Maitasun
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Maitasuna da beste pertsona, objektu edo izakienganako nahitasun edo atxikimendu handi bat sentitzea. Sentimenduaren trinkotasunaren eta helburuaren arabera, bereiz daitezke lagunekiko maitasuna edo adiskidetasuna, seme-alabekiko maitasuna, amaren maitasuna edo familia bereko kideen artekoa, bikote maitasuna, gauzekiko, lekuekiko, animalienganako maitasuna, ideia batekiko maitasuna eta abar.[1]
Sentimen positibotzat jotzen da oro har, maite den horren alde egitera bultzatzen baititu gizakiak Hiztegietan, maitasuna honela definitzen da: «norbaiten edo zerbaiten alderako atxikimendua sortzen duen joera edo sentimena, haren ona bilatzera bultzatzen duena».[2] Euskaraz amodio hitza sinonimotzat hartzen da.[3] Era berean, «maitasuna egin» esamoldeak sexu harremanak izatea adierazten du.[4]
Bikote maitasuna da historikoki garrantzitsuena, emozio horretan nahasten baitira begirunea, sexua eta beste sentimendu batzuk. Literaturaren gai handienetako bat da. Maitasun horren karakterizazioa izan daiteke maitasun platoniko edo idealizatua, kortesiazko maitasuna —Erdi Aroan hedatua—, maitasun erromantikoa, pasiozko maitasuna edo ezkontzazko maitasuna —katolikoek, protestanteek eta erlijio antolatu gehienek goraipatua.Maitasunaren ikurrak izan ohi dira bihotza eta eraztuna. Maitemintzea eta sedukzioa izan ohi dira bikotearen maitasunaren atariko faseak, kimikoki gizakien feromonei lotuta daudenak.
Remove ads
Maitasuna kultura klasikoan
Antzinako Grezia
Antzinako Greziako filosofoek lau maitasun mota desberdintzen zituzten: storge edo familia maitasuna, eros edo maitasun erromantikoa, filia edo adiskideen arteko maitasuna, eta agape edo jainkoaren maitasuna.[5][6]
Storge
Storge (antzinako grezieraz: στοργή, storge, edo familiako maitasuna) maitasun natural edo instintiboa da, [7] hala nola guraso batek seme-alabekiko duen maitasuna, eta alderantziz. [8]
Indar zabal bat izan daiteke maitasun mota hau, familiako kideak, lagunak, maskotak eta jabeak,[9] edo lankideak lotu ditzakeena. Herrialde, nazio edo kirol talde batekiko maitasuna storge gisa har daiteke.[10]
Storge maitasuna beste atxikimendu mota batzuei gainjartzen zaie, haiek indartzeko, hala nola maiteminezko apetaldia edo adiskidetasuna.[11] Horrela, storge kontzeptuak termino orokor gisa funtziona dezake, lagun hurkoen arteko maitasuna eta errukiz elkar zaintzeko nahia adierazteko.[12]
Terminoaren beste interpretazio bat da bi pertsonaren arteko adiskidetasunetik gradualki sortutako sexu harremana;[8] batzuetan, zaila izan ohi da adieraztea noiz bihurtu zen maitasun adiskidetasuna.[13] Storge maitaleak lagunak dira lehenik; storge sentimenak iraun dezake harremana eten ondoren ere.[8]
Helburu eta interes bertsuetan —homogamian— oinarrituta hautatzen dira bikoteak.[14] Maitaleek garrantzi handiago eman ohi diote konpromisoari, eta leialtasunez jokatzeko motibazioa da bi aldeen arteko konfiantza gordetzea. Seme-alabak izatea eta ezkontzea beren arteko loturaren epe luzeko zilegizko helburutzat hartzen dira, intentsitate sexual grinatsuak beste maitasun estiloetan baino garrantzi apalagoa duen bitartean.[14]
Eros
Sakontzeko, irakurri: «Eros»
Eros (antzinako grezieraz: ἔρως, eros) maitasunaren alde sutsu eta grinatsua da, askotan desio sexualekin lotzen dena.[15] Platonen idazkietan, aldiz, eros edertasuna maitatzeko eta bereganatzeko erabiltzen da. Norbanako baten edertasunak, ideien munduan aurki daitekeen benetako edertasuna gogorarazten du. Amodioa ez da norbanako bat maitatzea, Platonen edertasun forma hori maitatzea bazik.[16] Beraz, maitatzen dugun hori (edertasunaren) ideal bat baino ez da azken finean. Horregatik, iruditik, formatik harago begiratzearen beharra daukagu, gure aurrean dagoen irudi bizigarri hori alde batera utzi eta edertasunaren beraren gaineko gogoetan, kontenplazioan jarri arreta. Platonek maitasuna antzemateko duen ikuspuntuak ez du elkarrekikotasuna beharrezkotzat jotzen, gure desirak objektuarentzat baitira.[17]
Platonen aburuz, beraz, maitasunak (naturalki) desio sexual hutsak baino balio gehiago dauka; hau da, objektu, ideia edo pertsona batekiko amodio fisikoa ez da maitatzeko era zuzena. Izan ere, maitasuna, edertasun ideal horretan parte hartzen duten objektu, ideia edo pertsonaren zatiaren isla da; ideal horretara heltzeko arrazoimena beharrezkoa denez, hori bai da animalien erreinutik, desioen mundutik aldentzen duena.[18]
Philia
Gehiago jakiteko, irakurri: «Filia»
.jpg)
Philia (antzinako grezieraz: φιλία, filia), eros ez bezala, besterekiko afektu eta estimua da. Philia terminoa adiskidetasuna adierazten du, baita familiarekiko eta polis edo hiriarekiko leialtasunari ere. Aristotelesen arabera, philia etikan nahiz maitalearen eta hurkoaren onuran oinarritu daiteke. Besterenganako maitasunetik bereizi egiten da helburuen erabilgarritasunagatik: baliagarria da, harreman komertzialetan kasurako, izaera eta balio atseginak baititu. Beraz, ohitura erakargarri horiek aldatzen baldin badira, adiskidetasuna ere aldatu egingo da.[19]
Pertsona hoberenak, beraz, adiskidetasun hoberena sortuko du, baita maitasuna ere. Gizaki arrazionalena, hartaz, zoriontsuena izango litzateke, eta, hala, adiskidetasun mota hoberena sortzeko gai. Pentsa genezake, beraz, Aristotelesen gizaki arrazional eta zoriontsu horien arteko maitasuna perfektua litzatekeela, baina errealitateak erakusten du oso nekez ikusten ahal dela halakorik.[20] Aristotelesek horrelako maitasuna nolabaiteko «gehiegizko sentimendutzat» jotzen du.[21]
Maitasun aristotelikoaren forma gorenerako lehen baldintza da gizakiak bere burua maitatzea. Hortaz, oinarri berekoirik gabe ezingo da begikotasuna eta adeitasuna besteengana hedatu. Moralki bertutetsua den gizakiak, halaber, bere azpitik daudenen maitasuna merezi du, baina ez dago behartuta, ordainetan, pareko maitasuna ematera. Ondorioz, maitasunaren kontzeptu aristotelikoa elitista edo perfekzionista dela esan daiteke.[22]
Agape
Agape (antzinako grezieraz: ἀγάπη, agape) jainkoen eta gizakien arteko maitasuna da.[23] Ez da, beraz, philia, anaiarteko maitasuna edo, nork bere burua maitatzea (philautia), sakrifiziozko maitasun sakon bat besarkatzen baitu, egoera edozein dela ere gainditzen eta irauten duena.
Aditz forma Homerorenganaino iristen da, hitzez hitz afektu gisa itzulia, «maitasunez agurtu» eta «hildakoenganako afektua erakutsi» esaldietan bezala.[23] Antzinako beste egile batzuek hitzaren formak erabili izan zituzten ezkontideen arteko edo familia barruko maitasuna adierazteko, edo jarduera jakin batekiko estimua adierazteko, eros edo izaera sexualeko maitasunari kontrajarrita.
Agape kontzeptua asko aztertu da bere testuinguru kristauaren barruan.[24] Beste erlijio batzuetan,[25] etika erlijiosoan[26] eta zientziaren testuinguruetan[27] ere kontuan hartu izan da.
Remove ads
Filosofiaren ikuspegiak
«Maitemindurik nago» edota «maite zaitut» esaerak askotan erabiltzen dira. Zentzu batean edo bestean, erabilera ulergarriak diren arren, atal honetan biak aztertuko dira: alde batetik, maitasuna ezagutzea; eta, bestetik, maitasunaren natura, korronte filosofikoen arabera.[6]
Maitasuna nola ezagutu
Epistemologikoki maitasuna nola ezagutu eta ulertzen den aztertu izan da. Azterketa egiteko bi ikuspegi mota izan ohi dira: batak, maitasuna barne esperientzia gisa ulertuko du; bestea, jokabide batzuen arabera aztertzen saiatuko da. Lehenengo ikuspegia azterketa introspektibo bat da; bigarrena, berriz, azterketa konduktista bat. Bi ikuspegiok hizkuntzarekin harreman zuzena dute, hizkuntza baita gizakien komunikazio tresna nagusia. Adibidez, maitasunaren iturria barne esperientzia batean oinarritzen dela onartzen bada, hizkuntza erabiliko da esperientzia hori komunikatzeko eta ezagutzeko. Alderdi horretan, emozionalistek aldarrikatzen dute maitasuna norberaren barne esperientzia bat dela, eta ez daitekeela besterik uler. Hots, pertsona batek «maiteminduta nago» esaten duenean, inork ezingo du egoera hori zalantzan jarri. Horrenbestez, hizkuntzaren bitartez soilik ezagutu daiteke.[6]
Maitasuna funtsean esperientzia pertsonal bat dela hausnartzen bada,ikuspegi konduktistak egiten duen eran, arrazoitu daiteke maitasuna pertsona batzuek soilik ezagutuko dutela. Izan ere, lehenik, maitasuna bizi izan dutenak soilik izango dira hura ulertzeko gai, edozein esperientziarekin jazotzen den bezala; esaterako, jausgailu batean inoiz jauzi egin gabekoak ez daki zer sentitzen den jauzi egin arte. Bigarrenik, maitasunaren definizioaren arabera bestelako sailkapen bat egin daiteke, maitasuna ezagutzen dutenen eta ez dutenen artekoa. Honela, pertsona batzuk soilik izango dira maitasuna ezagutzeko gai. Platonen arabera, benetako maitasuna filosofiaren bidea jarraituz lortzen da. Maitasunaren lorpenak hierarkia epistemologiko baten araberakoak dira, hau da, gutxi batzuk soilik izango dira gai maitasuna ezagutzeko, hura bizi ahal izateko bide jakin bat jarraitu behar baita bizitzan. Platon maitasunaren inguruan mintzatzen da Oturuntza idazkian, Sokratesen eta Diotima Mantineakoa emakume filosofoaren bitartez.[28]
Maitasunaren natura
Maitasunaren izaeraz, era askotako tesiak landu dituzte korronte filosofikoek. Filosofo batzuen iritziz pertsonen arteko erantzun fisiko bat den bitartean, beste batzuen iritziz pertsonen jokabideetan jarri behar da arreta, maitasuna ulertu ahal izateko.
Determinismo fisikoaren aldekoek dena kausa fisiko batera murriztu daitekeela uste dute. Haien ustez, maitasuna prozesu kimiko-biologiko bat besterik ez da.[29] Hala, genetikan oinarritu daitezke «maitasunak bultzatuta» hartzen diren erabaki eta egiten diren hautuak. Era honetako teoriak, ordea, muga argiak dauzka, sexu erakarpenaz, ugaltze helburuaz edo odol loturaz kanpo dauden gertakariak eta gaiak azaltzeko zaitasunak baititu.[30]
Aldiz, konduktistek —hau da, maitasuna jokabideetan oinarritzen dela uste dutenek— jarrera multzo baten bidez azaldu daitekeela uste dute. Ikusgai izateaz gain, maitasuna kuantifikatu daitekeela aldezten dute: esaterako, A batek B gogokoagoa badu C baino , Ak B «maite» du Cren gainetik. Beraz, norbait maitemindurik dagoen hala ez jakiteko, haren jokabideetan ipini behar da arreta. Korronte honen ikuspenak daukan arazoa da pertsona guztien portaera ez datorrela, nahitaez, beti bat bizi duten gogo egoerarekin.[31]
Azkenik, beste aditu batzuek uste dute maitasuna ez dagoela murrizterik egoera fisiko jakin edo jokabide batera. Aukeran, maitasuna erantzun emozional bat bezala deskribatzen dute;[32] gogo egoera bera erantzun espiritual bat dela esanez. Teoria hau dualismotik uler daiteke, non gorputzaren eta gogoaren arteko banaketa irmoa egiten baita.[33] Teoria hau aldezten duten aditu batzuen arabera, artea da maitasuna adierazteko tresna nagusia.[34]
Remove ads
Maitasunari buruzko beste ikuspegiak
Herri ikuspegia
«Maitasuna» soilik aipatzen denean, herri ikuspegian maitasun erromantikoa ulertzen da, hau da, harreman emozional trinko eta grinatsu bat, bi pertsonen arteko harremanetan eta sexu eginbideetan eragin handia duena. Hala ere, «maitasun» soila ulertu ohi da beste harreman batzuetarako ere, esate baterako, maitasun platonikoa edo familia maitasuna, eta, zentzu zabalagoan, jainkoenganako, gizateriarenganako, naturarenganako, artearenganako edo edertasunarenganako maitasuna ere bai, eta hori enpatiarekin eta beste gaitasun batzuekin lotu ohi da. Gottfried Leibniz alemaniar filosofoaren arabera, «maitatzea da beste baten zoriontasunean norberaren zoriona aurkitzea».[35] Gehienetan, maitatzen den horri zoriona edo plazera eragiten dion gauza batekiko maitasun handia esan nahi du. Mendebaldeko kulturan, gorrotoa, mespretxua edo berekoikeria jotzen dira maitasunaren aurkaritzat. Zenbait ikerlarik aldeztu izan du maitasuna ez dela soilik giza generoaren tasuna, beste batzuekin lotura emozionalak gara ditzaketen izaki guztiak ere barne hartzen ditu, hala nola tximinoak, izurdeak, txakurrak, elefanteak eta abar.[36] Badira, baita ere, oinarri zientifikorik gabe, uste dutenak landareak hobeto hazten direla maitasuna jasotzen badute.
Animaliek izan dezaketen atxikimendu sentipenetan ez bezala, Mendebaldeko kulturan adituen gehiengo batek onartzen du gizakien artean maitasuna sentimendu benetako bat dela.[37] Kasurik ohikoenetan, maitasuna emozio baten emaitza bat da, subjektu batek beste bat erakartzeko eta miresteko izan dezakeen jokabideak sortzen duena, nahiz maitasun horri erantzuna eman edo ez eman. Horrek areagotu egiten ditu bataren eta bestearen arteko harremanak, bakoitzak, bere mugetatik abiatuta, bizitzarako osagarria dela uste izan duenarekin elkartu eta bat egin nahi baitu.
Kasu batzuetan, maitasuna uler daiteke helburu bat eraiki eta garatzeko lan, ahalegin eta trebetasun luze baten emaitza izan daitekeela, gogobetetasuna eta zoriona sentituz luzaroan irrikatu eta landu dena lortzen denean. Hori izan daiteke, adibidez, ama batek alabarekiko senti dezakeena, ikusten duenean hura jada hazita eta bizitzari heldutasun osoz aurre egiteko gai, amaren bide berdina egiten jakinduria praktikoaren bidez transmititu dizkion gauza askotan. Kasu horretan, maitasuna zuzentzen da lanaren oinarri izan diren eta ahalegina gidatu duten printzipioetara, ulertzen baita printzipio horien alde egindako borrokaren ordaina berresten dela. Sentimendu hau, dena dela, bereizi behar da baldintzarik gabeko maitasunetik, amak seme-alabekiko izan ohi duen «maitasun itsua» edozein printzipioren gainetik baitago.
Erlijio monoteistetan, jainkoak babestu ohi du maitasuna, berdin islamaren, judaismoaren eta kristautasunaren kasuan. Biblian (bereziki Itun Berrian) maitasunaren definizio bat aurkezten da garaiko kulturaren eta maitasun espiritualaren kontzepzioaren araberakoa, maitasun lurtarrarekin zer ikusirik ez duena:
| « | Maitasuna eraman onekoa eta bihozbera da; ez du bekaizkeriarik, ez handiusterik, ez harropuzkeriarik. ez da lotsagabea, ez berekoia, ez haserrekorra; kaltea ez du gogoan hartzen. ez da bidegabekeriaz pozten, baizik eta egian pozten da. Maitasunak dena barkatzen du, dena sinesten, dena itxaroten, dena ongi eramaten. | » |
| — 1 Korintoarrei 13:4-7[38] | ||
Budismoaren ikuspegiaz, maitasuna garbitasun espiritualeko egoera bat da, gizakiek mundu materialari edo samsara delakoari datxezkion emozio asaldatzaileak (desira eta afekzioa, gorrotoa eta haserrea, ezjakintasuna, harrotasuna, inbidia) alboratuz lor dezaketen egoera. Errukiaren eta mundu materialarekiko interes ezaren bitartez, giza gorputzaren txakra edo energia zentro guztien funtzionamendu gaitasuna handitu daiteke pixkanaka, baita bihotzaren txakra ere. Hala, kontzienteki maitatu daiteke eta saihestu maitasunari lotutako sufrimendua, argiztapen egoera deritzona lortu arte.[39] Egoera horretan, baldintzarik gabeko maitasun bat dago izaki sentituentzat eta zentzumenik gabekoentzat, gutxi gorabehera, adibidez, ama batek bere umea jaiotzen den unean senti dezakeenaren parekoa. Budismoaren arabera, maitasunak gauza guztiak elkarturik iraunarazten ditu, eta gure kontzientziak unibertsoa bera «sortzen» du.[40] Budismoarentzat, erlijio guztiak dira baliozkoak maitasunean eta errukian oinarritzen badira.
Beraz, ekialdeko filosofiak beste begiratu bat dauka maitasun izpiritualaz: atsekabea bera ez da bertutetsu egiten gaituena, bertutea lortzeko bitartekoa baizik, halako moldez non argiztapenera hurbiltzeak eragiten baitu atsekabea apurka-apurka etetea eta gozamena areagotzea. Kristautasunean bezala, atsekabea katarsi bat da, argiztapenera (edo Jainkoagana) gidatzen gaituena.[41]
Hala ere, ekialdeko ikusmoldearentzat, helburu bat lortzeko kezkatzea atsekabe modu gehigarri bat litzateke (afekzioa eta ezjakintasuna), eta, beraz, gure atsekabea mugatu beharko genuke sufrimendu beragatik ez kezkatzera, helburuak lortzeko desira barne, hori ere maitasun lurtarraren sinonimo baita. Osho guruaren hitzetan:
| « | Maitasuna gauza erraza da, gorrotoa gauza erraza da, baina zuk aukeratzen duzu. Esaten duzu: «maitatu besterik ez dut egingo, ez dut gorrotatuko». Horrela dena zaildu egiten da, horrela ezin duzu maitatu ere egin! Arnasa hartzea erraza da; arnasa botatzea, berriz, erraza. Baina zuk aukeratzen duzu. «Arnasa hartu bakarrik egingo dut, ez dut arnasa botako» diozu. Horrela dena zaildu egiten da. Buruak esan dezake: «Zertarako bota arnasa? Arnasa bizitza da. Aritmetika hutsa: arnasa hartzen baduzu, ez baduzu airea kanporatzen; gero eta biziago egongo zara. Bizitza gehiago pilatuko duzu. Bizi erreserba handiak izango dituzu. Arnasa hartu bakarrik, ez bota arnasarik, arnasa botatzea hiltzea baita». [...] Maitasuna arnasa hartzea da, gorrotoa arnasa botatzea. Zer egin orduan? Bizitza erraza da erabakitzen ez baduzu, orduan bai baitakizu arnasa hartzea eta botatzea ez direla bi gauza kontrajarri; prozesu beraren bi zati dira. Bi zati horiek organikoak dira, ezin dira banatu. Eta arnasa botatzen ez baduzu...? Logika erratu egiten da. Ez zara biziko; besterik gabe, berehala hilko zara. | » |
| — Osho The Book Of Nothing[42] | ||
Ikuspegi psikologikoa
Maitasunari buruzko ikertzaile Robert J. Sternberg estatubatuar psikologoak maitasunaren triangeluaren teoria proposatu zuen:
- Intimitatea: harreman batean hurbilketa, lotura eta konexioa sustatzen duen sentimendua.[43]
- Grina: besterekin elkartzeko desira biziko egoera, desioen eta beharren adierazpen gisa.[44]
- Erabakia edo konpromisoa: beste pertsona bat maitatzeko erabakia eta maitasun horri eusteko konpromisoa.[45]
Hiru osagai horiek konbinatu daitezke, neurri handiagoz edo txikiagoz, maitasun moduak eratzeko: intimitatea + grina, grina + konpromisoa, intimitatea + konpromisoa, eta abar.
Erich Fromm psikoanalistaren iritziz, maitasuna arte bat da eta, halakoa den heinean, ekintza boluntario bat, hasi eta ikasi egiten dena, ez bizi duenaren borondatearen aurka sortzen den grina bat. Maitasuna, horrela, erabakia, hautua eta jarrera da. Frommen arabera, jende gehienak plazer sentsazio batekin identifikatzen du maitasuna. Berak, aldiz, artea dela uste du, eta, ondorioz, ahalegina eta jakintza eskatzen dituela. Haren ikuspegiz, jende gehienak uste du —oker— amodioaz ez dagoela ezer ikasteko, besteak beste, uste baitu helburu nagusia dela maitatua izatea, ez maitatzea. Horrela, azaleko alderdiak baloratzen dituzte, hala nola arrakasta, boterea edo erakargarritasuna. Faktore horiek nahasmena sortzen ahal dute maitemintzearen hasierako urratsetan, baina eragina galtzen dute dute elkarrekin ohitu eta hasierako misterioaren magia amaitzen denean. Hala, bada, maitasunaren aurrean beste edozein arte ikasteko egingo genukeen bezala jokatzea gomendatzen du, hala nola musika, margolaritza, zurgintza edo medikuntza. Gainera, ikaskuntza prozesu guztietan bezala, bi alderdi bereizten ditu: bata teorikoa eta bestea praktikoa.[46]
Maitasuna egoera mental organiko bat da,[47] hazi edo txikitu egiten dena maitasun nukleoa osatzen dutenen harremanean sentimendu hori berrelikatu ahala. Berrelikatze hori zenbait faktoreren mende dago, hala nola maitatzen den pertsonaren portaera, haren nahigabeko ezaugarriak edo maite duen pertsonaren beharrak (sexu desira, lagun egiteko beharra, igoera sozialerako borondate inkontzientea, bestearen osagarri izateko nahikaria, eta abar).
Gogamenaren muturreko polarizazioak egon daitezke, maitasun neurrigabea adieraziz, norberaren mugetan oldoztu gabe, eta bere edo beste pertsonaren existentzia arriskuan jartzera ere irits daiteke, obsesio egoera horretan aurrera eginez gero. Halako muturreko kasuetan, maite denaren izakiaren ongia eta zoriona maitatzen, desiratzen eta irrikatzen duenak gauza guztien gainetik egiten du. Trukean jaso gabe ematea, sakrifikatzea eta maite dugun pertsonaren beharrak norberaren premien gainetik jartzea, sakrifiziotzat hartu gabe, baizik eta sentimendua areagotzeko aukeratzat, desoreka emozionalaren atarikotzat hartu ohi da, gure obsesioaren objektu den pertsonak ez baitu zertan erantzun aurrez pentsatu genuen bezala; baliteke gure ahalegina ez eskertzea eta gehiago eskatzea. Hala ere, batzuek muturreko polarizazio hori maitasun «egiazkoarekin» edo «osasuntsuarekin» nahasten dute, eta beste pertsonari portaera bera eskatzen diote, muturreko frustrazioa sortuz eta, aterabide gisa, indarkeria erabiliz. Emakumeen aurkako indarkeria matxistaren kasu askotan. «muturreko maitasuna» izan daiteke indarkeriara jotzeko aitzakia.[48]
Remove ads
Maitasun erromantikoa
Sakontzeko, irakurri: «Maitasun erromantiko»
Maitasun erromantikoak nolabaiteko estatus metafisiko eta etiko handiagoa duela esan ohi da, erakarpen sexual edo fisiko hutsarekin alderatuz gero. Maitasun erromantikoaren kontzeptuaren ideiak Platonengan du oinarria. Haren ustez, maitasuna edertasuna maitatzea zen; beraz, edertasuna maitatze horren gailurra edo egoera gorena izango litzateke filosofia maitatzea.[49]
Zaldunen eta goi mailako emakumeen arteko maitasun erromantikoak Erdi Aroan du jatorria, Okzitanian hain zuzen ere. Bai Platonek, bai Aristotelesek maitasuna ulertzeko zuten ikuspuntua oihartzun filosofiko nabari baten ondorioz zabaldu zen. Teorian, maitasun erromantikoa agorrezina zen, maitasun hori emakumearekiko errespetu sakonak sostengatzen eta eragiten baitzuen.[50] Hala ere, era aktiboan jardun behar zuten zaldunek, kontenplazioa baztertuz.[51]
Aro Garaikidean, maitasun erromantikoa Aristotelesen bertsio filosofikoaren sinplifikazio baten bitartez interpretatzera iritsi dela esan daiteke. Maitasun berezi horretan, maitaleek bata bestearen bertuteetan aurkitzen dute nolabaiteko lotura edo edertasuna: «bi gorputz, arima bakar».[52]
Feminismoaren sektore batzuek azaldu izan dute maitasun erromantikoa —edo, behintzat, interpretazio garaikide batzuk— emakumeen aurkako indarkeriaren faktore eragileetako bat izan daitekeela.[53]
Remove ads
Maitasunaren ikuspuntu etiko eta politikoa
Pertsonen arteko harreman erromantiko, adiskidetasunezko, sexual eta bestelakoak arautu beharko lituzketen printzipio moralak aztertu izan dituzte filosofoek. Horretan, eztabaidak sortu izan dira lehentasun sexual eta erromantikoen etikaz. Eztabaida gaien artean daude, besteak beste, ea moralki okerra ote den jatorri etniko jakin bateko pertsonen aldeko lehentasun sexual edo erromantikoak izatea, eta ea bidegabea ote den pertsona talde batzuk besteak baino «desiragarriago» izatea gehienentzat —esate baterako, gaztetasun eta liraintasun ereduen baldintzak betetzen dituztenak.
Era berean, eztabaidatu izan dira harreman erromantiko eta sexualetatik sortzen diren zenbait alderdi etiko, hala nola adostasuna, infideltasuna, maitasun drogen erabilera eta harreman baten amaieran jalgi daitezkeen gai etikoak. Halaber, ohiko arau heterosexualen aurka doazen harremanen estatus etikoa aztertu dute filosofoek, besteak beste, homosexualitatea, poliamodioa eta asexualtasuna.[54]
Maitasunaren balioa ikuspuntu etikotik
Maitatzeko bi arrazoi kategoria nagusi aipatzen dituzte filosofoek: moralaren arloan dren arrazoiak eta zuhurtziaren esparruan diren arrazoiak. Kategoria horiek guztiz egiazkoak balira, pentsatu behar genuke inor maitatzeko edo arrazoi etikoak edo zuhurtziazkoak izan behar ditugula. Horrela, posible litzateke irudikatzea betebehar etiko bat —arrazoi moral bat— dagoela norberaren umea, laguna edo bikotekidea maitatzeko; edo haurra, bikotekidea edo laguna —jo dezagun aberatsa dela— maitatzeko interes batek agintzen duela. Azken kasu horretan, zuhurtziazko arrazoi bat egongo litzateke, interesatua, haiek maitatzeko. Arrazoi moral edo zuhurtziazko horiek justifikatzen badute maitasuna, maitasun arrazional bat izango litzateke.[55]
Nolanahi ere, halako adibideek nolabaiteko ezinegon bat sortzen dute. Litekeena da norberaren haurra maitatzeko arrazoi moral zehatz bat izatea, edo lagun jakin bat maitatzeko interes bat izatea, baina, oro har, ez dira horregatik maitatzen..
Literatura filosofiko garaikidean bi joera bereizten ahal dira, maitasuna sortzeko arrazoiez. Joera batek aldezten du maitasuna sentimendu edo jarrera arrazional bat dela. Jarrera horren arabera, maitasuna, funtsean, arrazoietan oinarritzen da. Maitasunik ez legoke, ulergarri egiten duten arrazoi horiek gabe.[56] Beste joeraren iritzirako, berriz, maitasunak ez dio arrazoiari jaramonik egiten.[57]
Maitasunaren ikuspuntu politikoa
Maitasuna askotan aztertua izan da ikuspuntu politikotik. Feminismoak.sakonki ikertu du maitasunak historian zehar izan duen erabilera, emakumeak azpiratzeko indar sozial handi bat izan baitu maitasunak. Teoria batzuen arabera, maitasuna —bereziki, maitasun erromantikoa— patriarkatuaren emaitza bat da. Are eta gehiago, ikertzaile feminista batzuen iritziz, «maitasuna da patriarkatua ezartzen den azken gotorlekua».[58]
Aldiz, beste ikertzaile batzuk nahitaezko barne pultsiotzat hartzen dute maitasuna, askotan ezarritako arauen aurka jokatzeko faktore eragiletzat. Ikuspegi horren arauz, maitaleak elkartzeko nahia indartsuago izan daiteke kanpoko eragileak —familia, gizartea— baino.[59]
Bigarren kontzepzio horri dagokionez, dena dela, kontuan hartu behar da ikuskera historikoa: XX. mendera arte, Mendebaldeko herrialdeetan bikoteak ez ziren maitasunagatik ezkontzen; baizik familien arteko tratu baten ondorioz.[60] Horrela, maitasun erromantikoaren mitoa helduleku edo irteera bat izan zen klase sozial aberatsetako maitale gizonezko batzuentzat.[61]
Jakina, emakume eta gizonak ez dira egoera berean egon gizartean, ezta maitasunari dagokionean ere. Emakumea eremu pribatura mugatua zegoen, zaintzara eta sentimenduen arlora murriztuta. XX. mendean, Simone de Beauvoir frantziar filosofo feministak Bigarren sexua liburuan emakumearen izaera eraikuntza sozial gisa definitu zuen, hau da, emakumeari kulturalki esleitzen zaizkio izaera natural guztiak. Izaeraren eraikuntza kultural honen eraginez, eremu pribatura eta familiara baztertuta, emakumearen bizitzaren helburu eta zoriontasunaren itxaropen bakarra maitasuna aurkitzea da, ezkontzaren barruan, jakina.[62] Helburu horrek bizitza sozial eta ekonomikoaren beste arlo guztietatik baztertuko ditu emakumeak. Horrela, emakumeen bizitzari zentzua emateko gai maitasuna modu ironikoan aurkeztu zuen Jane Austen idazleak bere eleberrietan.[63] Ildo horretatik defendatu zituen Harriet Taylor Millek emakumeen eskubideak bere Emakumeen emantzipazioa testuan. Bertan, ohiturak esleitutako izaera guztiak berezkoak ez zirela identifikatu eta arrazoimena erabiliz deuseztatu zuen.[64]
Mugimendu feministak maitasunaren gaia modu etikoan landu izan du. Emakumeen egoera, maitasun harremanei dagokienez ere, gizonen menpekoa izan da. Hala, maitasun erromantikoaren mitoak irudikatzen dituen estereotipoetatik aldenduz, feminismoak maitasunean ezinbestekotzat jotzen dituen zenbait balio aldarrikatu ditu, hala nola, koherentzia, begirunea, errespetua eta zintzotasuna, besteak beste. Horrenbestez, feminismoaren ikuspegiz, maitasunaren inguruko iraultzaren oinarria da emakumeak maitasunaren subjektu izatea, ez soilik objektu.[65]
Remove ads
Maitasuna mitologian
Zenbait kulturatan maitasuna jainkoekin lotzen zen:
- Áine: ugalkortasunaren eta maitasun kartsuaren jainkosa, irlandar mitologian.
- Aengus: gaztetasunaren, edertasunaren eta maitasun sentsualaren jainkoa, irlandar mitologian.
- Afrodita: edertasunaren eta maitasun kartsuaren jainkosa, greziar mitologian.
- Eros: maitasun kartsuaren jainkoa, greziar mitologian.
- Kupido: maitasun kartsuaren jainkoa, erromatar mitologian.
- Venus: edertasunaren eta maitasun kartsuaren jainkosa, erromatar mitologian.
- Freyja: maitasunaren jainkosa, eskandinaviar mitologian.
- Kamadeva: maitasun sentsualaren jainkosa, indiar mitologian.
- Rati: maitasun kartsuaren jainkosa, indiar mitologian.
- Radha: maitasun jainkotiarraren jainkosa, indiar mitologian.
- Lakshmi: maitasunaren eta zortearen jainkosa, indiar mitologian.
- Xochipilli: maitasunaren jainkoa, mitologia aztekan.
Remove ads
Erreferentziak
Bibliografia
Ikus, gainera
Kanpo estekak
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads