Busan

Busan^[1] (koreeraz: 부산 광역시), Hego Korea hego-ekialdeko metropoli-hiri eta portua da. 768 kilometro koadroko eremua du, eta 2017an 3.513.490 biztanle zituen.^[2] Hego Koreako arrantza portu handiena da; base militarra ere da.^[3]

Busan 부산
portu-hiria
Irudi gehiago
Administrazioa
Estatu burujabe	Hego Korea
Izen ofiziala	부산
Jatorrizko izena	부산
Posta kodea	46000, 619–963 eta 49599
Herriburua	Yeonje-gu
Geografia
Koordenatuak	35°10′48″N 129°04′30″E
Azalera	769,83 km²
Altitudea	30 m
Mugakideak	Ulsan eta Hego Gyeongsang
Demografia
Biztanleria	3.453.198 (2018ko uztaila)
Dentsitatea	4.486 bizt/km²
Informazio gehigarria
Telefono aurrizkia	51
Ordu eremua	UTC+09:00
Hiri senidetuak	Vladivostok, Tijuana, Kaohsiung, Los Angeles, Shimonoseki, Bartzelona, Rio de Janeiro, Fukuoka, Shanghai, Surabaya, Auckland, Valparaíso, Montreal, Istanbul, Chicago, Manila, Casablanca, San Petersburgo, Bangkok, Tesalonika, Nagasaki, Dubai, Jiulongpo Barrutia, Penza, Ho Chi Minh Hiria eta Yokohama
http://english.busan.go.kr/

Historia

Gizakion lehenengo arrastoa orain dela 20000 urte utzi zuten. Arrantzaleak ziren baina ziuraski joan da etorri ibili ziren. Badirudi ez zutela herririk sortu K. o. II. mendera arte. 757. urtean izena aldatu zuen eta Dongnae izena hartiu zuen. XV. mendean atzerritar batzuk etorri ziren hirira bizitzera.

1592. urteko maiatzaren 23ko arratsaldean, 7000 soldadu japoniar badiara ailegatu ziren. Bi egunen buruan hiria hartu zuten. Hura izan zen 7 urteko gudaren lehenengo agerraldia. 1598. urtean, japoniarrak joan egin ziren eta Korearrak ez zuten utzi japoniarrik han bizitzen 1607. urtera arte.

1876. urtean, Busango portua eraiki zen, nazioarteko komertzioa errazteko.

Koreako Gerra-n, Busan kapitalea bihurtu zen Ipar Koreak Seul hartu zuenean. Busango bataila oso garrantzitsua izan zen, indar komunisten iparraldetik hegoalderako aurrerakuntzean, Busan izan baitzen penintsulan eutsi zuen puntu bakarra, hiriaren inguruan osatu zen Busango perimetroan eutsi baitzioten hegoaldekoi indarrek, Estatu Batuen eta Nazio Batuetako indarrekin^[4].

Koreako Gerrako lehen fasea, iparraldeko komunisten aurrerapen lerroa, hego-ekialdean geratu zen Busango perimetroraino.

Busango perimetroak 240 km2-ko esparru bat osatu zuen 1950eko abuztuaren 4aren eta irailaren 18aren artean. Perimetroko setioa hautsi zen irailaren 15ean, penintsularen beste puntu batean, Incheonen, lehorreratze indartsu bat egin zutelako Nazio Batuen indarrek. Horrek Koreako indarren erretiratzea ekarri zuen.

1970 eta 1980 urte bitartean, biztanleria bikoiztu egin zen. 21. mendeko film korear ezagun batek, Train to Busan (2016) delako zonbi filmak, erreferentzia egiten dio Koreako Gerrako Busango perimetroari, Korean zonbien inbasio eta epidemiatik libre geratzen den azken gotorlekua Busan hiria baita^[5].

Geografia

Busan Koreako penintsularen hego-ekialdean dago, Koreako itsasartearen ertzean. Japoniako Tsushima uhartea 49,5 kilometrora du, eta Fukuoka 180 kilometrora.

Klima

Klima subtropikala du, Cwa Köppen klima sailkapenaren arabera.

Datu klimatikoak (Busan,1981–2010, muturrekoak 1904–egun)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	18.4	20.3	22.9	28.1	34.0	33.4	35.8	37.3	35.2	29.8	25.6	20.9	37.3
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	7.8	9.8	13.4	18.2	21.7	24.4	27.3	29.4	26.3	22.4	16.3	10.5	18.9
Batez besteko tenperatura (ºC)	3.2	4.9	8.6	13.6	17.5	20.7	24.1	25.9	22.3	17.6	11.6	5.8	14.7
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	-0.6	1.1	4.9	9.9	14.1	17.9	21.8	23.4	19.5	14.1	7.8	2.0	11.3
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	-14.0	-12.6	-9.7	-1.5	5.4	9.3	13.8	15.4	9.6	1.8	-6.5	-12.0	-14.0
Pilatutako prezipitazioa (mm)	34.4	50.2	80.7	132.7	157.4	206.7	316.9	255.1	158.0	58.4	45.8	22.8	1519.1
Prezipitazio egunak (≥ 0.1 mm)	5.5	6.2	8.4	9.1	9.4	10.4	13.6	11.5	9.3	5.2	5.5	4.2	98.3
Elur egunak (≥ 1 mm)	1.7	1.4	0.8	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.2	1.1	5.2
Eguzki orduak	199.0	182.5	193.0	210.0	221.7	179.7	165.8	200.9	167.2	208.9	194.4	204.3	2327.3
Hezetasuna (%)	48.3	51.4	57.7	62.7	69.8	77.4	84.3	79.9	73.9	64.0	57.0	50.1	64.7
Iturria: Korea Meteorological Administration[6][7][8] (eguzki orduak eta elur egunak)[9]