon. La vegeta sistemo estas dividebla en simpata nerva sistemo kaj parasimpata nerva sistemo; la du dividaĵoj nervofunkciigas la samajn organojn sed ĝenerale produktas malajn efikojn, agante ĉiu kiel kontraŭbalancilo de la alia. La simpata fako havas agadefikon kiu preparas la organismon por la fizika ekzercado aŭ por la fuĝo el ebla danĝero, dum la parasimpata fako kondukas ĝenerale al reagoj pli proksimaj al la malstreĉiĝo.
- La parasimpata nerva sistemo okazigas la funkciigon de la peristaltaj kaj sekreciaj funkciojn de la digesta kaj urina sistemoj kaj samtempe helpas la malstreĉiĝon de sfinkteroj por la forigo de la ekskreciaĵoj kaj urino; ĝi okazigas ankaŭ la bronkokonstrikton kaj la sekrecion en la spiraparato; helpas la vazodilatadon por redistribui la sangofluon al la visceroj kaj por helpi la seksan ekscitiĝon, okazigas miozon kuntirigante la pupilan sfínkteron kaj helpas la alkutimigon de la okulo al la proksimaj vidaĵoj kuntirigante la ciliaran muskolon. Diference de la simpata nerva sistemo, ĝi inhibicias la funkciojn se temas pri la konduto de fuĝo helpante la malpliigon de la korbatada frekvenco. La parasimpata nerva sistemo tendencas ignori la modelon de korpa metamerigo nervofunkciigante la plimulton de la korpo pere de la vaga nervo, kiu estas funkciigita el la kapo (mjela plilongigo). La nervoj kiuj zorgas por funkciigi la kapon mem estas ordonigitaj el la mezencefalo kaj mjela plilongigo. La nervoj kiuj zorgas pri la funkciigo de la digest-urinaj aparatoj pli distaj kaj seksorganoj estas ordonigitaj el la mjelaj fakoj S2a ĝis S4a.
- La simpata nerva sistemo pliigas la korbatan frekvencon, stimulas la hararstarigon kaj ŝvitigon, helpas kaj faciligas la mekanismojn de aktivado de la somata nerva sistemo por la laŭvola muskola kuntiriĝo, okazigas la bronkodilatigon de la spiraj vojoj por helpi la rapidan oksigenigon, helpas la vazkuntirigon redirektante la sangofluon al la muskoloj, koro kaj nerva sistemo, okazigas la midriazon por la plej bonan vidkapablon de la medio, kaj stimulas la surrenajn glandojn por la sintezo kaj elŝarĝo adrenalina. Male ĝi inhibicias la peristalzon kaj pliigas la tonon de la urinaj kaj digestaj sfinkteroj, ĉio por eviti la nevolontan forigon de ekskreciaĵoj. Ĉe maskloj ĝi finigas la seksan ekscitigon pere de la procezo de la ejakulon. La simpata sistemo sekvas la modelon de korpa metamerigo nervofunkciigante la plimulton de la korpo, inkludante la kapon, pere de la mjelaj segmentoj T1 ĝis L2.
- Digesta nerva sistemo. La digesta nerva sistemo estas formata per aro de neŭronoj en la muroj de la digesta sistemo. Ĝi plenumas gravan funkcion en la kontrolo de la stomakintesta movado. Ĝi konsistas el du nervaj pleksoj: nome de Meissner kaj de Auerbach, kiuj generas la modelojn kiuj okazigas la stomakintestan movadon. Ĉar temas pri aŭtomata mekanismo ekster la persona volo, la digesta nerva sistemo estas inkludita ene de la aŭtonoma nerva sistemo, sed oni konsideras ĝin ento sendependa disde la simpata kaj la parasimpata.[17]
Malsanoj
La nerva sistemo povas suferi nombrajn malsanojn de diversa origino: infektaj, heredaj, degeneraj, cerbovaskulaj (pro tuŝo al la sangoduktoj), senmjeligaj aŭ tumoraj.[18]
- Infektaj. Tiuj povas esti okazigitaj per bakterioj, virusoj aŭ parazitoj. Kelkaj el la plej oftaj estas la meningito kaj la cerba absceso.
- Heredaj. Inter la heredaj malsanoj kiuj tuŝas la funkciadon de la nerva sistemo estas la malsano de Huntington.
- Degeneraj. En tiu grupo estas la malsano de Parkinson kaj la malsano de Alzheimer.
- Vaskulaj. La difekto de la sangoduktoj kiuj alportas sangon al la nerva sistemo povas okazigi gravajn damaĝojn en la nervaj strukturoj se tiuj restas kelkajn minutojn sen ricevi alporton de oksigeno. Tiu mekanismo okazas en la cerba embolio kaj en la cerba infarkto.
- Senmjeligaj. La multloka sklerozo okazas pro difekto de la mjelujo kiu ĉirkaŭas la aksonojn kiuj eliras el la neŭronoj.
- Tumoraj. Diversaj tipoj de kancero povas tuŝi la nervan sistemon unuarange, inter ili la astrocitomo, la oligodendrogljomo kaj la meningiomo.
- Aliaj nervomalsanoj estas epilepsio, kranitraŭmato.
Neŭralgio estas simptomo okazigita de malsukceso ĉe la nerva sistemo konsistanta en sensa malordo aŭ forta doloro, kvankam la moviga funkcio ne estis tuŝita. Se ĝi tuŝas la periferiajn nervojn, ĝi povas okazigi suferon ĉe la zono koresponda al la koncerna nervo.
Nerva sistemo laŭ filumo
Kniduloj
La filumo de la kniduloj inkludas inter aliaj organismoj la hidrojn kaj meduzojn. Ili havas la plej simplan kaj primitivan formon de nerva sistemo kiu ricevas la nomon de nerva reto. En nerva reto la neŭronoj estas disaj sen struktura organizado kompleksa kaj ne ekzistas en ili encefalo.
Platvermoj
La filumo de la platvermoj inkludas ĉirkaŭ 20 000 speciojn, inter kiuj estas kelkaj de parazita vivo kiel la taenia solium aŭ tenio kiu vivas en la homa intesto. Ilia nerva sistemo montras komencojn de kapigo kaj 2 nervajn ŝnuretojn longitudajn kiuj povas esti konsiderataj centra primitiva nerva sistemo. Aliflanke la nerva histo enhavas jam nombrajn interneŭronojn, tio estas neŭronoj de konekto inter la sentivaj kaj la motoraj kiuj pliigas la kompleksecon de la cirkvitoj.
Anelidoj
La grupo de la anelidoj inkludas nombrajn speciojn, el kiuj unu de la plej karakteraj estas la tervermo. Tiuj animaloj havas nervan sistemon formitaj per duobla ventra nerva ŝnureto kaj du ganglioj situantaj en ĉiu metamero. Ili posedas cerbon kiu estas formita per la unio de du dorsaj ganglioj kiuj estas komunikataj pere de konektoj al la nerva ventra ŝnureto.
Moluskoj
Ene de la grupo de la moluskoj estas la cefalopodoj (kalmaroj kaj polpoj). Tiuj havas cerbon kaj sentan sistemon kiu atingas grandan disvolvigon. La cerbo estas kompare tre granda rilate al tiu de aliaj senvertebruloj pro kio la cefalopodoj atingas altajn kapablojn de memoro kaj lernado.[19]
La grupo de la duvalvuloj, kiu inkludas la anodontojn kaj mitulojn, havas nervan sistemon malpli disvolvigitan ol tiu de la cefalopodoj, probable pro sia loksida vivo. Ili ne havas encefalon, sed disponas de variaj ganglioj kiuj kontrolas diversajn funkciojn, inter ili du ganglioj cerbo-pleŭraj ambaŭflanke de la ezofago kiu kontrolas la sentorganojn kaj la kavaĵon de la mantelo (moluskoj).[19]
Artropodoj
La artropodoj estas la animaloj plej abundaj kaj variaj de la Tero, inkludas la insektojn, araneedojn kaj krustulojn. Ili posedas nervan sistemon bone disvolvigitan kiu ebligas havi kompleksan kaj kunordigitan konduton. Ilia centra nerva sistemo estas de tipo ganglia kaj konsistas en ĉeno de ganglioj segmentohavaj unuigitaj pere de ventra nerva ŝnureto, kelkaj ganglioj fuzias en la cefala regiono kaj rezultas en cerbo.[19]
Ekinodermoj
La grupo de la ekinodermoj inkludas la marstelon kaj la eĥino. Tiuj animaloj posedas nervan sistemon sed ne havas encefalon kiu centrigas la aktivecon. Ili disponas el tri nervajn ringojn situantajn en diversaj ebenaĵoj ĉirkaŭ la digesta dukto.[20]
Vertebruloj
La nerva sistemo de la vertebruloj konsistas de encefalo bone disvolvigita kaj spina medolo. La periferia nerva sistemo estas formita de diversaj nervoj kiuj estas konektataj kun la centra nerva sistemo. Tiuj nervoj estas de tipo aferenta (transportas sentan informaron al la centra nerva sistemo) aŭ eferentaj (transportas motorajn ordonojn el la cerbo ĝis la organoj). Ekzistas ankaŭ periferiaj ganglioj kiuj estas grupoj de neŭronoj ligitaj al kelkaj el la nervoj sed oni ne devas konfuzi tion kun la ganglia sistemo de la artropodoj.[19]
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
