Feniziar alfabeto

Feniziar alfabetoa abjad motako kontsonantezko eta piktogramarik gabeko antzinako alfabeto bat da.^[1] Feniziako zibilizazioaren eremuan erabili zen, Mediterraneoan zehar, Kristo aurreko 1. milurtekoaren zatirik handienean. Izan ere, feniziarrek asmatu zuten, beren hizkuntza idazteko; eta, abjad motakoa denez, kontsonanteak besterik ez du. Hala ere, feniziar alfabetoaren azken bertsioetan, kontsonanteetako zenbait matres lectionis motakoak ziren (bokalak adierazteko erabiltzen diren kontsonanteak).

Feniziar merkatariek beren idazkera sistema Mediterraneoan zehar zabaldu zuten, eta beste kultura batzuek ere erabili zuten. Horrela, aramear alfabetotik egungo arabiar eta hebrear alfabetoetara eta greziar alfabetotik latindar, ziriliko eta koptoar alfabetoetara hedatu zen.^[2]

Alfabetoa

Feniziar alfabetoak kontsonanteak baino ez zituen, eta bokalak adierazteko letrei puntu eta zeinu diakritikoak eransten zitzaizkien. Greziar alfabetoak feniziarra hartu zuen oinarri, baina bestelako letrak —bokalak— gehitu zizkioten eta, horrela, historiako lehendabiziko «benetako» alfabetoa sortu zuten.^[3]

Hizkia	Izena	Esanahia	Fo.	Baliokidea
				He.	Si.	Ar.	Gr.	La.	Zi.	Ar.
	alf	Idi	ʾ ʔ	א	ܐ	ﺍ	Αα	Aa	Аа	Աա
	bet	Etxe	b b	ב	ܒ	ﺏ	Ββ	Bb	Бб, Вв	Բբ
	gaml	Gamelu	g ɡ	ג	ܓ	ﺝ	Γγ	Cc, Gg	Гг, Ґґ	Գգ
	delt	Ate	d d	ד	ܕ	د	Δδ	Dd	Дд	Դդ
	he	Lehio	h h	ה	ܗ	ھ	Εε	Ee	Ее, Єє, Ээ	Եե, Էէ
	wau	Gako	w w	ו	ܘ	ﻭ	(Ϝ), Υυ	Ff, Uu, Vv, Yy, Ww	(Ѵѵ), Уу, Ўў	Վվ, Ււ
	zai	Arma	z z	ז	ܙ	ﺯ, ذ	Ζζ	Zz	Жж, Зз	Զզ
	het	Harresi	ḥ ħ	ח	ܚ	ح, خ	Ηη	Hh	Ии, Йй	Հհ
	tet	Gurpil	ṭ tˤ	ט	ܛ	ط	Θθ	—	(Ѳѳ)	Թթ
	yod	Esku	y j	י	ܝ	ي	Ιι	Ii, Jj	Іі, Її, Јј	Յյ, Իի
	kaf	Esku-ahur	k k	כך	ܟ	ﻙ	Κκ	Kk	Кк	Կկ
	lamd	Akuilu	l l	ל	ܠ	ﻝ	Λλ	Ll	Лл	Լլ
	mem	Ur	m m	מם	ܡ	ﻡ	Μμ	Mm	Мм	Մմ
	nun	Suge	n n	נן	ܢ	ﻥ	Νν	Nn	Нн	Նն
	semk	Arrain	s s	ס	ܣ, ܤ	س	Ξξ, agian Χχ	agian Xx	(Ѯѯ), poss. Хх	Խխ
	ain	Begi	ʿ ʕ	ע	ܥ	ع, غ	Οο, Ωω	Oo	Оо	Ոո, Օօ
	pe	Aho	p p	פף	ܦ	ف	Ππ	Pp	Пп	Պպ, Փփ
	sade	Ehiza	ṣ sˤ	צץ	ܨ	ص, ض, ظ	(Ϻ)	—	Цц, Чч, Џџ	Չչ, Ճճ, Ցց, Ծծ, Ձձ, Ջջ
	qof	Orratz	q q	ק	ܩ	ﻕ	(Ϙ), agian Φφ, Ψψ	Qq	(Ҁҁ)	Քք
	rosh	Buru	r r	ר	ܪ	ﺭ	Ρρ	Rr	Рр	Րր, Ռռ
	shin	Hortz	š ʃ	ש	ܫ	ش, س	Σσς	Ss	Сс, Шш, Щщ	Սս, Շշ
	tau	Marka	t t	ת	ܬ	ت, ث	Ττ	Tt	Тт	Տտ