Itsasu

Itsasu Lapurdiko barrualdean dagoen hegoaldeko udalerri mugakidea da, Ezpeletako kantonamendukoa.

Itsasu
Lapurdi, Euskal Herria
Itsasuko karrika.
Armarria
Kokapena
Herrialdea	Euskal Herria
Lurraldea	Lapurdi
Administrazioa
Estatua	Frantzia
Eskualdea	Akitania Berria
Departamendua	Pirinio Atlantikoak
Elkargoa	Euskal Hirigune Elkargoa
Barrutia	Baiona
Kantonamendua	Baigura eta Mondarrain
Izen ofiziala	Itxassou
Auzapeza	Mikel Hiribarren (Abertzale)Roger Gamoy (2008-2014)
Posta kodea	64250
INSEE kodea	64279
Herritarra	itsasuar[1]
Geografia
Koordenatuak	43°19′46″N 1°24′20″W
Azalera	39,37 km²
Garaiera	31-924 metro
Distantzia	23 km (Baionatik)
Demografia
Biztanleria	2.184 (2018:  40)
1.097 (%49,8)   (%47) 1.036
Dentsitatea	51,46 biztanle/km²
Zahartzea[2]	% 13,61
Ugalkortasuna[2]	‰ 39,94
Ekonomia
Jarduera[2]	% 75,43 (2011)
Desberdintasuna[2]	% 4,26 (2011)
Langabezia[2]	% 4,13 (2013)
Euskara
Euskaldunak	% 42,2 (2010)
Erabilera	% 12,28 (2011)
Datu gehigarriak
Webgunea	http://www.itxassou.fr/

Baionatik 23 kilometrotara dago kokatuta, eta Donibane Garazi 30 kilometrotara.

2.200 biztanle inguru dauka.

Izena

Itsasu herriaren izena ez dator itsasotik (ur gaziko eremu zabaletik), baizik eta, Gipuzkoako Ezkio-Itsaso eta Itsasondo, Nafarroa Garaiko Basaburuko Itsaso eta Baxe Nafarroako Jatsu eta Lapurdiko Jatsu herriak bezala, isats zuhaixkatik.^[3][4]

Bada "ihi+tza+tsu"tik (ihi ugari dagoen tokia) etor daitekeela sostengatzen duenik ere, baina azken teoria hau ez dago aski frogatua oraino.

Geografia

Inguru naturala

Artzamendi (931 m), Lapurdiko mendirik altuena, udalerri honetan kokaturik dago, Nafarroa Behereko mugatik gertu. Halaber, Mondarrain (794 m), Iguzkimendi (842 m) eta Itsusiko Haitzak (623 m) mendiak ere herri honetatik hurbil daude.

Errobi ibaiak udalerria zeharkatzen du, bertzela, Laxia errekak bat egiten duelarik.

Udalerri mugakideak

• Kanbo eta Larresoro iparraldean
• Ezpeleta eta Ainhoa mendebaldean
• Luhuso eta Bidarrai (Nafarroa Beherea) ekialdean
• Udalerria mugakidea da Baztanekin (Nafarroa Garaia) hegoaldean.

Auzoak

Itsasuko herriko etxearen arabera, herria 9 auzotan banatuta dago:

• Basaburu Ezpeletako mugan
• Laxia / Ortzia / Berandotz Artzamendira joan buruz
• Errobi elizaren auzoa
• Gerasto Mondarraineko oinean
• Gibelarte Errobiren aldean Bidarraira buruz joan
• Izoki Errobiren bazterretan
• Plaza herriaren erdigunea
• Olhasur D932 errepidearen iparraldean
• Pannecau herrixkaren 100 metrotan

Historia

Artzamendiko mendilerroan topatu daitezkeen harrespilak, Meatsekoak, gizakien presentzia historiaurrekoa erakusten du. Historian aitzinera, Mondarraingo tontorrean Erdi Aroko gaztelu baten aztarnak daude.

Lapurtarren deportazioa (1794), Konbentzioaren Gerraren ondorioz, gertaera historiko garrantzitsua izan zen Itsasun ere: 211 pertsona erbesteratu zituzten, laborari, zapatagile, dendari, hargin eta teilagileak zirenak. Herriaren izena ere aldatu zuten iraultzaile frantziarrek, Union zarriz.

1963ko urteko Aberri Egunean Itsasuko Ageria delakoa plazaratu zen Itsasun, Euskal Herriaren nazio eskubidea aldarrikatuz. Ekitaldi hori gogoratuz, oroitarri bat dago Jondoni Murtuts elizaren ondoan.

Ekonomia

Udalerria Ezpeletako piperra ekoizten duen sor-markaren barruan dago kokaturik. 1994. urtetik aurrera, Itsasuko gereziaren produkzioa bultzatzeko badago interes ekonomikodun talde bat.

Demografia

XIX. mendean zehar eta XX. mendearen erdialdera arte, Itsasuko populazioak ez zuen aldaketa nabarmenik izan eta 1.400 lagunen inguruan mantendu zen. 1950eko hamarkadatik aurrera galera txikia izan zuen, baina laster berriro hasi zen biztanleak irabazten eta XXI. mendearen lehen hamarkadan 2.000 biztanleen maila gainditu zuen.

Itsasuko biztanleria
Datuen iturburua: INSEE

Politika

Alkateak

Alkatea	Agintaldia	Alderdia
Dominique David	1820-1831
Domingo Segura	1831-1843
Pierre Segura	1844-1852
Van Oostereen	1852-1853
Pierre Dorcasberro	1853-1860
Guillaume Berouet	1860-1874
Martin Teillery	1874-1888
Dominique Berouet	1888-1893
Dominique Etchegaray	1893-1904
Sauveur Teillery	1904-1923
Martin Louis Teillery	1923-1925
Pierre Etchepare	1925-1947
Edouard Gabriel	1947-1965
Henri Signarbieux	1965-1971
Georges Neys	1971-1972
Jean Mendivil	1972-
...
Pierre Iharour	1983-2001
Roger Gamoy	2001-2020
Mizel Hiribarren	2020-	EHBai

Kultura

Euskara

Itsasuko Maddi,^[5] Ainhoa Sarasua,^[6] eta Leire Laskarai^[7] (Euskal Herriko Ahotsak^[8][9] eta Gazte Gara Gazte^[10] proiektuak).

Itsasuko euskara nafar lapurteraren aldaera bat da, sartaldeko azpieuskalkian kokatzen den Sara-Ainhoa bitarteko euskara hain zuzen. Euskara nafarra eta erdialdekoa bezala, nafar-lapurtarra ere bereizgarri gutxikoa da. Egiturari dagokionez, gaur egun batasun eta berdintasun handiko agertzen zaigu, baina hori, gehienbat, azken hamarkadotako bilakaeraren ondorioa da. Lapurdiko eta Nafarroa Behereko euskararen arteko aldea txikia dela esan daiteke, eta horregatik multzo berean biltzen ditu Koldo Zuazok.

Multzo honen azpian bi azpieuskalki bereiz daitezke: Sartaldekoa (itsasbazterrean hasi eta Ahetze, Senpere eta Ainhoa bitartekoa hartzen duena) eta Sortaldekoa (Nafarroa Behere osoa eta Lapurdiko ekialdea hartzen duena, zehatzago, Aturrialdeko eta Hazparneko eskualdeak). Azpieuskalki horien artean bada, dena dela, tarteko eremu bat, Uztaritze inguruko hizkerek osatzen dutena. Halakoetan gertatu ohi denez, bateko eta besteko berrikuntzak jaso ditu alderdi horrek, baina, aldiz, ez dauka bertan sortutako bereizgarri askorik.

Azpieuskalki bi horietaz gainera, nortasun beteko hizkera bi egon dira, eta gaur egun ere oraindik nola edo hala badira: Amikuztarra (Nafarroa Behereko gainerako hizkeretatik zerbait bereizita eta Zuberoakotik gertu egon da) eta Kostatarra (Lapurdiko itsasbazterrean mintzatu da eta eskualde horretako bizilagunek hartu-eman estua eduki dute Gipuzkoako eta Nafarroako.

Musika

Errobiko Festibala antolatzen du Ezkandrai elkarteak 1996tik, bereziki musikaren inguruan.

Halaber, aipatzekoak dira herriko musika taldeak: ALBA, Antton Larrandaburu & Bitxiloreak, Behi Bideko Andere Xuriak, Elaudi, Holako, Maskak, Pauline & Juliette eta Zezenaren Taldea.

Ondasun nabarmenak

• Jondoni Murtuts eliza
• Atekagaitz zulo naturala.

Argazki galeria

Jondoni Murtuts eliza, XVII. mendekoa

• 
  Jondoni Murtuts eliza.
• 
  Itsasuko pilotalekua.
• 
  Herriko etxea.
• 
  Itsasuko geltokia.
• 
  Itsasu eta Artzamendiren ikuspegia.
• 
  Atekagaitz.
• 
  Itsasuko monolitoa (1963)

Itsasuar ospetsuak

• Joanes Etxeto (1801-1887), bertsolaria.
• Txomin Olhagarai (1958-1980) Iparretarrak talde armatuko kidea.
• Peio Dospital (1950-), errugbilaria.
• Maryse Cachenaut (1971-), laboraria.
• David Olaizola (1973-), abeslaria.
• Batita Ducassou (1991-), esku-huskako pilotaria.
• Maddi Sarasua (1995-), bertsolaria.