Zilbeti

Zilbeti^{[1][lower-alpha 1]} (erroibarreraz: Zilbiti)^{[lower-alpha 2]} Erroibar ibarreko kontzeju bat da, Euskal Herriko Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta, Pirinioak eskualdean.

Zilbeti
Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Kontzejuko ikuspegia hegoaldetik
Armarria
Kokapena
Herrialdea	Nafarroa Garaia
Eskualdea	Pirinioak
Udalerria	Erroibar
Administrazioa
Mota	kontzeju
Izen ofiziala	Zilbeti
Burua (2019-2023)	Maria Teresa Iribarren Larrea (kontzejuburua)
Posta kodea	31639
Herritarra	zilbetiar, zilbitiar
Geografia
Koordenatuak	42°59′08″N 1°27′50″W
Azalera	15,18 km²
Garaiera	724 metro
Distantzia	30,9 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria	52 (2020)

2020 urtean 52 biztanle zituen.

Bertako biztanleak zilbetiarrak (erroibarreraz: zilbitiarrak) dira.

Izena

Zilbeti edo Zilbiti toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:^[2]

• Cilueti (?)
• Cilbeti (1187)
• Çilueti (1189)
• Cilueti (1212)
• Cilveti (1280)
• Çillueti (1366)
• Zilbeti (1800)

Etimología

Zilbeti edo Zilbiti toponimoaren etimologia ezezaguna da.

Ezaugarriak

Armarria

Zilbetiko armarriak honako blasoi hau du:^[3]

«

Hondo urdin batez eta aurrean pago batez ezkerran eta hondo gorri batez eta aurrean hiru gurutze zuriz eskuinean osatuta dago

»

Geografia

Zilbeti Erroiberran dago administratiboki, baina geografikoki Esteribarren; izan ere, Etxarroko errekak zeharkatzen duen ur-ibilgua Arga ibaian (Urtasun eta Saigots artean) bizi da, eta ez Erro ibaian.

Ingurune naturala eta klima

Esteribarko udalerriaren azalera handia dela eta, klima alde handiak daude Esteribar iparraldearen eta hegoaldearen artean. Hala, udalerria klima kontinentalaren eta klima atlantikoaren mugan kokatzen da. Ezaugarri kontinental mediterraneoak ekialdean nabarmentzen dira, eta ezaugarri atlantikoak, berriz, mendebaldean. Urteko batez besteko tenperatura 8 °C eta 12 °C bitartekoa da, eta prezipitazioak 1 000 eta 1 600 mm bitartekoak. Urteroko egun euritsuak 120 - 140 inguru izaten dira.

Pagoak eta pinu basatiek udalerriaren basoen %68 hartzen dute. Horrez gain, haritzak eta gaztainondoak daude ibarreko gunerik lauenetan. Birlandatutako basoen azalera 128 hektareakoa da, eta batez ere pinu beltz austriarra erabiliz egin zen XIX. mendetik aurrera. Pagoak ugariagoak dira udalerriaren iparraldeko gune menditsuenetan.

Estazio meteorologikoak

Esteribarren dagoen Eugi kontzejuan, itsasoaren mailatik 617 metrora, Nafarroako Gobernuak 1968an jarritako estazio meteorologikoa dago.^[4] Gainera, 1975ean, beste estazio meteorologiko bat inauguratu zen Irotz lekuan, itsasoaren mailatik 479 metrora.^[5] Bestalde, 1995ean, beste estazio meteorologiko bat inauguratu zen Zubiri kontzejuan, itsasoaren mailatik 526 metrora.^[6] Zubiriko estazioa da Zilbetirako balio egokienak ematen dituena, hurbilen dagoena baita.

Datu klimatikoak (Zubiri, 1995-2020)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	20.0	22.0	26.4	29.0	32.0	39.0	42.0	43.5	40.0	31.0	25.0	21.0	43.5
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	8.8	10.6	13.6	15.4	19.8	23.7	26.6	27.1	23.4	18.5	12.0	9.3	17.4
Batez besteko tenperatura (ºC)	4.2	5.3	7.8	9.5	13.5	17.0	19.5	19.7	16.4	12.7	7.6	4.9	11.5
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	-0.4	-0.1	2.0	3.6	7.2	10.4	12.3	12.3	9.5	6.9	2.9	0.5	5.6
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	-6.6	-5.9	-3.6	-1.5	1.0	4.7	6.8	6.4	3.8	10.1	-3.8	-6.0	-0.4
Batez besteko prezipitazioa (mm)	116.4	101.8	99.5	129.4	99.9	61.4	47.8	46.5	69.5	112.8	146.6	129.5	1161.0
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm)	57.0	62.5	73.0	59.0	56.0	58.0	100.0	63.0	81.5	74.5	83.4	82.5	100.0
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm)	12.8	11.4	11.2	14.5	12.8	8.2	5.8	6.4	8.2	12.2	14.1	13.4	131.1
Elur egunak (≥ 1 mm)	2.1	2.3	1.6	0.8	0.1	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	.8	1.6	9.3
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[7]

---

Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.

Ikusi edo aldatu datu gordinak.

Hirigintza

Auzoak

Herriak 2 auzo ditu:^[8]

• Zilbeti
• Goitialde

Gainera, Astigarreta herri hutsua Zilbeti kontzeju barrutian dago.

Kaleak

Herriak 4 kale ditu:^[8]

• Larramendi karrika
• Done Bartolome karrika
• Urepelbidea
• Goitialde auzoa

Etxeak

Herriak 32 etxe ditu:^[8]

• Juancruzena
• Etxe handia
• Nicolasena
• Etxeberrikoa
• Leñari ettxea
• Ezpondarena
• Gorrirena
• Ordenakoa
• Kuztelenia
• Tabernazarrea
• Goiti alde
• Ernautena
• Abadia
• Antsorena
• Juandrazena
• Bartolorena
• Leandrorena
• Lenkorena
• Urrutikoa
• Larrainekoa
• Nabarrorena
• Orreagarena
• Eñautena
• Labordika
• Larrearena
• Kanpirena
• Lastur
• Kanpireña

Historia

Errege jaurerriko toki zaharra, 1280an ordaintzen zena Errokoarekin batera. Antso VI.a Jakituna erregeak Orreagako ospitaleari eman zion Santa Maria eliza (1189), eta honek bere gomendioetako baten egoitza bihurtu zuen. Josef Moret Aitak bere barrutian kokatu zuen San Zakariasko monasterioa, IX. mendearen erdialdean Eulogio Kordobakoak bisitatua, baina balizko identifikazio hau ez dago behar bezala dokumentatua.

XIX. mendearen hasiera arte, Erroibarko alkateak gobernatzen zuen, Erroko bizkondesa izendatzen zuena, nahiz eta haraneko diputatuei zegokien eskumen ekonomikoa, auzokoen artean txandakatuz izendatzen ziren Zilbetiko erregidoreei. 1802an zortzi izango ziren eta 1850ean bederatzi. Egun hartan, Auritzetik jasotzen zuen posta, eta bide guztiak egoera txarrean zeuden. Zilbeti nabarmen hazi zen, ordea, XIX. mendearen bigarren zatian. XX. mendearen hasieran ofizial eta karabineroen tropa zuen.

Demografia

2020 urteko erroldaren arabera 52 biztanle zituen Mezkiritzek.^[9]

2000	2001	2002	2003	2004	2005	2006	2007	2008	2009	2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020
49	49	51	51	49	52	50	50	47	51	47	58	57	56	57	55	50	50	49	57	52

Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Politika

Zilbetiko kontzejua kontzejuburuak eta lau kontzejukidek osatzen dute. Egungo kontzejuburua Maria Teresa Iribarren Larrea da.

Kontzejua

Zilbetiko kontzejua kontzejukidek eta kontzejuburuak osatzen dute, demokratikoki hautatuak. Kontzejuburua Maria Teresa Iribarren Larrea da. Kontzejukideak 4 daude:

• Pedro Martin Garrido Beltza
• Javier Jaukikoa Urdaniz
• Simon Olondriz San Martin
• Martin Olondriz Cleix

Kontzejuburuak

2011tik, Zilbetik 3 kontzejuburu izan ditu:

Kontzejuburu	Agintaldi hasiera	Agintaldi amaiera
Maria del Carmen Olondriz Huarte	2011	2015
Pedro Martin Garrido Beltza	2015	2019
Maria Teresa Iribarren Larrea	2019	jardunean

Kultura

Euskara

Zilbetiko Luis Iribarrenen^[10] pasartea (Ahotsak^[11] proiekturako)

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Erroibarko herri guztiak sailkatu zituen, hegoaldeko goi-nafarrera euskalkian, Pirinio ibarretik Esteribar eta Artzibar ibarrekin hitz egiten zena.^[12]

Koldo Zuazok, 2010ean, Erroiberrak nafarrera euskalkian sailkatu zituen.^[13]

Zilbetiko azpieuskalkia erroibarrera da, eta, zehazki, Iparerroibartar aldaera. 2007ko udazkenean, 3 euskaldun behintzat baziren Zilbetin eta Uretan, baina horietako bat besterik ez zen 50 urtetik beherakoa.^[14]

Euskararen Foru Legea

Sakontzeko, irakurri: «Euskararen Foru Legea»

Nafarroako Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legeari jarraituz, Erroibar eremu euskalduneko udalerria da. 2001eko erroldan, herritarren % 24,01ek zekien euskaraz.

Jaiak

• Done Bartolomeko jaiak: maiatzaren bigarren asteburuan

Ondasun nabarmenak

• Zilbetiko monasterioa, XI. eta XIII. mendeetako kristiau monasterioa.
• Done Bartolomeko eliza, 1896. urteko kristiau eliza.

Oharrak

1. /ʒilβ̞éti/ ahoskatua (laguntza)
   Azentua: zorrotza bigarren silaban
2. /ʒilβ̞íti/ ahoskatua (laguntza)
   Azentua: zorrotza bigarren silaban

Erreferentziak

1. Euskaltzaindia: Euskal Onomastikaren Datutegia.
2. «Zilbeti - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
3. Otazu Ripa, Jesús Lorenzo. (D.L. 1977). Heraldica municipal, merindad de Sangüesa (I) : Abaurrea-Izalzu. Diputación Foral de Navarra, Dirección de Turismo, Bibliotecas y Cultura Popular ISBN 84-235-0076-4. PMC 911388951. (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
4. Meteo Navarra. «Estazioko datuak - Eugi» meteoeu.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2021-09-01).
5. Meteo Navarra. «Estazioko datuak - Irotz» meteoeu.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2021-09-01).
6. Meteo Navarra. «Estazioko datuak - Zubiri» meteoeu.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2021-09-01).
7. Zubiriko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
8. Erroibarko Udala. Zilbetiko planoa
9. «Zilbeti» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
10. «Iribarren, Luis - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-12-13).
11. «Ahotsak.eus, Euskal Herriko hizkerak eta ahozko ondarea» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-12-13).
12. Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
13. Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.
14. Euskaltzaindia. Hegoaldeko goi-nafarrera. Erroibarrera.

Ikus, gainera

• Erroibar
• Pirinioak
• Zangozako merindadea
• Nafarroa Garaia

Kanpo estekak

• Erroibarko Udalako webgune ofiziala

• Datuak: Q3575532
• Multimedia: Zilbeti / Q3575532