GAFAM
biltzen dituen akronimoa From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
GAFAM akronimoak interneteko enpresa indartsuen batzuk izendatzen ditu: Google, Apple, Facebook, Amazon eta Microsoft. AEBetako multinazional hauek urte gutxiren bueltan bihurtu dira eremu digitala arautzen duen oligopolio bateko aktore.[1] Ikerlariek frogatu dute GAFAMen eta hedabideetako edukiaren arteko konexioaren hazkundea, baita taldeak ekonomia digitalean sormen eta kultura industrien etorkizuneko garapena baldintzatzeko patroiak ezartzeko duen gaitasuna ere.[2] GAFAMetako bakoitzak bere ekosistema sortzen du, baina jatorri desberdina izan arren, guztiek antzeko egiturak sortzen dituzte. Haien ezaugarri nagusiak: modu ekosistemikoan lehiatzen dira, eta ez produktuka, oso talde zentralizatuak dira, hedapen-hazkunde nabarmena dute eta liderrak dira burtsa-kapitalizazioan.[3]
Remove ads
GAFAM aldakiak
Hasiera batean GAFA zena (Google, Amazon, Facebook, Apple) Microsoft bilduz GAFAM bihurtu zen.[4] Netflix barne hartuz FAANG akronimoarekin deitua da ere bai.[5] Txinari erreparatuta BATX akronimoa erabiltzen da lau enpresa teknologikorik handienak aipatzeko modu bezala: Baidu, Alibaba, Tencent eta Xiaomi.[6]
Ezaugarriak
XXI. mendean ekonomia berri batek zuzentzen du ekosistema digitala, non talde mediatikoek eta, oro har, kultura-industriek nagusitasunezko posizioak izateari uzten dioten. Interneteko teknologia-talde handiek – Google, Amazon, Facebook, Apple eta Microsoft (GAFAM) – gero eta presentzia handiagoa hartu dute agertoki mediatikoetan. Enpresa horiek erabiltzaileen arreta lortzeko lehiatzen dira, produktu eta zerbitzu mediatikoak garatzen dituzte eta kontzentratzen dituzte online publizitatearen inbertsioak. Horrek guztiak, tradizionalak ez ezik, Netflix edo Spotify bezalako plataforma disruptiboak ere arriskuan jarri ditu.[3]
GAFAM osatzen duten multinazionalek eremu digital zabalen kontrola dute, bereziki, beren merkatu- eta finantza-ahalmenari esker, baina baita jabetza intelektual eta industrialaren eskubideen bidez ere, hedatu eta indartu egiten baitira, noizean behin "patenteen gerrak" sortuz. [1] Izan ere, modu ekosistemikoan lehiatzen dira, produktuaren arabera lehiatu ordez. Ondorioz, oso talde zentralizatuak sortzen dira, burtsa kapitalizazio handikoak. GAFAM etengabe hazi behar da, eta berrikuntzarekiko mendekotasuna du: patenteen bulimia deitu izan dena.[2]
Haien artean ezberdinak badira ere, oligopolioa sortzeko izan dituzten baldintza komunak hainbat faktoretan laburbildu daitezke, hegemonia neoliberalarekin lotura estua dutenak: konbergentzia teknologikoa, deserregulazioa eta ekonomiaren globalizazioa. Abian jartzen dituzten estrategia guztiak multinazional gehienen ezaugarri dira. GAFAM taldearen helburu orokorra da honako hauek beren eskuetatik pasatu eta kontrolatzea: komunikazio interpertsonala eta euskarri digitaletako edukien zabaltze zein bertan gertatzen diren jarduera guztiak. Horrela, internauten kontaktua antolatu ahal dute lineako bestelako edozein informaziorekin, baita beste internautekin ere. Funtzio ekonomiko nahiz editoriala, infomediazio bezala izendatu izan dena: hautatu, antolatu, hierarkizatu eta solaskideak eta informazioa online eskura nola jarri erabaki. Horretarako, kontzentrazio bertikal eta horizontal bat egin dute, edukiak eta zerbitzuak internauten bidez bideratzeko beharrezkoa den azpiegitura material eta software osoan sartzeko: sistema eragileak, aplikaziozko softwarea, informatika-ekipamenduak, telekomunikazio-sareak, datu zentroak eta lineako zerbitzuak.[1] Negozioak hazkunde bektore estrategikoetarantz bideratzen du GAFAM, hala nola osasuna eta gauzen Internet, laguntzaile birtualak, etxetresna elektrikoak, hiriak eta auto adimendunak edota bizi konstanteak monitorizatzeko aplikazioetara. Datu masiboen iturri amaigabeak dira eta konkistatzeko duten arlo bakarra telekomunikazioena da.[2]
Remove ads
Ondorioak eta ekimenak
Eduard Snowden-en aburuz teknologia norbanakoaren boterea handitzeko tresna bada ere, gobernuek eta korporazioek bildutako boterearen ondorioz munduaren ekintzak kontrolatzeko edo gutxienez eragiteko aukera dute:[7]
Datuak ez dira abstraktuak jendeari buruzkoak direnean. Ez dira datuak ustiatzen ari direnak: jendea da.
Legeria
Herritarrak babesteko asmoz, konpainia teknologiko handien autoerregulazioaren aurkako saiakerak hasi dira. 2016ko apirilean, Europako Parlamentuak datuen babes orokorra arautzeko legea onartu zuen (GDPR legea ingelesez).[8][9][10]
2020an AEBetako Kongresuak Googleren, Amazonen, Facebooken eta Appleren monopolioak kontrolatzeko legeak gogortzea eskatu zuen, hainbat industriatako kideei eta akademikoei egindako 300 elkarrizketa baino gehiagoren eta 1,3 milioi dokumenturen erreferentziak jasotzen zituen txosten baten ondorioz. Txostenak frogatu zuenez, AEBko monopolioaren aurkako ikuskatzaileek ezin izan zituzten euren boterea sendotu zuten enpresa horien akzioak ekidin.[11] Txostenak dio talde horiek enpresa-espiritua higatu, pribatutasuna hondatu eta prentsa aske eta askotarikoaren bizitasuna ahultzea eragiten dutela, ondorioz berrikuntza gutxiago, kontsumitzaileentzako aukera gutxiago eta ahuldutako demokrazia eraginez.[12][13][14]
Oro har, enpresa horiek merkatua zuzentzen dute bertan lehiatzen diren aldi berean, eta posizio horrek aukera ematen die beste batzuentzat arau multzo bat idazteko, haiek beste arau mota batzuekin jolasten duten bitartean, edo, lehenengoetan parte hartzen badute, beren erregulazio pribatuarekin egiten dute, eta horrek ez ditu erantzule egiten beste inoren aurrean, beren buruarenean izan ezik.[12]
Lan-baldintzak
Interneteko oligopolioak Europan eta Ipar Amerikan lan egiten duten askori lan-baldintza desegokiak eta prekarioak ezartzen dizkie.[1] Kontzentrazio handiko industrian, langileek ez dute lanez aldatzeko aukera handirik eta eskaintzen dizkieten baldintzak onartu behar dituzte.[5] 2021ean, Googleko Silicon Valleyko langileek euren lehen sindikatua osatu zuten.[15] Amazonen ere, oztopoak oztopo bidean daude.[16]
Hezkuntzan
Hezkuntza eremuan familiek, elkarteek eta sindikatuek ohartarazi izan dute gailuak, datuak eta sistema eragileak Google-n eta Microsoft-en esku utzi izanaren ardura eta arriskuez. Baita software librearen bidez bide propio bat eraikitzeko dauden aukerak daudela erakutsi ere. [17][18][19] 2021eko martxoan Hezkuntzan ere librezale taldea Eusko Legebiltzarreko Hezkuntza Batzordean agerraldia egin eta hezkuntzaren alorrean burujabetzarekin lotura duten zenbait gairi buruz mintzatu zen: software librea, euskara eta Google, besteak beste.[20]
2020an polemika sortu zen Amazonek "Eskolarako klik bat" kanpainarekin, plataformaren erabiltzaileen gastuen % 2,5 eskola bati emateko aukera eskaintzen zuelako eta ikastetxeei Amazon produktuetan metatutako kreditu hori erabiltzeko. Hezkuntzaren merkantilizazioa eta multinazionalari publizitatea egitea salatuz kritika ugari jaso zituen.
Liburu salmenta
2020an Amazoni aurre egiteko liburuaren sektoreko 800 liburu-dendek baino gehiagok indarrak batu zituzten liburuak saltzeko online plataforma bat sortuz, Gremio eta Liburudenden Elkarteen Espainiako Konfederazioko kideek finantzatuta. Denda birtualik ez zuten liburu-dendei estaldura digitala ematea eta material espezializatua duten beste plataforma handi batzuen aurrean benetako alternatiba eskaintzea zuen helburu.[21] [22]
Remove ads
Irudiak
Erreferentziak
Ikus, gainera
Kanpo estekak
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads